O książce Małgorzaty Rejmer zrobiło się głośno w 2018 roku, gdy zdobyła Paszport Polityki w kategorii literatura oraz była nominowana do tytułu najlepszej książki roku serwisu lubimyczytać.pl. Rok później książka była nominowana do Nagrody Nike. To zresztą nie jest pierwszy reportaż autorki – w 2013 roku wydawnictwo Czarne opublikowało reportaż Bukareszt Kurz i krew. Jeszcze wcześniejsza jest beletrystyczna Toksymia, wydana w 2011 roku. Co znajdziemy w reportażu o Albanii?
Przede wszystkim
Błoto słodsze niż miód pokazuje postać komunistycznego dyktatora Envera Hoxhy.
To portret zwielokrotniony, pokazany przez wspomnienia wielu Albańczyków, ale
również rzeczowy wstęp przypominający historię kraju i albańską odmianę
komunizmu, trwającą 47 lat. W tym czasie Albania stała się jednym z najbardziej
odizolowanych krajów w Europie, jak również jednym z najbiedniejszych. Dyktator
postrzegany był skrajnie – jedni widzieli w nim dobrotliwego ojca narodu, inni
tyrana wysyłającego ludzi do więzień i bezlitośnie niszczącego swoich
najwierniejszych towarzyszy partyjnych przy najlżejszym podejrzeniu.
„I oto jest – towarzysz Enver Hoxha, skromny i niezlomny, pragmatyczny w serdeczności i okrucieństwie. Jak przystało na władcę absolutnego w ubogim socjalistycznym królestwie, siedzi na podium przy stole zawalony papierami, otoczony regałami pełnymi książek, i na widok gości układa usta w uśmiechu znanym wszystkim mieszkańcom kraju, uśmiechu władcy, który potrafi pochwalić, a potem zabić.” (s. 178)
Co ciekawe, Hoxha
był stosunkowo dobrze wykształcony, znał kilka języków, podróżował po Europie i
świecie. Jego wizja dotyczyła systemu komunistycznego w Albanii i rozwoju jego
ukochanego kraju. Środki wszyscy znamy. Zresztą mam przykre wrażenie, że każdy
reżim wyglądał podobnie – od Pol Pota w Kambodży, poprzez Hoxhę w Albanii, po
Stalina w ZSSR.
Klasy społeczne
Społeczeństwo
zaczęło siędzielić na tych uprzywiliejowanych i wiernych systemowi oraz na
wrogów narodu. Co istotne, granica pomiędzy jednymi i drugimi była płynna i
łatwo można było się dostać z pierwszej kategorii do drugiej. W odwrotną stronę
było to praktycznie niemożliwe. Prawie 35 tysięcy ludzi było więźniami
politycznymi o różnej długości wyroku, wielu z nich straciło młodość za
kratkami, a potem – napiętnowani – mieli problem ze znalezieniem pracy. Wiele
potencjałów i talentów zostało bezpowrotnie zmarnowanych.
Ateizm
W wieloreligijnej
Albanii zniszczono wiarę. Ludzie modlili się ukradkiem, by nikt się o tym nie
dowiedział,
„Bo partia znaczyła więcej niż Bóg. Bóg nie istniał. A nawet jeśli istniał, to był wszechmocny tylko w teorii, a partia była wszechmocna w praktyce. Bóg nie potrafił zniszczyć partii, ale partia potrafiła zniszczyć Boga.” (s. 47)
Najwyższą wiarą
była wiara w postęp kraju i praca na rzecz tego postępu. Reszta była określana
jako zabobon.
Błoto słodsze niż
miód pokazuje też różne oblicza biedy – od zacofanej, fatalnie skomunikowanej
prowincji, pełnej kurzu i rozpadających się chat, poprzez ludzi odzianych w
szare stroje, patrzących na piękne, kolorowe ubrania i buty przesyłane z
zachodu jako na przejaw imperializmu, poprzez dzieci cierpiące głód. Dopiero
upadek komunizmu spowodował gwałtowny rozwój kraju, masową emigrację, dziką
zabudowę i pragnienie jak najszybszego dogonienia zachodu. Wolność odzyskana po
śmierci dyktatora i upadku komunizmu ma u Rejmer bardzo gorzki smak, a wielu z
jej rozmówców – jak zresztą wiele osób w Polsce – tęskni za poczuciem
bezpieczeństwa i porządku, który dawał im komunizm. Każdy miał pracę, każdy po
równo był biedny, odpowiedzialność za życie nie spoczywała na człowieku, ale na
kraju i jego władzy. Czasy drapeiżnego kapitalizmu zdecydowanie nie odpowiadają
części ludności, zwłaszcza osobom starszym, które nie mają już siły i środków
na dokonanie zmian.
Wielogłos
Książka Rejmer
napisana jest jako szereg rozmów z bardzo różnymi ludźmi – od ministrów, dyrektorów,
lekarzy, nauczycieli, po rolników, piekarzy, kamieniarzy. Autorka stara się
rozmawiać z ludźmi z różnych klas i o rżnych poglądach – od tych wspominających
czasy Hoxhy z rozrzewnieniem, po tych, którzy odetchnęli pełną piersią po
upadku komunizmu. Podobnie jak Swietlana Aleksijewicz w Czasach secondhand pokazuje,
ajk wiele osób było donosicielami i współpracwało z Sigurimi (a więc albańską
bezpieką), jak ludzie tracili zaufanie do najbliższych przyjaciół, którzy
okazywali się byż zdrajcami, jak rozpadały się rodziny. To smutny i
przygnębiający obraz.
Książka Rejmer
bardzo przypomina mi sposób pisania Swietłany Aleksijewicz – wielogłos, oddanie
prowadzenia rozmówcom, bycie bardziej słuchaczem i medium tłumaczącym an język
literatury historie rozmówców. Błoto słodsze niż miód czytał mi się naprawdę
dobrze i szybko, ale raczej nie będę chciała do tej książki wrócić.
Moja ocena: 7/10.
Małgorzata Rejmer,
Błoto słodsze niż miód Głosy
komunistycznej Albanii
Wydawnictwo Czarne
Wołowiec 2018
Liczba stron: 344
ISBN: 978-83-8049-745-0
Gatunek: reportaż
I’ve heard of Małgorzata Rejmer's book Mud Sweeter than Honey in 2018, when it won the Polityka Passport
for Literature and was nominated for the best book of the year by lubimyczytać.pl.
A year later, the book was nominated for the Nike Award. This is not the
author's first reportage - in 2013, the Czarne Publishing House published Bucharest Dust and Blood. And slightly
before that, in 2011, a fictional Toksymia
has been published. What can we find in the reportage about Albania?
First of all, Mud Sweeter than Honey
shows the figure of the communist dictator Enver Hoxha. It is a multiplied
portrait, shown by the memories of many Albanians, but also a factual
introduction reminiscent of the history of the country and the Albanian version
of communism, which lasted 47 years. During this time, Albania had become one
of the most isolated countries in Europe, as well as one of the poorest. The
dictator was perceived very differently by different people - some saw him as
the benevolent father of the nation, others as a tyrant sending people to
prison and ruthlessly destroying even his most faithful comrades at the
slightest suspicion.
And here he is - Comrade Enver Hoxha, modest and
steadfast, pragmatic in cordiality and cruelty. As befits an absolute ruler in
a poor socialist kingdom, he sits on the podium at the table covered with
papers, surrounded by shelves full of books, and at the sight of guests, he
puts his lips in a smile known to all the inhabitants of the country, the smile
of a ruler who can praise and then kill. (p. 178)
Interestingly, Hoxha was relatively well educated, knew several
languages, traveled around Europe and the world. His vision was about the
communist system in Albania and the development of his beloved country. The
means are well known – secret police, several prisons, quick sentences. I have
a sad impression that each regime looked the same - from Pol Pot in Cambodia,
through Hoxha in Albania, to Stalin in the USSR.
Social classes
Society began to separate into those privileged and loyal to the system
and enemies of the nation. Importantly, the boundaries between the two were
fluid and it was easy to get from the first to the second category. The other
way around it was practically impossible. Almost 35,000 people were political
prisoners with various lengths of sentences, many of them lost their youth
behind bars, and then - being stigmatized - had problems with finding a job.
Many potentials and talents have been irretrievably wasted.
Atheism
Faith has been destroyed in multi-religious Albania. People prayed
furtively hoping that no one will see and compromise them.
Because the party meant more than God. God did
not exist. And even if it did exist, it was only omnipotent in theory, and the
party was omnipotent in practice. God could not destroy the party, but the
party could destroy God. (p. 47)
The highest faith was to believe in the country's progress and to work
for it. The rest was referred to as superstition.
Mud Sweeter than Honey also shows different faces of poverty - from an
underdeveloped, hardly reachable province, full of dust and disintegrated huts,
through people dressed in gray, looking at beautiful, colorful clothes and
shoes sent from the West, to the children suffering from hunger. It was only
the fall of communism that caused the country's rapid development, mass
emigration, uncontrolled growth of the cities and the desire to catch up with
the West as soon as possible. Freedom regained after the death of the dictator
and the fall of communism has a very bitter taste at Rejmer’s book, and many of
her interlocutors - like many people in Poland - long for the sense of security
and order that communism gave them. Everyone had a job, everyone was equally
poor, the responsibility for life did not lie with man, but with the country
and its authorities. The times of drastic capitalism definitely do not suit
part of the population, especially the elderly, who no longer have the strength
and resources to make any changes.
Polyphony
Rejmer's book is written as a series of conversations with very
different people - from ministers, directors, doctors, teachers, to farmers,
bakers, and stonemasons. The author tries to talk to people from different
classes and with different views - from those recalling the times of Hoxha with
fondness, to those who breathed deeply after the fall of communism. Similarly
to Svietlana Alexievich in Secondhand
Time, she shows how many people were informers and collaborated with
Sigurimi (i.e. the Albanian secret police), how people lost their trust in
their closest friends, who turned out to be traitors, how families broke up. It
is a sad and depressing picture.
Rejmer's book reminds me very much of Svetlana Aleksievich's way of
writing - polyphony, devotion to interlocutors, being more of a listener and a
medium translating the heard stories into the language of literature. Mud Sweeter than Honey was reading
really well and fast for me, but I won’t come back to this book.
My grade: 7/10.
Author: Małgorzata Rejmer
Title: Mud Sweeter than Honey Voices
from the Communist Albania
Publishing House: Wydawnictwo Czarne
Wołowiec 2018
Number of pages: 344
ISBN: 978-83-8049-745-0
Genre: reportage
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz