Magda Knedler, Nikt ci nie uwierzy

 

 Gdyby książki oceniać tylko po szybkości ich czytania, mielibyśmy tegorocznego zwycięzcę. Wczoraj zaczęłam czytać dość opasłą, 380-stronicową powieść Magdy Knedler Nikt ci nie uwierzy, a nad ranem byłam już po lekturze. Chociaż przyznam szczerze, że pewnie sama nigdy bym jej nie kupiła – okładka sugerowała jakieś tandetne romansidło. Szkoda, że nie ma na niej zdjęcia z opowiadaniej historii, opartej na faktach. Ku mojemu zaskoczeniu (to moje pierwsze spotkanie z autorką), książka mnie wciągnęła i zamierzam kupić kolejne powieści Knedler.

Dramat oczami nastolatek

Powieść napisana jest na zasadzie wymienianych ze sobą listów czy wpisów do pamiętnika. Autorką jednych jest Dorothea Rohrbeck, 16-letnia dziedziczka majątku w Lähn, drugą Ursula Schade, 13-letnia córka pani Schade i siostra Irmgard. Matki obu dziewcząt były siostrami, jednak pani Rohrbeck umiera kilka miesięcy po porodzie, zostawiając swoją malutką córeczkę pod opieką kochającego ojca i opiekunki, panny Berthy Zahn. Kiedy dziewczynka ma 9 lat, uczucie ojca i guwernantki stabilizuje się, ale para nie zdąży się pobrać – pan Wilhelm Rohrbeck umiera w szpitalu. Panna Zahn zostaje więc na swojej dawnej pozycji, bez praw do majątku.

Również ojciec sióstr umiera, a matka, nie chcąc i nie potrafiąc żyć samotnie, wychodzi za Petera Grupena, 13 lat od siebie młodszego inwalidę wojennego. To, co mogło być sielanką, szybko zamienia się w koszmar. Małżeństwo okazuje się nieudane, a Peter, mimo braku ręki, okazuje się być niepoprawnym kobieciarzem i uwodzicielem, który zdradza swoją żonę z kim popadnie. Sypia ze służącymi, z guwernantką swoich przybranych córek, ale również – o zgrozo – rozpoczyna molestowanie starszej dziewczynki, a potem regularnie ją gwałci. Piekło przerywa kiła u 12-latki, a wtedy dobry tatuś dobiera się do młodszej siostry.

Tą wiedzę czytelnik ma od samego początku, jako że książka stanowi autorską rekonstrukcję wydarzeń, które miały miejsce we Wleniu (wtedy Lähn) w 1921 roku, kiedy to Peter Gruppen zastrzelił Dorotheę Rohrbeck i Ursulę Schade. Czytelnik więc na samym początku zostaje wyposażony w wiedzę o makabrycznych wydarzeniach, a wraz z biegiem książki może się lepiej przyjrzeć mechanizmom do nich prowadzącym. Uzależnieniu ofiar od swojego prześladowncy i niemożności ucieczki.

Co ciekawe, zdrodniarzy w książce jest co najmniej dwóch. Pierwszym jest oczywiście pedofil i uwodziciel Grupen, ale drugą mroczną postacią jest babka dziewcząt, Agnes Eckert. Starsza kobieta spiskowała z Peterem i zamykała oczy na wszystkie jego występki. Musiała wiedzieć, co mąż jej córki wyrabia z Ursulą, ale dla niej to dziecko było winne. W dodatku pani Eckert wychowywała swoje wnuczki bardzo surowo, stosowała kary fizyczne za najdrobniejsze nawet przewinienie, uczyła dziewczynki posłuszeństwa, szacunku i ślepego podążania za mężczyznami. Za swoje zbrodnie nigdy nie została skazana, ale najmłodszą wnuczkę jej odebrano.

Mężczyźni rządzą światem, a kobiety powinny być im posłuszne

Początkiem i osią dramatu jest małżeństwo pani Schade z Grupenem oraz brak otwartej komunikacji pomiędzy członkiniami rodziny. Córka nie idzie do matki, by opowiedzieć o swoim dramacie, zresztą podejrzewa, że matka się wszytskiego domyśla, ale pozostaje bierna. Ursula czasami pyta młodszą siostrę Irmę, czy Zmora już zaczęła ją odwiedzać, ale jej zapytanie jest tak metaforyczne, że nikt nie wie, o co jej chodzi. Również gdy Ursula opowiada o Zmorze Dorothei, a później ta przyłapuje młodszą kuzynkę w ogrodzie na oglądaniu swoich narządów intymnych (rzecz w tamtym czasie nie do pomyślenia), panna Rohrbeck nie domyśla się strasznej prawdy. Ursula właśnie zaraziła się kiłą i cierpi na bolesne wrzody.

Milczenia w rodzinie jest więcej – starsza córka nie mówi matce, że to jej mąż chowa przed nią przedmioty, a potem je przynosi mówiąc, że leżały dokładnie tam, gdzie ich szukała. W ten sposób chce wpędzić swoją żonę w szaleństwo. Kobieta czuje zaciskające się pęta i próbuje uciec, ale jej ciało kilka miesięcy później zostaje znalesione w kanale. Ona również jest ofiarą Grupena.

Snute post-mortem wspomnienia obu nastolatek, uzupełniające się, pokazują, że dziewczęta nie rozmawiały otwarcie ze sobą i każda z nich cierpiała w samotności. Dorothea była w lepszej sytuacji, o miała pannę Beck, która ją wspierała i chroniła. Ursula była całkowicie sama – matki nie obchodziła jej dramatyczna sytuacja, a babka uważała ją za lafiryndę.

W pewnej mierze pozwala na to również społeczeństwo. Lekarz, do którego Grupen zaprowadził swoją podopieczną, bardzo szybko rozpoznał objawy choroby i skojarzył ją z przypadłością swojego przyjaciela. Jednak kochający tatuś mówi, że jego przybrana córka jest ladacznicą podciągającą spódnicę do góry w każdej stodole, tak samo niewyżytą jak jej matka. A Ursula milczy. Nikt ci nie uwierzy.

Czytelnik pełnym zgrozy podglądaczem

Książka jest bardzo dobrze napisana, wciąga od pierwszej strony i znakomicie nakreśla warunki życia tuż przed I wojną światową i zmiany, które zaszły po przegranej Niemiec (z tej perspektywy lepiej można zrozumieć działania Lorda Darlingtona z Okruchów dnia Ishiguro, który walczył o poprawę sytuacji ludności niemieckiej, bardzo trudnej po wprowadzonych sankcjach). Ludzie ciepią głód, wiele owdowiałych kobiet rozprzedaje swoje dobra, a nierzadko i ciało, dosłownie za garść mąki czy kilka jajek. Dorothea jest w ciężkiej sytuacji, gdyż zarządca majątku nie zwiększa jej miesięcznych wypłat, a ceny rosną drastycznie. W ten właśnie sposób Grupen zamyka ją w potrzasku – nawiązuje kontakt z zarządcą, oskarża kobiety o nieumiejętne gospodarowanie pieniędzmi, i jeszcze mocniej je od siebie uzależnia. Ich zdanie sprowadzane jest do poglądów historyczek i niezaradnych, efemerycznych, pustogłowych istotek, które nie potrafią sobie poradzić. Słowo mężczyzny przeciwko słowu kobiety zawsze miało przewagę. Nikt ci nie uwierzy.

Osobiście czułam się mocno niekomfortowo w roli bezradnego czytelnika, który ze zgrozą odkrywa kolejne kręgi piekła. Zwłaszcza, że byłam czytelnikiem świadomym, od pierwszej strony poinformowanym o tym, co ma się wydarzyć. Czułam się trochę jak perwersyjny podglądacz, który gorączkowo zastanawia się, czy jest coś, co można zrobić, by temu wszystkiemu zapobiec. Choć przecież wiadomo, że nie.

Nieznane oblicze Dolnego Śląska

Jako Dolnoślązaczce bardzo podoba mi się, że Knedler podjęła trud zbadania zbrodni sprzed dokładnie stu lat i przybliża zapomniany dramat szerszej widowni. Wzmiana o zbrodni znajduje się nawet na Wikipedii przy histori barokowego pałacu we Wleniu (gdzie obecnie można nocować), ale autorka przekopała się przez wiele numerów Posłańca Karkonoszy (Der Bote aus dem Riesengebirge), dziennika, który wnikliwie opisywał przebieg procesu i skazania Petera Grupena. W powieści pojawia się również Hirschberg (Jelenia Góra), Hamburg czy też powojenny Berlin. Realia życia nakreślone są z dużą ilością szczegółów, realistycznie – czytelnik szybko uświadamia sobie trudną sytuację kobiet. Knedler przedstawia szczegółowy obraz epoki, powieść jest realistyczna i osadzona w dobrze znanym nam terenie.

Podsumowując, to zaskakująco dobra lektura. Przede wszytskim, w mroczny sposób wciągająca, pisana z perspektywy osamotnionych ofiar. Łatwo jest wyobrazić sobie poczucie wyobcowania i osaczenia obu nastolatek, zobaczyć dramatyczną, ale przegraną przez nie walkę. Sądzę, że Knedler bardzo dobrze oddała realia epoki, pokazując szersze tło społeczno-historyczne. Tak jak większość książek, ta prowadzi do kolejnej, często przytaczanej w toku fabuły. Molestowana Ursula szuka schronienia w – o ironio – Baśniach braci Grimm. Szuka narzędzi do nazwania swoich potwornych doświadczeń i te słynące z okrucieństwa opowieści są dla niej schronieniem. Do tej lektury boję się sięgnąć.

 

Moja ocena: 8/10.

 

Magda Knedler, Nikt ci nie uwierzy

Wydawnictwo Mando

Kraków 2021

Liczba stron: 384

ISBN: 978-83-277-1854-9

Gatunek: powieść obyczajowa

 

If we judged books only by the speed of reading them, we would have this year's winner. Yesterday I started reading a rather bloated, 380-page novel Nobody Will Believe You by Magda Knedler and in the morning I was done. Although I must admit that I would probably never buy it myself - the cover suggested some cheesy romance. It is a pity there is no photo of the characters or location the story was based on. To my surprise (this is my first meeting with the author), I got hooked on the book and I'm going to buy more novels by Knedler.

The drama through the eyes of teenagers

The novel is written on the basis of exchanged letters or diary entries. The author of one is Dorothea Rohrbeck, a 16-year-old heiress of the Lähn estate, the other – Ursula Schade, a 13-year-old daughter of Mrs. Schade and sister of Irmgard. The mothers of both girls were sisters, but Mrs. Rohrbeck dies a few months after giving birth, leaving her little daughter in the care of her loving father and carer, Miss Bertha Zahn. When the girl is 9 years old, the feelings of the father and the governess stabilize, but the couple will not be married in time - Mr. Wilhelm Rohrbeck dies in the hospital. Miss Zahn therefore remains in her former position, without rights to the property.

The father of the sisters also dies, and the mother, unwilling and unable to live alone, marries Peter Grupen, a war invalid 13 years her junior. What could have been an idyllic quickly turns into a nightmare. The marriage turns out to be unsuccessful, and Peter, despite the lack of a hand, turns out to be an incorrigible womanizer and seducer who cheats on his wife with whomever he can. He romanizes with the servants, with the governess of his foster daughters, but also - horror of horrors - starts molesting the older girl and then regularly rapes her. Hell is interrupted by syphilis developed by the 12-year-old girl, and then the good daddy turns to the younger sister.

The reader has this knowledge from the very beginning, as the book is an authorial reconstruction of the events that took place in Wleń (then Lähn) in 1921, when Peter Gruppen shot Dorothea Rohrbeck and Ursula Schade. The reader, therefore, at the very beginning is equipped with knowledge about macabre events, and as the book progresses, he may get a better look at the mechanisms leading to them, namely the victims' dependence on their persecutor and inability to escape.

Interestingly, there are at least two wrongdoers in the book. The first one is obviously the pedophile and seducer Grupen, but the second dark character is the girls' grandmother, Agnes Eckert. The elderly woman conspired with Peter and closed her eyes to all his misdeeds. She must have known what her daughter's husband was doing with Ursula, but she blamed the child for all of the adult’s actions. In addition, Mrs. Eckert raised her granddaughters very strictly, applied physical punishment for even the smallest offense, taught girls to obey, respect and follow men blindly. She was never convicted for her crimes, but at least the youngest granddaughter was taken away from her.

Men rule the world and women should obey them

The beginning and the axis of the drama is the marriage of Mrs. Schade with Grupen and the lack of open communication between female family members. The daughter does not go to her mother to tell about what happens to her, she suspects that her mother already knows everything, but remains passive. Ursula sometimes asks her little sister Irma if the Monster has already started visiting her, but her query is so metaphorical that no one knows what she is talking about. Also, when Ursula talks about the Monster to Dorothea, and soon afterwards the latter catches her younger cousin in the garden inspecting her sexual organs (unthinkable at the time), Miss Rohrbeck does not guess the terrible truth. Ursula has just contracted syphilis and is suffering from painful ulcers.

There is more silence in the family - the older daughter does not tell her mother that her husband is hiding objects from her, and then brings them back, saying that they were exactly where she was looking for them. This is how he wants to drive his wife crazy. The woman feels the fetters tightening and tries to escape, but her body is found in the sewer a few months later. She, too, is a victim of Grupen.

The complementary post-mortem memories of the two teenagers show that the girls did not speak openly to each other and that each of them suffered in loneliness. Dorothea was better off to have a Miss Beck to support and protect her. Ursula was completely alone - her mother did not care about the dramatic situation and her grandmother thought she was the one to blame.

To some extent, society also allows it. The doctor, whom Grupen took his daughter to, very quickly recognized the symptoms of the disease and associated it with the condition of his friend. However, the loving daddy says his step-daughter is a slut who pulls her skirt up in every barn for everyone willing, just as needy as her mother. And Ursula is silent. Nobody will believe you.

The reader as a horrified spectator

The book is very well written, it draws you from the first page and perfectly describes the living conditions just before World War I and the changes that took place after the defeat of Germany (from this perspective, you can better understand the actions of Lord Darlington of Ishiguro's The Remains of the Day, who fought to improve the situation of the German population, very difficult after the introduced sanctions). People are hungry, many widowed women sell their goods, and often their body, literally for a handful of flour or a few eggs. Dorothea is in a difficult position because the estate manager does not increase her monthly payments and the prices are soaring. This is how Grupen traps her - makes contact with the manager, accuses women of mismanaging money, and makes them even more dependent on himself. Their opinion is reduced to the views of helpless, ephemeral, empty-headed creatures who cannot cope. The man's word against the woman's word always had the upper hand. Nobody will believe you.

Personally, I felt very uncomfortable in the role of a helpless reader who is horrified to discover the next circles of hell. Especially since I was a conscious reader, informed from the very first page about what was about to happen. I felt a bit like a kinky voyeur frantically wondering if there was anything that could be done to prevent all of this from happening. Although we all know that’s impossible.

The unknown face of Lower Silesia

As a Lower Silesian inhabitant, I really like that Knedler took the trouble to investigate the crimes from exactly one hundred years ago and brings the forgotten drama to a wider audience. The crime is even mentioned on Wikipedia next to the history of the baroque palace in Wleń (where you can spend the night now), but the author has dug through many issues of the Messenger of the Karkonosze Mountains (Der Bote aus dem Riesengebirge), a journal that thoroughly described the course of the trial and sentencing of Peter Grupen. Hirschberg (Jelenia Góra), Hamburg and post-war Berlin also appear in the novel. The realities of life are outlined in a lot of detail, realistically - the reader quickly becomes aware of the plight of women. Knedler presents a detailed picture of the era, the novel is realistic and set in well-known terrain.

All in all, it's a surprisingly good reading. First of all, darkly addictive, written from the perspective of lonely victims. It is easy to imagine the feeling of both teenagers' alienation and encirclement, and to see the dramatic yet lost battle. I believe that Knedler showed the reality of the epoch very well, showing a broader socio-historical background. Like most books, this one leads to another reading that is often cited in the course of the story. Molested Ursula seeks refuge in the - ironically – Grimms’ Fairy Tales. She is looking for tools to name her monstrous experiences, and these cruel stories are a refuge for her. However, this is not a reading I would willingly reach for.

 

My grade: 8/10.

 

Author: Magda Knedler

Title: Nobody Will Believe You

Publishing House: Mando

Krakow 2021

Number of pages: 384

ISBN: 978-83-277-1854-9

Genre: novel