Sarah Waters, Złodziejka (Fingersmith)

Zachwycona książką Pod osłoną nocy rozpoczęłam polowanie na najgłośniejszą i ocenianą najlepiej Złodziejkę. To była mija pierwsza książka w tym roku, która w naturalny sposób pchnęła mnie potem ku twórczości Dickensa, ale muszę przyznać, że przeżyłam spore rozczarowanie.

Wydumana fabuła (same spojlery!)

Susan Smith jest wychowanką pani Sucksby i jej ulubienicą. Starsza już kobieta rozpieszcza dziewczynę i zawsze traktuje ją wyjątkowo. Pewniego dnia w ich londyńskim, ciemnym i wąskim domu zjawia się Dżentelmen, oferując Sue ciekawą pozycję – ma zostać pokojówką panny Lilly, której służąca właśnie odeszła, i jednocześnie pomóc Dżentelmenowi w uwiedzeniu naiwnej panny i zdobyciu majątku. Dziewczyna zgadza się, przechodzi krótkie szkolenie i wyjeżdża do Briar, by pomagać w niecnych planach znajomego.

Panna Maud Lilly jest wyjątkową osobą. Mieszka ze swym starszym wujem w ogromnej posiadłości, wychowuje się w zasadzie bez żadnego towarzystwa. Jej wuj namiętnie gromadzi książki o tematyce seksualnej, ma ich całą kolekcję. Zjeżdżają się do niego znajomi, a jego młoda wychowanica czyta im na głos wszystkie sprośności.  Sue nie wie, że spisek ma drugie dno, a panna Lilly pragnie się również za wszelką cenę wyrwać z przeklętego dla niej domu. Udaje naiwną i niedoświadczoną, więc Sue, której wydaje się, że uwodzi swoją panią, sama jest przez nią oszukiwana. Maud i pan Rivers, Dżentelmen, wraz z wierną służącą, uciekają z Briar i biorą potajemny ślub. Młoda żona popada w otępienie, przestaje jeść, marnieje w oczach. Oddaje swoje suknie swojej służącej. Wreszcie młody małżonek postanawia oddać swoją żonę do szpitala, ale gdy powóz zajeżdża pod przybytek, to Susan zostaje przedstawiona jako Maud, i porzucona w zamkniętym spitalu.

Nie jest to jednak ostatni szokujący zwrot akcji. Maud trafia do domu pani Sucksby, a starsza kobieta opiekuje się nią z taką samą troską, jaką okazywała Susan. Tymczasem dawna pokojówka, teraz uwięziona w szpitalu dla obłąkanych, przeżywa tam istne piekło. Jednak jej złodziejskie wykształcenie sprawia, że udaje jej się uciec z pomocą Charlesa, chłopca z majątku w Briar, zakochanego w Richardzie Rivers. Para dociera do Burroughs i wynajmuje pokój naprzeciwko domu „rodzinnego” Sue. W końcu obie dziewczyny spotykają się ponownie, ale przebieg tego spotkania będzie dramatyczny. Być może z ręki Maud,a być może z ręki pani Sucksby ginie Richard, a za jego morderstwo sądzona jest starsza kobieta, która bierze na siebie całą winę. Okazuje się też, że to Susan nosi nazwisko Lilly i jest córką arystokratycznego rodu, a Maud jest córką złodziejki i morderczyni, która została powieszona. Każda z dziewcząt dowiaduje się tego w osobnym czasie. Po dramatycznych wydarzeniach obie wracają do Briar, by zaopiekować się opuszczonym dworem.

Mroczna wiktoriańska Anglia

Powieść ma bardzo ciężki, niemal duszący klimat. Przesycona jest różnymi zapachami i najczęściej nie są one przyjemne – niemyte ciała, zepsute jedzenie, brak kanalizacji. Pomieszczenia są duszne i ciemne, zazwyczaj niewietrzone, okna małe i wiecznie zamknięte. Dwór w Briar jest ogromny i zimny, pełen kurzu i pustych pokojów. Ulice pokrywa błoto i brud. Waters jest doktorem literatury i zajmuje się powieścią wiktoriańską, więc klimat tamtych czasów udało jej się oddać bezbłędnie.

Natomiast o ile fabuła Pod osłoną nocy wydała mi się doskonale przemyślana, wiarygodna, w pewien sposób subtelna, tutaj tąpnięcia fabularne i gwałtowne zwroty akcji bardzo mnie zniechęcały. Pierwszy szok miał miejsce, gdy to Sue trafiła do szpitala dla wariatów zamiast Maud, a miało to miejsce po zaledwie 150 stronach. Książka funduje potem jeszcze dwa takie zwroty, ale w pewien sposób przestaje być wiarygodna. Główne bohaterki same zaczynają tracić poczucie własnej tożsamości, a co za tym idzie – czytelnik również przestaje im wierzyć.

Literatura erotyczna

Ciekawym zabiegiem jest umieszczenie literatury erotycznej niemal w samym centrum powieści. Pan Lilly, wuj Maud, ze znawstwem zbiera książki o tematyce erotycznej i szykuje ich wielki spis. Samolubny i okrutny starzec zmusza swoją siostrzenicę do pomagania mu w pracy oraz wykorzystuje dziewczynkę do czytania bezeceństw na swoich spotkaniach z innymi starszymi dżentelmenami. Panowie prawie dosłownie ślinią się na widok niedojrzałej jeszcze nastolatki i znajdują perwersyjną przyjemność w słuchaniu jej niemal dziecięcego głosu ze spokojnem czytającego zadane jej teksty. Maud nienawidzi biblioteki wuja i przed ucieczką z jego domu niszczy wybrane tomiki. Wie, że jej zniknięcie będzie dla jej opiekuna bez znaczenia, ale zniszczenie pieczołowicie chronionych wolumenów dotknie go do żywego.

Maud udało się uciec z domu pani Sucksby na jeden dzień – szukała schronienia u jednego ze znajomych jej wuja, z zapamiętanego adresu. Mężczyzna w obawie o swoją reputację odmawia jej pomocy, pokazując przy okazji, że cały czas miał świadomość, jak ohydny był uprawiany przez starca proceder, w którym miło i wygodnie mu było uczestniczyć. Wszyscy napotkani mężczyźni myślą tylko, jakby Maud wykorzystać – obcy mężczyzna z dorożki oferujący pomoc, Dżentelmen, znajomi wuja. Pomaga jej tylko homoseksualista Charles, zraniony do żywego okazanym mu przez Riversa uczuciem.

Postaci kobiece w centrum

Podobało mi się to, że to postaci kobiece mają pełną kontrolę nad powieścią. Najpierw Susan, a potem Maud mają mozliwość opowiedzieć wydarzenia ze swojej perspektywy. Pomiędzy panią a jej służącą wywiązuje się erotyczna relacja. Sue opowiada o niej prosto, większość pozostawiając w cieniu, natomiast dobrze wykształcona przez wuja Maud bez problemu znajduje odpowiednie słowa do opisania, co między nimi zaszło. Mimo, że kobiety wzajemnie się oszukują, zaczyna je łączyć uczucie gorące i prawdziwe. Ten wątek też jest nie do końca wiarygodny – każda z nich sprzedała i zdradziła drugą. Każda z nich mogła przerwać toczący się spektakl, ale w imię własnych interesów żadna tego nie zrobiła. Jak można po czymś takim zaufać drugiej osobie?

Powieść Waters jest napisana z dużym znawstwem epoki i jej realiów. W zasadzie naturalnym wyborem po tej lekturze było sięgnięcie do twórczości Dickensa, którą proza pisarki bardzo przypomina klimatem. Niemniej jednak przyjemność z książki psuły dwa aspekty – mało dla mnie wiarygodna i zbyt zagmatwana fabuła, oraz ponura, smutna, nieszczęśliwa atmosfera w książce. Dla mnie po Pod osłoną nocy, którą uważam za majstersztyk, to spore rozczarowanie.

Moja ocena: 5/10.

 

Sarah Waters, Złodziejka

Prószyński i spółka

Warszawa 2007

Tłumaczenie: Magdalena Gawlik-Małkowska

Liczba stron: 464

ISBN: 978-83-7469-461-2

Gatunek: powieść obyczajowa

 

Delighted by The Night Watch, I started a hunt for the loudest and best rated book by Waters, namely Fingersmith. It was the first book of this year and it naturally pushed me towards the work of Dickens, but I must admit that I was quite disappointed.

A fanciful plot (only spoilers!)

Susan Smith is Mrs. Sucksby's fosterling and her favorite. An older woman pampers the girl and always treats her very tenderly. One day, a Gentleman appears in their dark and narrow London house, offering Sue an interesting position - to become Miss Lilly's maid as the former employee has just left her position. However, Sue would have an additional task - to help Gentleman to seduce a naive maid and obtain her fortune. The girl agrees, undergoes a brief training and leaves for Briar to help with her friend's evil plans.

Miss Maud Lilly is a specific person. She lives with her elderly uncle in a huge estate, she is brought up basically without any company. Her uncle passionately collects books on sex and has already collected some rare copies. His friends come to him, and his young protégé reads all the dirty passages to them. Unbeknownst to Sue, the conspiracy has a bottom line, and Miss Lilly also wants to get out of the hated house at all costs. She pretends to be naive and inexperienced, so Sue, who seems to be cheating to her mistress, is also deceived. Maud Lilly and Mr. Rivers, the Gentleman, along with the lady’s faithful maidservant, escape from Briar and get married in secret. The young wife becomes dull, stops eating, becomes thin and in bas shape. She even gives her dresses to her maid. Finally, the young husband decides to put his wife in the hospital, but when the carriage pulls up to the place, Susan is introduced as Maud and abandoned in this locked asylum.

However, this is not the last shocking twist. Maud goes to Mrs. Sucksby's house, and the old woman looks after her with the same care that she showed to Susan. Meanwhile, a former maid, now imprisoned in the hospital for mentally ill, goes through some really shocking experience. However, her background in thievery enables her to escape with the help of Charles, a boy from the Briar estate who is in love with Richard Rivers. The couple reaches Burroughs and rent a room across from Sue's "family" home. In the end, the two girls meet again, but the course of this meeting will be dramatic. Richard Rivers, Gentleman, is murdered and it remains unclear whether it was Maud or Mrs. Sucksby that has committed the crime. The elderly woman is tried for this murder and takes all the blame. It also turns out that Susan is actually the daughter of an aristocratic family, the Lillys and Maud is the daughter of a thief and murderer who had been hanged. Each of the girls learns this at a separate time. After the dramatic events, the two return to Briar to look after the abandoned mansion.

Dark Victorian England

The novel has a very heavy, almost suffocating atmosphere. It is saturated with various smells and most often they are not pleasant - unwashed bodies, rotten food, no sewage system. The rooms are stuffy and dark, usually not ventilated, the windows are small and always closed. The mansion at Briar is huge and cold, full of dust and empty rooms. The streets are covered with mud and dirt. Waters has a PhD in Literature and specializes in the Victorian novel, so she managed to convey the atmosphere of that time flawlessly.

On the other hand, while the plot of The Night Watch seemed to me well thought out, credible, in a way subtle, here the bumps and sudden twists in the plot discouraged me a lot. The first shock was when Sue ended up in a mental asylum instead of Maud, in just 150 pages. The book then funds two more of such turning points, but in some way it ceases to be credible. The main characters begin to lose sense of their identity, and thus - the reader also stops to believe them.

Erotic literature

An interesting solution is to place erotic literature almost in the center of the novel. Mr. Lilly, Maud’s uncle, expertly collects books on erotic topics and compiles a large inventory of them. A selfish and cruel old man forces his niece to help him with his work and uses the little girl to read profanity at his meetings with other elderly gentlemen. Gentlemen almost literally drool at the sight of a still immature teenager and find perverse pleasure in listening to her almost childlike voice calmly reading the texts assigned to her. Maud hates her uncle's library and destroys selected volumes before escaping from his house. She knows that her disappearance will be meaningless to her guardian, but the destruction of the carefully protected volumes will touch him alive.

Maud also managed to escape from Mrs. Sucksby's house (but just for one day) - she sought refuge with one of her uncle's friends, from a remembered address. The man, fearing for his reputation, refused to help her, showing that all the time he had been aware of how hideous the old man's practices were, but he felt ok abusing the teenage girl when it suited him. All the men Maud meets think only of how can they can advantage of her - a stranger from a carriage offering help, Richard Rivers, his uncle's friends. Only homosexual Charles helps her, but also hoping to gain access to Gentleman.

The female figures in the center

I liked the fact that the female characters are speaking in the first person. First Susan and then Maud have the opportunity to recount the events from their perspective. An erotic relationship develops between the lady and her maid. Sue recalls the event in simple words, leaving most of details in the shadows, while well-educated in this matters Maud easily finds the right words to describe what happened between them. Even though women deceive each other, they begin to feel infatuated and drawn to each other. This thread is also not entirely credible – they both sold and betrayed the other. Each of them could interrupt the spectacle in progress, but in the name of their own interests, none of them did. How can one trust another person after something like this?

Waters' novel is written with great knowledge of the era and its realities. In fact, the natural choice after this reading was to refer to the work of Dickens, as Waters’ prose closely resembles the atmosphere. Nevertheless, the pleasure of the book was spoiled by two aspects - for me the story is not credible and too confusing, and has too gloomy, sad and bitter atmosphere. For me, after The Night Watch, which I consider a masterpiece, it is quite a disappointment.

 

My rating: 5/10.

 

Author: Sarah Waters

Title: Fingersmith

Publishing House: Prószyński i spółka

Warsaw 2007

Translation: Magdalena Gawlik-Małkowska

Number of pages: 464

ISBN: 978-83-7469-461-2

Genre: novel