Charles Dickens, Dawid Copperfield (The Personal History and Experience of David Copperfield the Younger)

W ramiona Dickensa popchnęła mnie lektura współczesnej, lecz tyczącej czasów wiktoriańskich Złodziejki Sarah Waters. Atmosfera tej książki była tak... dickensowska, że musiałam sięgnąć do oryginału. Na półce od lat stał i czekał Dawid Copperfield – zakupiony podczas wakacji chyba jeszcze w podstawówce, w jakiejś nadmorskiej taniej książce. Więc się doczekał!

Szeroka proza społeczna

Chyba trochę ku mojemu zaskoczeniu to opasłe, dwutomowe dzieło na ponad osiemset stron czytało się naprawdę znakomicie. Powieść, publikowana najpierw w odcinkach w latach 1849-1850, a potem jako całość w 1850 roku, była ulubioną w dorobku samego autora i zawiera wiele elementów autobiograficznych. Stanowi także szczegółowy, dobrze nakreślony obraz społeczeństwa XIX wieku ze szczególną uwagą zwróconą na postać dziecka i jego rozwój. Dzięki wielu postaciom drugoplanowym czytelnik ma możliwość zajrzeć w wiele warstw społecznych, od niewielkich miejscowości i ludzi pracy po wielkie miasta i arystokrację. To obraz barwny, ciekawy i znakomicie skomponowany.

Zarys fabuły

Dawid Copperfield rodzi się w Blunderstone, w Anglii, 6 miesięcy po śmierci swojego ojca. Jego matka, młoda Klara, z miłością opiekuje się swoim ukochanym synkiem, a pomaga jej w tym wierna służąca, Pegotty. Ta prosta, cierpliwa kobieta będzie jedną z najsympatyczniejszych i najcieplejszych osób w całej powieści, a młody panicz Copperfield zawsze będzie mógł na nią liczyć. Kiedy chłopiec jest już trochę większy, swe podchody do wciąż młodej i atrakcyjnej pani Copperfield rozpoczyna Edward Murdstone, postać poważna, surowa i antypatyczna. Niestety, matka Dawida decyduje się wyjść za niego za mąż, a on niezwłocznie sprowadza do niej swoją równie antypatyczną siostrę, Jane. Na jakiś czas Dawid zostaje odesłany do rodziny Pegotty do Yarmouth. Brat służącej jest rybakiem mieszkającym w zaadaptowanej barce na brzegu morza. Wraz z nim mieszka stara i marudna wdowa pani Gummidge, bratanica Emilka, w której Dawid natychmiast się zakochuje, oraz kuzyn Ham. Pobyt u rodziny Pegotty jest jednym z najjaśniejszych okresów w życiu dziecka.

Po powrocie do rodzinnego domu czeka go sporo przykrych niespodzianek. Rodzeństwo Murdstone (nazwisko zapewne znaczące) okazuje swoją prawdziwą twarz, a zestresowany chłopiec, do tej pory uczący się znakomicie, zaczyna mieć problemy z nauką. Surowy ojczym odsuwa go od matki, a w końcu wysyła do szkoły z internatem – Salem House, rządzonej twardą ręką pana Creakle (znów nazwisko!). Na szczęście, chłopiec szybko zawiązuje przyjaźnie z innymi „rezydentami” tego przybytku, i zaczyna się czuć w nowym miejscu dość swobodnie. To właśnie ze szkolnych czasów pozostanie mu znajomość z Jamesem Steerforthem, którego początkowo podziwia, a który zada jego rodzinie wiele bólu.

Gry Dawid wraca do domu na wakacje, odkrywa, że jego matka urodziła mu brata. Jednak zarówno niemowlę, jak i nieszczęsna kobieta wkrótce umierają, a majątek Copperfieldów przejmują bezduszni Murdstonowie. Tak kończy się edukacja Dawida, za którą trzeba było przecież płacić. Chłopiec zostaje wysłany do pracy do Londynu i zaczyna mieszkać z panem Micawberem, jego żoną i rodziną. Micawber jest wiecznym dłużnikiem, który ma wciąż kolejne plany zawodowe, ale nic mu nie wychodzi. W końcu za swoje długi trafia do więzienia, a chłopcem nie ma się kto zająć. Zdesperowane dziecko udaje się w drogę do Dover, będąc po drodze okradanym na każdym kroku. Właśnie tam chłopiec ma nadzieję odnaleźć swoją ostatnią żyjącą krewną, ciotkę Betsy Trotwood, która była w jego domu tuż po jego urodzeniu, ale uciekła na wieść o tym, że noworodek nie jest dziewczynką.

Ciotka jest niezwykłą postacią. Prowadzi niekończące się wojny z osłami, które przychodzą paść się na jej posiadłości, i mieszka z XXX, którego niezwykle szanuje, choć społeczeństwo patrzy na niego jak na szaleńca. Chłopiec zostaje wysłany do szkoły pana Stronga, która jest zancznie lepsza niż poprzednia placówka, a zamieszkuje w domu szanowanego prawnika, pana Wickfielda, i jego córki Agnieszki. Wkrótce dwójka dzieci zostanie najlepszymi przyjaciółmi.

Dawid, zwany przez ciotkę Trot, uczy się bardzo dobrze i staje się dumą swojej rodziny. Wktórce wyjeżdża do Londynu, by przyuczać się do zawodu prawnika. Niestety, przez nieuczciwe działania zatrudnionego u pana Wickfielda Uriasza Heepa, ciotra traci swój majątek, i Dawid znów jest zmuszony utrzymywać się samodzielnie. W Londynie młody mężczyzna poznaje piękną i efemeryczną Dorę Spenlow. Ku jego zaskoczeniu dziewczyna odwzajemnia jego uczucia, i para po krótkim narzeczeństwie bierze skromny ślub i mieszka w malutkim domku. Choć oboje się kochają, ich małżeństwo nie jest szczęśliwe. Młoda żona nie umie prowadzić domu, nie jest przyuczona do pracy i trudne warunki materialne bardzo ją przytłaczają. Wkrótce umiera.

W międzyczasie James Steerforth, z którym Dawid pozostaje w zażyłej przyjaźni, poznaje Emilkę Pegotty, zaręczoną już wtedy z prostym rybakiem Hamem, i uwodzi dziewczynę, obiecując jej ślub. Para ucieka, by się pobrać, ale oczywiście do ceremonii nie dochodzi. James podróżuje z Emilką po Europie, a kiedy dziewczyna mu się nudzi, oferuje jej małżeństwo ze swoim służącym, Littimerem. Dziewczyna odmawia i zostaje sama. W hańbie wraca do Londynu, gdzie dzięki pomocy Marty, dziewczyny z jej rodzinnych okolic, która przeszła podobną drogę, udaje się ją odnaleźć. Pan Pegotty, który bardzo kochał swoją siostrzenicę, przyjmuje ją z radością z powrotem. Wkrótce cała rodzina, wraz z państwem Micawber, wyrusza do Australii, by ułożyć sobie życiu. Zanim jednak wypuścimy pana Micawbera na drugi koniec świata, przyjrzyjmy się, co dobrego zrobił dla Dawida.

Jednocześnie toczą się losy rodziny Wickfield. Szanowany adwokat starzeje się i zaczyna pić, a Uriasz Heep ochoczo pomaga mu w upadku. Pochodzący z ubogiej, „skromnej” rodziny młody asystent ma wielkie aspiracje, ale nieczyste zamiary. Planuje przejąć kancelarię pana Wickfielda i ożenić się z jego córką Agnieszką. Tu chwalebną rolę odgrywa pan Micawber, który zaczyna pracować dla Heepa i dyskretnie patrzeć mu na ręce. Wkrótce wchodzi w posiadanie kompromitujących go dokumentów, i rodzina zostaje wyzwolona spod jego niszczącego wpływu.

Jak się można domyślić, zażyła przyjaźń pomiędzy Agnieszką a Dawidem przeradza się w gorące uczucie i para bierze ślub. Drugie małżeństwo Copperfirlda okazuje się nadzwyczaj udane, a rodzina powiększa się o grono pociech. Prawie wszystko kończy się szczęśliwie, gdyż James Steerforth tonie, gdy statek, na którym jest, rozbija się w okolicy Blunderstone. Niestety, w tej katastrofie, próbując ocalić rozbitków, ginie również Ham.

Bildungsroman

Powieść jest napisana w pierwszej osobie z perspektywy już dorosłego człowieka, który wspomina historię swojego dorastania. Dawid Copperfield to typowy bildungsroman, gdzie bohatera poznajemy w kołysce i towarzyszymy mu aż do wejścia w dorosłość. W dużej mierze to powieść autobiograficzna, ale autor umiejętnie przeplata fikcję literacką z rzeczywistością. Główna postać utworu zmienia się i kształtuje na przestrzeni książki, a ze względu na brak ojca natrafia na różne wzorce, które go kształtują. Oprócz kilku pierwszych lat życia, również nie do końca sielankowych, Dawid nie zaznał szczęścia domu rodzinnego i swoją późniejszą pozycję społeczną, pracę i podejście zawdzięcza głównie sobie i swojemu uporowi w dążeniu do celu. Dickens pozwala popełniać chłopcu błędy (małżeństwo z Dorą), przyjaźnić z niewłaściwymi ludźmi (Steerforth), próbować swojej drogi zawodowej. Nic nie jest z góry ustalone.

Bohaterów na pęczki

Pomimo, że narracja jest pierwszoosobowa i Dawid relacjonuje głównie wydarzenia i spotkania, których sam doświadczył (jak również te, o których słyszał lub korespondował), powieść ma całą galerię doskonale nakreślonych bohaterów. Zarówno postaci kobiece jak i męskie pokazane są starannie i akcja toczy się wielowątkowo. Przy tak dużej ilości postaci Dickensowi udało się zachować wielopłaszczyznowość ich charakterów i stworzyć postaci ciekawe, nieszablonowe, które na stałe weszły do kultury (choćby postać Uriasza Heepa, od której nazwę bierze zespół Uriah Heep). Dzięki wielości postaci Dickens daje przekrojowy obraz społeczeństwa, zarówno w mnieszych miejscowościach, jak i w metropolii. Szczegółowo opisuje różne warunki życia, nie obawia się pokazać pracy i wyzysku dzieci, a także podrzędnej roli kobiety w społeczeństwie i jej zależności od mężczyzny (choćby na przykładzie Klary Copperfield).

Bardzo podobało mi się wielowątkowe prowadzenie fabuły i możliwość odetchnięcia od głównego bohatera. Wszystkie pokazane historie są ciekawe i przeplatają się ze sobą w naturalny, niewymuszony sposób. Dzięki temu książka czyta się znakomicie i nadal – mimo swoich 170 lat – wciąga i ciekawi.

 

Moja ocena: 8/10.

 

Charles Dickens, Dawid Copperfield

Książka i Wiedza

Warszawa 1989

Tłumaczenie: Karolina Beylin

Liczba stron: 412 (tom I), 404 (tom II)

Gatunek: Bildungsroman