Wade Davis, W stronę ciszy. Wielka wojna, Mallory oraz podbój Everestu (Towards Silence: The Great War, Mallory and the Conquest of Everest)

Monografia pierwszych brytyjskich wypraw na Everest

Ta książka jest całkowicie nieprawdopodobna! Sięgnęłam po nią znów z przypadku – stała na półce nowości w jednej z wrocławskich bibliotek. Lubię lieraturę dotyczącą gór, a zwłaszcza gór wysokich, więc pomyślałam sobie, że książkę po prostu przejrzę, ale zapewne nie będę takiego kloca czytać (pozycja liczy sobie dokładnie 752 strony). A jednak – zaczęłam czytać pierwszy rozdział poświęcony I wojnie światowej i miałam ciarki na plecach! Chociaż rozdziały dotyczące trzech prób zdobycia Everestu były nieco mniej ciekawe od zarysu sytuacji geo-politycznej, to W stronę ciszy Wade’a Davisa to kawał solidnej, znakomicie napisanej (i udokumentowanej) literatury.

Dwa słowa o Autorze

Autor to kanadyjski antropolog, biolog i etnobotanik, zapalony podróżnik i dziennikarz, ale też naprawdę utalentowany pisarz. W 1985 roku wyszła jego głośna książka Wąż i tęcza. Vodoo, zombie i tajne stowarzyszenia na Haiti (The Serpent and the Rainbow, Polsce wydana dopiero w 2022 przez wydawnictwo Czarne). Drugą tłumaczoną na język polski publikacją autora jest właśnie W stronę ciszy, wydane w tym roku (2025) nakładem Wydawnictwa Agora. Książkę czyta się tak znakomicie, że zaczęłam gorączkowo sprawdzać, czemu z twórczością autora nie zapoznałam się wcześniej. Wikipedia wskazuje, że Wade wiele publikacji poświęcił światowym rzekom (Amazonce, Colorado), ale też szamanizmowi i ginącym lokalnym kulturom. Do tej pory (wrzesień 2025) nie zostały one przetłumaczone na język polski.

Staranny research

Przygotowanie autora do wydania publikacji rzuca na kolana. Niemal 70 stron zabiera rozdział Bibliografia z przypisami, w którym Wade wskazuje najważniejsze źródła informacji, ale również ich lokalizacje i materiały do dalszych, samodzielnych eksploracji. Ta dokumentalna książka powstawała dziesięć lat, a chociaż postać Mallory’ego od lat budzi wielkie emocje (a pytanie, czy wraz z towarzyszącym mu młodym wspinaczem Irvinem zdobyli szczyt Everestu w 1924 roku nadal pozostaje nierozstrzygnięte, z przewagą głosów na nie), to sposób napisania tej książki, umiejętność fascynującego przedstawienia faktów sprawiają, że ta monografia pierwszych brytyjskich wypraw w Karakorum jest książką fascynującą, ciekawą, doskonale przygotowaną.

Pełen obraz sytuacji

Dwa pierwsze rozdziały są wielką siłą tej książki. Pierwszy opisuje okopy pierwszej wojny światowej, ich okrucieństwo, skalę obrażeń, machinę wojenno-medyczną działającą za linią frontu ale także zakłamany i niepełny odbiór wojny w Wielkiej Brytanii oraz zachodzące po wojnie przemiany społeczne. Rozdział drugi w fascynujący sposób przedstawia angielską dominację nad Indiami, sposób organizacji Imperium, poświęcenie brytyjskich żołnierzy, morale – nie da się od niego oderwać. Książka sprawia wrażenie, jakby napisał ją ktoś, kto brał udział w tych wydarzeniach osobiście, a wiele rzeczy widział na własne oczy. Chociaż rozdziały poświęcone trzem wyprawom na Everest (1921, 1922 i 1924) nadal są arcyciekawe, dla mnie były już trochę nużące i zbyt szczegółowe. Wade jest w swoich opisach niezmiernie dokładny – pokazuje realia życia na początku XX wieku, zarówno w Wielkiej Brytanii, ale również w Indiach i Tybecie, ale też ograniczone możliwości techniczne czy sprzętowe. Stara się odpowiedzieć na pytanie, co pchnęło Anglików do tak ekstremalnej eksploracji świata, co ich cechowało jako naród, jaki duch w nim wtedy panował. Pamiętać należy, że podczas pierwszej ekspedycji Brytyjczycy szli w miejsce, które nie widniało na mapach, bez wiedzy, jak zachowuje się człowiek na takich wysokościach ani jakie tam będą panowały warunki. Szacunek budzi, jak wysoko udało im się zajść z dostępnym sprzętem.

Brak materiału graficznego

Mam do tej książki jedno spore zastrzeżenie – brakuje mi w niej zdjęć. Chociaż autor często o nich pisze, wręcz wskazując dokładną postawę osoby na dostępnych materiałach, to jednak to nie to samo, co opisywana fotografia. Wiedza i wyobrażenie czytelnika mogłoby być znacznie pełniejsze, zwłaszcza, że te materiały są dostępne. Szczęśliwie Davis wzmiankuje film Johna Noela The Epic of Everest, który jest w całości dostępny na platformie YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=-xxnKSPOXK8 i daje dobre wyobrażenie o warunkach wyprawy. Mapki są w zasadzie dwie, na samym początku książki, ale zaznaczone na nich trasy były dla mnie mało czytelne. Niemniej jednak jest to naprawdę znacząca i arcyciekawa, doskonale napisana monografia pierwszych brytyjskich wypraw na Everest. Polecam serdecznie!

Moja ocena: 8/10. 

Wade Davis, W stronę ciszy. Wielka wojna, Mallory oraz podbój Everestu
Wydawnictwo Agora, Warszawa 2025
Tłumaczenie: Michał Lipa
Liczba stron: 752
ISBN: 978-83-8380-177-3

***********************************************************************************

A monograph on the first British expeditions to Everest

This book is absolutely incredible! I picked it up purely by chance – it was on the new arrivals shelf in one of the Wrocław libraries. I like books about mountains, especially high mountains, so I thought I'd just browse through it, but I probably wouldn't read such a hefty tome (it has exactly 752 pages). And yet – I started reading the first chapter about World War I and I got goosebumps! Although the chapters about the three attempts to climb Everest were somewhat less interesting than the overview of the geopolitical situation, Wade Davis's Into the Silence is a truly solid, superbly written (and well-researched) piece of literature.

A few words about the author

The author is a Canadian anthropologist, biologist, and ethnobotanist, an avid traveler and journalist, but also a truly talented writer. In 1985, his famous book The Serpent and the Rainbow: Voodoo, Zombies, and Secret Societies in Haiti was published (published in Poland only in 2022 by Czarne Publishing). The second of the author's works that was translated into Polish is Into the Silence, published this year (2025) by Agora Publishing. The book is so captivating that I started frantically checking why I hadn't discovered the author's work earlier. Wikipedia indicates that Wade has dedicated many publications to the world's rivers (the Amazon, the Colorado), as well as shamanism and disappearing local cultures. To date (September 2025), these have not been translated into Polish.

Thorough research

The author's preparation for publishing this work is simply astounding. The bibliography and endnotes section, spanning almost 70 pages, is a valuable resource. Wade lists the most important sources of information, as well as their locations and further materials for independent research. This documentary-style book took ten years to write, and although the figure of Mallory has always stirred great emotions (and the question of whether he and his young climbing partner Andrew “Sandy” Irvine reached the summit of Everest in 1924 remains unresolved, with most experts leaning towards a negative answer), the way this book is written, the skill with which the facts are presented, makes this monograph on the first British expeditions to the Karakorum range a fascinating, engaging, and meticulously researched work.

Full overview

The first two chapters are the book's greatest strength. The first describes the trenches of World War I, their brutality, the scale of injuries, the military-medical system operating behind the front lines, as well as the distorted and incomplete perception of the war in Great Britain and the social changes that occurred after the war. The second chapter presents English dominance over India in a captivating way, the organization of the Empire, the dedication of British soldiers, and morale – it is impossible to put it down. The book gives the impression that it was written by someone who participated in these events personally and witnessed many things firsthand. While the chapters dedicated to the three Everest expeditions (1921, 1922, and 1924) are still very interesting, they seemed somewhat tedious and overly detailed to me. Wade is extremely precise in his descriptions – he shows the realities of life in the early 20th century, both in Great Britain and in India and Tibet, as well as the limited technical and logistical capabilities of the time. It attempts to answer the question of what drove the British to such extreme exploration of the world, what characterized them as a nation, and what spirit prevailed at that time. It's important to remember that during the first expedition, the British were venturing into an area that was not shown on maps, without knowing how humans would react at such altitudes or what conditions they would encounter. The fact that they managed to reach such heights with their limited equipment is truly remarkable.

Lack of graphic elements in the book

I have one major criticism of this book – it lacks photographs. Although the author often mentions them, even describing the exact pose of individuals in the available images, this is not the same as actually seeing the graphic materials. The reader's understanding and imagination could be much richer, especially since these images are readily available. Fortunately, Davis mentions John Noel's film "The Epic of Everest," which is available in its entirety on YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=-xxnKSPOXK8 and gives a good idea of ​​the expedition conditions. There are only two maps, at the very beginning of the book, but the routes marked on them were difficult to read. Nevertheless, this is a truly significant and fascinating, well-written monograph on the first British expeditions to Everest. I highly recommend it!

My rating: 8/10.

Author: Wade Davis
Title: Into the Silence: The Great War, Mallory, and the Conquest of Everest
Publishing House: Agora, Warsaw 2025
Translated by: Michał Lipa
Number of pages: 752
ISBN: 978-83-8380-177-3

 

 

 

Paul Murray, Żądło (The Bee Sting)

Z miłości. Robisz to z miłości.

Na powieść Paula Murray’a Żądło natknęłam się w którymś z wakacyjnych zestawień hitów na lato. Ponoć – nieodkładalna. Dla mnie przez długi czas była niepodnaszalna, ale kiedy w końcu postanowiłam przeleżeć sobotę na kanapie z książką w ręku, wybór padł właśnie na ten bestseller. Niemal 600 stron w dwa dni? Tak właśnie było.

Paul Murray

Paul Murray jest irlandzkim pisarzem urodzonym w 1975 roku. Debiutował powieścią komiczną An Evening of Long Goodbyes, wydaną w 2003 roku, nietłumaczoną na język polski. Druga była Skippy Dies (2010), a 5 lat później – Mark and the Void. Dopiero wydane w 2023 roku Żądło (The Bee Sting) doczekało się – zresztą bardzo udanego – tłumaczenia na język polski (autorstwa Łukasza Witczaka). Widać więc, że autor nie śpieszy się z pisaniem, a jego publikacje dzieli zazwyczaj kilka lat. Taką jakość – przemyślaną fabułę, dobrze pospinane wątki, ciekawie nakreślonych bohaterów – widać doskonale w najnowszej publikacji.

Rodzina Barnesów

Żądło pokazuje rodzinę Barnesów w rozpoczynającym się w 2008 roku kryzysie ekonomicznym. Dickie jest dealerem samochodów, swój biznes odziedziczył po ojcu, i do niedawna jeszcze salon prosperował znakomicie. Jego żona Imelda jest miejscową pięknością, a para ma wspólnie dwójkę dzieci – córkę Cass, która kończy właśnie edukację w liceum i zdaje egzaminy na studia w Dublinie, oraz 12-letniego PJ-a. Barnesowie mieszkają w pięknym, wielkim domu otoczonym rozległymi terenami, i stać ich na to, żeby Imelda nie pracowała. Ten sielankowy obraz okazuje się jednak fasadą, za którą kryją się cztery samotne, pogubione jednostki, z których każda niesie swój ciężar.

Czterech równoprawnych bohaterów

Książka ma 5 rozdziałów – pierwsze cztery oddają głos poszczególnym członkom rodziny po kolei, więc możemy zobaczyć perspektywę najpierw Cass, która pije na umór i zadręcza się, że nie zda egzaminów, a także jej fascynację i nastoletnią przyjaźń z Elaine, koleżanką z klasy, ale i wielką pierwszą miłością, niewypowiedzianą. Potem widzimy życie PJ-a, który gra w gry wojenne na komputerze, a potem odtwarza je z kolegą w lesie, biegającego w za małych butach, bo boi się przyznać rodzicom, że te kupione sześć miesięcy temu są już za małe. PJ to wciąż jeszcze dziecko, potrzebujące wsparcia, z niepokojem obserwujące ciągłe kłótnie rodziców, nie znajdujące zrozumienia u starszej siostry. Rozdział o Imeldzie pokazuje nam jej pochodzenie – ojca alkoholika, czterech bitych przez niego braci, i chorobliwie otyłą matkę. Uroda Imeldy wyciąga ją z patologii i rzuca w ramiona Barnesa. Wreszcie widzimy Dickiego – lata jego młodości na tym samym uniwersytecie, który wybrała teraz jego córka, a potem konieczność powrotu do domu i porzucenia swoich marzeń w obliczu dramatycznych wydarzeń w domu. Mamy więc ukazane cztery osobne światy, choć to teoretycznie rodzina. Ostatni rozdział, Wiek samotności, pokazuje wydarzenia spiralnie przyspieszające w stronę kulminacyjnego wydarzenia końcowego – spotkania rodziny w szalejącej burzy, w lesie, po ciemku. Dramatyzm przyrody odzwierciedla rosnący zamęt w ich życiu, ale ta burza może nie przynieść oczyszczenia... Budowa książki przypominała mi nieco Sto lat samotności Marqueza, gdzie akcja również zbiega się do kulminacyjnego punktu. Czy tytuł rozdziału może nawiązywać do tej klasyki literatury?

Rozpad relacji

Najważniejszym tematem książki jest rozpad relacji, zbudowanych na niewłaściwych podstawach (finansach). Dzieci nieznajdujące zainteresowania u rodziców, skupionych na własnych problemach. Dorośli, którzy zaczynają rozumieć, że zawiedli w swoich rolach, zastanawiający się, czy jest coś jeszcze do ocalenia. Zwłaszcza sytuacja, w której znalazł się PJ, była szalenie niebezpieczna i mogła się dla niego skończyć fatalnie. Gdyby tylko rodzice wiedzieli. Imelda, która rozważa zdradę męża, mogłaby rozwiązać swoje wątpliwości jedną prawdziwą, otwartą rozmową.

Książka naszpikowana ważnymi tematami

Murray umieszcza w swojej książce jeszcze kilka ważnych tematów – homoseksualizm i początki ruchów LGBT w Dublinie wraz z związanymi z nimi niebezpieczeństwami; ekologię i zainteresowanie ochroną środowiska – edukacja młodego pokolenia uświadamia rodzicom postępujące procesy degradacji środowiska, chociaż jest też temat usuwania gatunków ekspansywnych, jak choćby szarych wiewiórek, które wypierają lokalne rude (PJ nie może się z tym okrucieństwem pogodzić). Czy jest to jakieś nawiązanie do sytuacji rodziny – bardziej zdeterminowani ludzie wyciągają ręce po biznes Dickiego, a także jego kobietę, więc trzeba wystrzelać zagrożenie? Wreszcie – pojawia się też apokalipsa. Przyjaciel Dickiego Victor namawia mężczyznę do budowy bunkra na nadchodzącą zagładę, i w tym zajęciu niespełniony przedsiębiorca znajduje początkowo ukojenie i udaje mu się naprawić – chwilowo – relacje z synem. Jednak powstający bunkier będzie też symbolem muru, który Dickie buduje dookoła siebie, stając się niewrażliwym na potrzeby rodziny. We własnym przekonaniu robi to z miłości, dla nich – ale czy takie są ich rzeczywiste potrzeby? Czy to nie próba udowodnienia samemu sobie, że jednak się nie zawiodło i ma się coś do zaoferowania?

Wiwisekcja rodzinnego życia

Murray przygląda się uważnie głębi relacji w rodzinie. Począwszy od małżonków, z których każde przeżyło wielką miłość w młodości, ale czy na jej gruzach można stworzyć coś autentycznego? Czy związek Imeldy i Dickiego w ogóle miał jakiekolwiek szanse powodzenia? Czy był zbudowany na fałszu i zagubieniu? Jako rodzice Barnesowie też nie są wyczuleni na potrzeby swoich dzieci, a tym z kolei łatwo jest unikać niewygodnych pytań, czy nawet spotkań. Mamy też poruszony bardzo istotny problem bezpieczeństwa dzieci w sieci, poszukiwaniu przez nich akceptacji, zrozumienia – za wszelką cenę.

Powieść lustrem rzeczywistości

O tym wszystkim Murray pisze w sposób nienachalny. Chociaż słuszny rozmiar książki mógłby sugerować niemal rodzinną sagę, akcja toczy się na przestrzeni życia Imeldy i Dickiego (bo mamy urywki z ich dzieciństwa). Taki zakres czasowy całkowicie wystarcza, by stworzyć cztery równoprawne postaci, bardzo dobrze nakreślone, znacznie się od siebie różniące, z odmienną perspektywą i wrażliwością. Powieść Autora robi to, co potrafiły zrobić wielkie powieści XIX-wieczne – jest mini-lustrem naszych czasów, pokazujących obecną rzeczywistość, jej realia i wyzwania. Kawał solidnej literatury.

Moja ocena: 8/10.

Paul Murray, Żądło
Wydawnictwo Filtry, Warszawa 2025
Tłumaczenie: Łukasz Witczak
Liczba stron: 568
ISBN: 978-83-68180-32-9

***********************************************************************************

It is for love. You are doing this for love

I came across Paul Murray's novel The Bee Sting in one of the lists of summer reading recommendations. Apparently, it's a page-turner. However, for a long time I couldn’t make myself reach for it, but when I finally decided to spend a Saturday lounging on the sofa with a book, I chose this bestseller. Almost 600 pages in two days? That's exactly what happened.

The Author

Paul Murray is an Irish writer born in 1975. He made his debut with the comedic novel An Evening of Long Goodbyes, published in 2003, which hasn't been translated into Polish. His second novel was Skippy Dies (2010), and five years later came Mark and the Void. The Bee Sting, published in 2023, has finally been translated into Polish (by Łukasz Witczak, 2025), and very successfully, I might add. It's clear that the author doesn't rush with his writing, and his books are usually published several years apart. This quality, well-thought-out plot, well-connected storylines, and interesting characters, is perfectly evident in his latest work.

The Nuclear Family

The Bee Sting portrays the Barnes family during the economic crisis that began in 2008. Dickie is a car dealer; he inherited the business from his father, and until recently, the dealership was doing very well. His wife, Imelda, is a local beauty, and they have two children – Cass, who is finishing high school and taking entrance exams for university in Dublin, and 12-year-old PJ. The Barneses live in a beautiful, large house surrounded by extensive grounds, and they can afford for Imelda not to work. This idyllic picture, however, turns out to be just a facade, behind which lie four lonely, lost individuals, each carrying their own burden.

Four equally important protagonists

The book has 5 chapters – the first four give voice to each family member in turn, so we can see the perspective of Cass first, who drinks excessively and agonizes over failing her exams, as well as her fascination with and teenage friendship with Elaine, a classmate but also her great, unrequited first love. Then we see PJ's life: playing war games on the computer, and then reenacting them with a friend in the woods, running around in shoes that are too small because he's afraid to tell his parents that the ones they bought six months ago are already too small. PJ is still a child, needing support, anxiously observing his parents' constant arguments, finding no understanding from his older sister. The chapter about Imelda shows us her background – an alcoholic father, four brothers he beat, and an obese mother. Imelda's beauty pulls her out of this dysfunctional environment and throws her into the arms of Barnes. Finally, we see Dicky – his youthful years at the same university his daughter now attends, and then the necessity of returning home and abandoning his dreams in the face of dramatic events at home. We are thus shown four separate worlds, although they are theoretically one family. The last chapter, "The Age of Loneliness," depicts events spiraling towards the climactic final event – ​​the family's meeting in a raging storm, in the woods, in the dark. The drama of nature reflects the growing chaos in their lives, but this storm may not bring any cleansing... The structure of the book reminded me somewhat of Marquez's One Hundred Years of Solitude, where the action also converges towards a climactic point. Could the chapter title be a reference to this literary classic?

The Breakdown of Relationships

The most important theme in the book is the breakdown of relationships, built on flawed foundations (finance). Children who don't receive attention from parents preoccupied with their own problems. Adults who begin to realize that they have failed in their roles, wondering if anything can still be salvaged. PJ's situation, in particular, was extremely dangerous and could have ended tragically for him. If only the parents had known… Imelda, who contemplates having an affair, could resolve her doubts with one honest, open conversation.

A Book Packed with Important Themes

Murray includes several other important themes in his book – homosexuality and the beginnings of the LGBT movement in Dublin, along with the dangers associated with it; ecology and environmental protection – the education of the younger generation makes parents aware of the ongoing environmental degradation, although there's also the issue of removing invasive species, such as grey squirrels, which are displacing the local red squirrels (PJ cannot accept this cruelty). Is this perhaps a parallel to the family's situation – more determined people are eyeing Dickie's business and his wife, so the threat must be eliminated? Finally – the apocalypse also makes an appearance. Dickie's friend Victor persuades him to build a bunker to prepare for the coming end of the world, and in this endeavor, the failed entrepreneur initially finds solace and manages to temporarily repair his relationship with his son. However, the bunker he builds also becomes a symbol of the wall Dickie erects around himself, becoming increasingly detached from his family's needs. In his own way he believes he does it out of love, for their benefit – but are these truly their needs? Isn't it rather an attempt to prove to himself that he hasn't failed and that he still has something to offer?

A dissection of family life

Murray examines the depths of family relationships with great care. Starting with the spouses, each of whom experienced great love in their youth, but can anything authentic be built on the ruins of that past love? Did Imelda and Dicky's relationship have any chance of success at all? Was it built on falsehood and confusion? As parents, the Barneses are also insensitive to their children's needs, and the children, in turn, easily avoid uncomfortable questions or even meetings. The novel also addresses the very important issue of children's safety online, and their search for acceptance and understanding – at any cost.

A novel reflecting reality

Murray writes about all of this subtly, without any excess. Although the book’s substantial length might suggest an almost epic family saga, the story unfolds over the course of Imelda and Dicky’s lives (with glimpses into their childhoods). This timeframe is perfectly sufficient to create four equally important characters, well-developed, distinctly different from one another, with varying perspectives and sensitivities. This novel, like great 19^th-century novels, serves as a microcosm of our times, reflecting current reality, its complexities, and challenges. A piece of solid literature.

My rating: 8/10.

Author: Paul Murray
Title: The Bee Sting
Publishing House: Wydawnictwo Filtry, Warsaw 2025
Translation: Łukasz Witczak
Number of pages: 568
ISBN: 978-83-68180-32-9

Maddie Mortimer, Mapy naszych spektakularnych ciał (Maps of Our Spectacular Bodies)

Jedyną rzeczą gorszą od śmierci jest świadomość jej nadchodzenia

Rzadko zdarza mi się płakać przy książce. Powiedziałabym, że ekstremalnie rzadko. Tutaj jednak na koniec pociekły mi łzy. Chociaż niczego innego nie można spodziewać się po książce opowiadającej o matce umierającej na raka, to jednak Mortimer udaje się uniknąć taniego sentymentalizmu i stworzyć książkę wielowymiarową i wieloaspektową. Co nie zmienia faktu, że chociaż jest to pierwsza książka, którą oceniam 10/10, to jednak nie chcę jej postawić na swojej półce.

Wróciło

Lia na początku powieści Mapy naszych spektakularnych ciał dowiaduje się, że nowotwór, z którym walczyła, powrócił. Poddaje się więc wycieńczającej chemioterapii wierząc, że przyniesie ona skutek. Co ciekawe, równoległym narratorem powieści, zabierającym coraz więcej miejsca, jest sam rozprzestrzeniający się po ciele bohaterki nowotwór. Ten ciekawy zabieg po pierwsze daje czytelnikowi pełniejszy wgląd w bezwzględny postęp choroby (więc skan pokazujący przerzuty do kolejnych organów nie jest dla nas zaskoczeniem), ale też pokazuje pierwszą mapę – mapę ciała i rozchodzącej się choroby, atakującej kolejne organy, forsującej bariery immunologiczne. Z drugiej strony mamy Lię, która relacjonuje swoje życie i jego kluczowe momenty – dzieciństwo z rodzicami – ojcem pastorem Peterem i jego żoną Anne, i wykradane im książki, pierwszą miłość w postaci Matthew, chłopaka, który zamieszkał z rodziną pastora, uczucie, które ich połączyło; późniejsze wspólne życie we Włoszech i nałogi Matthew; rozstanie i życie w Londynie. Lia poznaje Harry’ego, rodzi się jej córka Iris, a cztery lata później Harry i Lia biorą ślub. Niestety, ich sielankowe życie zakłóca choroba.

Normalne życie i jego problemy

No właśnie, czy aby to życie na pewno było sielankowe? Iris ma problemy w szkole, gdzie znudzona grupa nastolatków spisuje i zdradza swoje najskrytsze sekrety, co przy wyolbrzymionej wrażliwości młodych ludzi jest doświadczeniem granicznym i niebezpiecznym. Zaczyna się wzajemne wyśmiewanie, kąśliwe plotki, wzajemne okrucieństwo. Temat dojrzewania, moment wstydzenia się troski rodziców i chęć podkreślania swojej niezależności to jeden z istotnych tematów powieści. Z drugiej strony, Iris zdaje sobie sprawę z powagi sytuacji, widzi zmiany zachodzące w ciele matki, zaczyna zdawać sobie sprawę, jak niewiele czasu im zostało. Mama zniknie, gdy będzie jej tak bardzo potrzebna przy wchodzeniu w dorosłość, i nie pomogą pisane na kolejne urodziny listy.

Narracyjny dwugłos

Lia wydaje się mocno skupiona na swoim życiu i przeszłości, na wspominaniu go. A w zasadzie robi to za nią narrator. Teraźniejszość relacjonuje dla czytelnika mroczny bohater książki, rak, w pierwszoosobowej narracji. Czy ten formalny chwyt pokazuje kto w tym starciu będzie górą? Kto ma lepszy dostęp do informacji i zmieniającej się sytuacji? Kto tu rządzi? Rak. Bohater, który dostał własny głos i który mówi niemalże poetyckim językiem. Winowajca, który sam relacjonuje swoje postępy, ale który robi to nowatorskim językiem – zarówno w treści, jak i w formie. Powieść Mortimer jest bowiem ciekawa również graficznie, a wypowiedzi nowotworu nie trzymają się przyjętej formuły, a rozbiegają po stronie w przeciwnych kierunkach, zapętlają, mogą być większe lub wręcz ogromne. Nowotwór – choć dla bohaterki niesłyszalne – mówi tubalnie - boldem, pogrubioną czcionką. Agresywnie zabiera coraz więcej miejsca, odbierając Lii siły, ciało, a potem również częściowo osobowość w związku z przerzutami do mózgu. Narracja zaczyna łapać zadyszkę wraz ze zbliżającym się końcem. Mortimer pokazuje chorobę w jej fizjologicznej pełni, wysiadających organach, postępującej chudości i wyczerpaniu. Obraz tym bardziej porusza, że patrzy na niego nastoletnie dziecko.

Wiele obrazów miłości

Ważnym tematem w tej książce jest również miłość, pokazana wielowymiarowo i wielopłaszczyznowo – najpierw groźna i szalona pomiędzy Lią a Matthew, pełna namiętności, wzajemnego ranienia się i destrukcyjnych uczuć. Potem – spokojna przystań z Harrym. Ale pokazana jest również miłość Lii do Iris, jej duma z niezależności córki, jej odwagi i charakteru. Ma ona swoje odzwierciedlenie w trudnych relacji Lii z jej matką, która przyczyniła się do jej pierwszego rozstania z Matthew, co poskutkowało zerwaniem relacji na lata. Bohaterowie są z jednej strony wyjątkowi i niepowtarzalni, a z drugiej – to zwyczajna rodzina, z problemami jak inni, u których choroba zakłóca normalny bieg rzeczy. W tym aspekcie Mortimer pokazuje, że nowotwór nie wybiera, atakuje na ślepo, ale jakże skutecznie.

Zaskakująco realistyczna proza

Dla mnie śmierć przynosi w tej książce ulgę. Kończy się gorączkowe cierpienie chorego, ból, wycieńczenie. Nawet Iris daje na końcu matce przyzwolenie na odejście:

No przecież! Śmierć nie wydarza się
w pierwszej czy w trzeciej osobie,
tylko w drugiej! (s. 464)

Mnogość odniesień do bohaterów książki w podziękowaniu sprawiło, że zaczęłam się zastanawiać, czy książka nie jest w pewnej mierze autobiograficzna, napisana na podstawie własnych doświadczeń. I rzeczywiście – matka pisarki, Katie Pearson, zmarła na raka, gdy Mortimer była nastolatką. Wiele jej uczuć i przeżyć znalazło więc odzwierciedlenie na kartach tej przerażająco wiarygodnej powieści, czyniąc z niej jednocześnie jeden z najlepszych debiutów w historii. Chociaż powieść Mapy naszych spektakularnych ciał jest na wielu poziomach trudna – począwszy od języka narracji nowotworu, przez jej formę graficzną, aż po tematykę, to książka absolutnie wyjątkowa i niezmiernie piękna, wymagająca uważności przy lekturze. Moje pierwsze tegoroczne 10/10.

Moja ocena: 10/10.

Maddie Mortiner, Mapy naszych spektakularnych ciał
Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2023
Tłumaczenie: Agnieszka Walulik
Liczba stron: 472
ISBN: 978-83-67891-12-7

**********************************************************************************

The only thing worse than death is knowledge of its coming

I rarely cry while reading a book. I'd say extremely rarely. However, here, tears welled up at the end. While you wouldn't expect anything else from a book about a mother dying of cancer, Mortimer manages to avoid cheap sentimentality and creates a multi-dimensional and multi-faceted book. Which doesn't change the fact that, although this is the first book I've rated 10/10 this year, I still don't want to put it on my shelf.

It’s back

At the beginning of Maps of Our Spectacular Bodies, Lia learns that the cancer she was fighting has returned. So she undergoes debilitating chemotherapy, believing it will be effective. Interestingly, the novel's parallel narrator, taking up more and more space, is the cancer itself, spreading throughout the protagonist's body. This interesting device, firstly, gives the reader a fuller insight into the ruthless progression of the disease (so the scan showing metastases to subsequent organs is no surprise), but also presents the first map – a map of the body and the spreading cancer, attacking organ after organ, overcoming immunological barriers. On the other hand, we have Lia, who recounts her life and its key moments – her childhood with her parents – her father, pastor Peter, and his wife, Anne, and the books stolen from them; her first love in the form of Matthew, the boy who moved in with the pastor's family, the feeling that united them; their subsequent life together in Italy and Matthew's addictions; their separation and her lonely life in London. Lia meets Harry, her daughter Iris is born, and four years later, Harry and Lia marry. Unfortunately, their idyllic life is disrupted by the disease.

A Normal Life and Its Problems

Exactly, is this life really idyllic? Iris is having trouble at school, where a bored group of teenagers are writing down and revealing their deepest secrets. This, given the hypersensitivity of young people, is a borderline and dangerous experience. Mutual ridicule, scathing gossip, and mutual cruelty ensue. The theme of adolescence, the moment of shame over parents' care and the desire to assert one's independence, is one of the novel's key themes. On the other hand, Iris realizes the gravity of the situation, sees the changes taking place in her mother's body, and begins to realize how little time they have left. Her mother will disappear when she so desperately needs her as she enters adulthood, and the letters written for her future birthdays won't help.

Narrative Double Voice

Lia seems intensely focused on her life and past, on remembering it. Or rather, the narrator does it for her. The present is recounted for the reader by the book's dark protagonist, Cancer, in first-person narration. Does this formal device indicate who will prevail in this clash? Who has better access to information and the changing situation? Who's in charge here? Cancer. A protagonist who has been given his own voice and speaks in an almost poetic language. A culprit who recounts his own progress, but who does so in innovative language – both in content and form. Mortimer's novel is also visually compelling, and the cancer's pronouncements don't adhere to a conventional formula; they veer off the page in opposite directions, loop, and can be larger or even outright enormous. The cancer – though inaudible to the protagonist – speaks resoundingly – in bold font. It aggressively takes up more and more space, robbing Lia of her strength, body, and then, partially, her personality, as brain metastases spread. The narrative begins to falter as the end approaches. Mortimer depicts the disease in its physiological fullness, failing organs, progressive thinness, and exhaustion. The image is all the more moving because it is being watched by a teenage child.

Many Images of Love

Love is also a key theme in this book, presented on many levels and dimensions – first, the dangerous and frantic love between Lia and Matthew, full of passion, mutual hurt, and destructive feelings. Then, a peaceful haven with Harry. But Lia's love for Iris is also depicted, her pride in her daughter's independence, courage, and character. This is reflected in Lia's difficult relationship with her mother, who contributed to her first separation from Matthew, resulting in a long-lasting rupture in womens’ relations. The characters are, on the one hand, exceptional and unique, but on the other – an ordinary family, with problems like any other for whom the disease disrupts the normal course of events. In this respect, Mortimer shows that cancer is indiscriminate; it attacks blindly, yet so effectively.

Surprisingly realistic prose

For me, death brings relief in this book. The patient's feverish suffering, pain, and exhaustion end. Even Iris gives her mother permission to leave at the end:

But of course! Death doesn't happen
in the first or third person,
but in the second! (p. 464)

The numerous references to the book's characters in the acknowledgments part made me wonder if the book wasn't, to some extent, autobiographical, based on Mortimer's own experiences. And indeed, the author's mother, Katie Pearson, died of breast cancer when Mortimer was a teenager. Many of her feelings and experiences are reflected in the pages of this terrifyingly believable novel, making it one of the best debuts ever. Although Maps of Our Spectacular Bodies is challenging on many levels—from the language of cancer's narrative, through its graphic design, to its subject matter—it is an absolutely unique and exceedingly beautiful book, demanding Focus from its reader. My first 10 out of 10 this year.

My rating: 10/10.

Author: Maddie Mortiner

Title: Maps of Our Spectacular Bodies
Publishing House: Wydawnictwo Poznań, Poznań 2023

Translation: Agnieszka Walulik
Number of pages: 472
ISBN: 978-83-67891-12-7

Hilary Mantel, Duchy zostają (Giving Up the Ghost)

Jeśli się ocknę jako warzywo, wrzućcie mnie do gulaszu

Po powieść Hilary Mantel sięgnęłam, bo stała na półce nowości w Miejskiej Bibliotece Publicznej, a autorka jest mi znana z powieści Wolf Hall. Poza tym ostatnio książki mniejszych rozmiarów po prostu mnie kuszą. Pamiętnik Duchy zostają to osobista historia autorki, od najwcześniejszych wspomnień z dziecństwa, przez trudną sytuację rodzinną, po podwójne małżeństwo i doświadczenie choroby. Początkowo ciężko mi się czytało te wspomnienia, jednak rozdział o endometriozie rozłożył mnie na łopatki.

Na tym polega życie dziecka. Nie masz żadnych praw

Idźmy jednak po kolei. Początkowe rozdziały, pokazujące ulotność i zmienność pamięci, były dość standardowe, i w sumie wspomnienia z dzieciństwa nie były dla mnie pasjnujące ani nowatorskie. Takie historie każdy z nas ma w zanadrzu. Sytuacja rodziny była za to wyjątkowa i trudna, gdyż matka przyszłej pisarki rozstała się z mężem i zamieszkała z kochankiem i swoimi dziećmi, co było lokalnym skandalem, a Mantel dosięgły szkolne plotki i docinki. „W tamtych czasach na angielskiej prowincji, aby uniknąć kłopotów, należało udawać, że niczym nie różnisz się od innych,” pisze autorka niec ironicznie (s. 116). Również to, jak młodo pisarka wyszła za mąż w związku z oczekiwaniami społecznymi pokazuje, jak inna była to epoka.

Bóle menstruacyjne? Miną, droga pani, miną zaraz po pierwszym dziecku

Mantel dużo pisze o swoim kiepskim samopoczuciu, potwornych migrenowych bólach głowy, które wywołują halucynacje, bólach nóg i brzucha. Przyczyną okazuje się być endometrioza, choroba polegająca na obecności błony śluzowej macicy poza jej jamą. Błona krwawi wraz z comiesięcznym cyklem powodując silną bolesność w zależności od jej rozmieszczenia. Mantel miała wyjątkowo złośliwą endometriozę, rozmieszczoną również w głowie czy jelitach, ale związaną również z ogromnym guzem, który urósł jej w brzuchu. Operacja okazała się konieczna, a pisarka w wieku dwudziestu siedmiu lat straciła macicę, a co za tym idzie – możliwość posiadania dzieci. To okazało się dla niej szczególnie bolesne, chociaż w momencie operacji nie pragnęła mieć jeszcze dzieci. Gdy ich zapragnęła, było już za późno: „Trzeba było zostać nastoletnią matką, myślałam, tą zakałą społeczenstwa. Możliwe, że kiedy miałam czternaście lat, byam płodna. I kiedy miałam siedemnaście. Za to później – muszę czytać swój ból wstecz, żeby wiedzieć, co się we mnie dzieje – później szanse już pewnie malały,” pisze gorzko (s. 169). Myślę, że wiele kobiet na całym świecie, walczących z bezpłodnością o różnych przyczynach (a czasami i bez żadnych), dochodzi do podobnych wniosków.

Łysa, nieforemna, głucha, a mimo to wciąż niepokonana

Oprócz doświadczenia szalenie wrednej choroby, jaką jest endometrioza, a potem skutków związanych z hormonalną terapią zastępczą – otyłością, Mantel sporo pisze o swojej bezdzietności i marzeniach, które pojawiły się, kiedy były już niewykonalne. To przypomina eseje Emilie Pine, której sytuacja była o tyle inna, że szanse jeszcze jakieś były. Bez macicy trudno urodzić dziecko. Mantel pisze o swojej żałobie po ciele, które nawet nie zaistniało, o swojej wymarzonej o dokładnie wyobrażonej nigdy nienarodzonej córce Catrionie. Bezdzietność w końcu zyskuje swój obraz w literaturze, obraz bolesny, chropowaty, na wskroś uczciwy. O ile inne rozdziały w książce Duchy zostają były dobrze napisane, ale nie wiekopomne, to Część piąta. Pokaż jak do tego doszłaś naprawdę rozkłada czytelnika na łopatki. To autentyczny kobiecy głos, analizujący swoje emocje po latach, popełnione błędy, utracone szanse. Ale to również głos świadczący o kobiecej sile i wytrwałości w użeraniu się z chorobami, w układaniu sobie peiorytetów. Z pewnością zostanie ze mną ten fragment – niech wybrzmi na zakończenie i przekona Was, ze po tą publikację warto sięgnąć: „Wróciłam do domu, do naszej ciemnej, osłoniętej enklawy w środku ogromnego miasta. Łysa, nieforemna, głucha, a mimo to wciąż niepokonana, usiadłam i napisałam drugą książkę” (s. 164).

Moja ocena: 8/10.

Hilary Mantel, Duchy zostają
Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2025
Tłumaczenie: Martyna Tomczak
Liczba stron: 192
ISBN: 978-83-8369-026-5

***********************************************************************************

If I wake up a vegetable, put me in a stew

I picked up Hilary Mantel's novel because it was on the new release shelf at the Municipal Public Library, and I'm familiar with the author from her novel Wolf Hall. Besides, lately, smaller books have a luring charm for me. The memoir Giving Up the Ghost is the author's memoir, from her earliest childhood, through a difficult family situation, to a double marriage and the experience of illness. Initially, I found these memories difficult to read, but the chapter on endometriosis blew me away.

This is a child's life; you have no rights

Let's go step by step, though. The opening chapters, showing the fleeting nature and fickleness of memory, were fairly standard, and overall, I didn't find childhood memories compelling or groundbreaking. We all have stories like these. The family situation, however, was unique and difficult, as the future writer's mother separated from her husband and moved in with her lover and her children, which caused a local scandal, and Mantel was subjected to school gossip and ridicule. "In those days, in the English countryside, to avoid trouble, you had to pretend you were no different from everyone else," the author writes ironically (p. 116). The writer's marriage at a young age, due to social expectations, also demonstrates how different the era was.

Period pains? That'll clear up, my dear, after you have your first baby

Mantel writes extensively about her poor well-being, terrible migraine headaches that cause hallucinations, and leg and abdominal pain. The cause turns out to be endometriosis, a disease characterized by the presence of the uterine lining outside the uterus. The lining bleeds with each monthly cycle, causing severe pain depending on its location. Mantel had extremely malignant endometriosis, also affecting her head and intestines, but also linked to a huge tumor that had grown in her abdomen. Surgery proved necessary, and at the age of twenty-seven, the writer lost her uterus, and consequently, the ability to have children. This proved particularly painful for her, even though at the time of the surgery she didn't yet desire children. By the time she did desire them, it was too late: " I should have been a ‘schoolgirl mother’, I thought: that social scourge. At 14 I might have been fertile. At 17. But after that – I have to read my pain backwards, to know what was happening inside me – I guess my chances were decreasing," she writes bitterly (p. 169). I think many women around the world, struggling with infertility for various reasons (and sometimes without any), reach similar conclusions.

Bald, odd-shaped, deaf but not defeated

Besides experiencing the incredibly nasty form of endometriosis, and then the effects of hormone replacement therapy—obesity—Mantel writes extensively about her childlessness and the dreams that emerged when they were already unattainable. This is reminiscent of the essays of Emilie Pine, whose situation was different as there were still chances. Without a uterus, it's difficult to give birth to a child. Mantel writes about her mourning for a body that never even existed, about her dream daughter, Catriona, who was never born. Childlessness is finally gaining its own image in literature, a painful, rough, and thoroughly honest image. While other chapters in Giving Up the Ghost were well-written but not memorable, Part Five: Show How You Got There truly blows the reader away. It's an authentic female voice, analyzing her emotions years later, mistakes made, and lost opportunities. But it's also a voice that testifies to a woman's strength and perseverance in coping with illness and in arranging her priorities. This passage will certainly stay with me – let it resonate at the end and convince you that this publication is worth reading: "I returned home, to our dark, sheltered enclave in the middle of a vast city. Bald, odd-shaped, deaf but not defeated, I sat down and wrote another book" (p. 164).

My rating: 8/10.

Author: Hilary Mantel
Title: Giving Up the Ghost
Publishing House: Czarne, Wołowiec 2025
Translation: Martyna Tomczak
Number of pages: 192
ISBN: 978-83-8369-026-5

Iida Turpeinen, Żywe istoty (Elolliset)

Mądra publikacja o wymieraniu gatunków

Nadal stosunkowo rzadko zdarza mi się przeczytanie książki w mniej niż 24 godziny, i to jeszcze w tygodniu! Za to drugi raz Wydawnictwo Poznańskie zaskoczyło mnie tak ciekawą publikacją, znacznie lepszą niż okładkowe zapowiedzi. W mądry, spokojny sposób Iida Turpeinen opowiada o wymieraniu gatunków i roli człowieka w tym procesie. To piękna, choć bardzo smutna historia poznawania świata w XIX wieku, ludzkiej zachłanności i braku zrozumienia ekosystemów, ale rówież o rodzącej się wiedzy następowania po sobie gatunków, odkrywania i klasyfikowania otaczającego świata, rodzącej się świadomości ekologicznej.

Iida Turpeinen

Autorka to urodzona w 1987 roku fińska pisarka i badaczka, której powieść Żywe istoty właśnie (2025) została wydana w Polsce przez niezawodne Wydawnictwo Poznańskie w serii Dzieł Pisarzy Skandynawskich. Od razu miałam skojarzenia z dwoma innymi publikacjami tego samego wydawcy – przepiękną książką Człowiek, który kochał Syberię Annelise Pilz i Roya Jacobsena, oraz moją ulubioną Kobiety, o których myślę nocą Mii Kankimaki. Tutaj autorka równie pasjonująco potrafi opowiadać o historii odkryć nieznanych lądów, a przy okazji – o napotykanych tam gatunkach i przerażającym tempie ich niszczenia, z którego ludzie początkowo nie zdawali sobie sprawy.

Historia wymarcia krowy morskiej Stellera

Turpeinen opisuje co najmniej kilka gatunków, które przestały istnieć pod koniec XIX wieku – począwszy od głównej bohaterki powieści, syreny morskiej Stellera, poprzez alkę olbrzymią i niestety – wiele innych. Georg Wilhelm Steller, który zmarł podczas podróży powrotnej ze świeżo odkrytej wyspy Behringa przez Syberię, nie miał świadomości, że ostatnie stado syren morskich, które miał szansę odkryć podczas swojej nieprawdopodobnej podróży do Ameryki, przeżyje go niewiele dłużej. Te nieprawdopodobne ssaki zostały całkowicie wytrzebione niewiele po ich odkryciu.

Ciekawy kawałek historii odkrywania i dokumentowania świata

Budowa książki przypomina Kobiety, o których myślę nocą – różne części poświęcone są różnym odkrywcom i przedmiotom ich odkryć. Po I części poświęconej Stellerowi mamy rodział o nowym gubernatorze Alaski Johanie Campusie Furuhjelmie i jego młodej żonie Annie, którzy udają się do rosyjskiej wtedy Alaski, do Sitki, by tam nadzorować pozyskiwanie futer i drewna. Siostra gubernatora, Constance, zajmuje się zbiorami zoologicznymi w Kekoor Castle i ma okazję zaopiekować się szkieletem krowy morskiej znalezionym przez dwóch Aleutów na jednej z odegłych wysp. W 1867 roku Alaska zostaje sprzedana Stanom Zjednoczonym, ale wcześniej szkielet krowy morskiej trafia do profesora Alexandra von Nordmanna w Helsinkach. To właśnie on i jego asystentka Hilda Olson, utalentowana rysowniczka, są bohaterami części trzeciej. To właśnie ta ciekawa kobieta, oprócz setek pająków, miała również okazję utrwalić na papierze szkielet krowy morskiej Stellera, malowany z natury. Rozdział ten ciekawie pokazuje trudną pozycję kobiet w środowisku naukowym, niechęć badaczy do nich i przekonanie o kobiecej podrzędności. Ostatnir części książki poświęcone są współpracy konserwatora Johna Grönvalla ze zbieraczem i radcą Ragnarem Kerugerem, właściecielem Muzeum Oologicznego. Tam konserwator zajmuje się uszkodzonym jajem alki olbrzymiej, gatunku już wtedy wymarłego. Przy okazji Turpeinen pokazuje XIX-wieczne szaleństw zbieractwa i pogoni za rzadkimi okazami, które niejednokrotnie przyczyniło się do zniknięcia gatunku z powierchni ziemi. Podobnie znikają gołębie wędrowne, wystrzelane przez myśliwych, czy kormoran okularowy Stellera. Musi minąć wiele lat, zanim wprowadzone zostaną odpowiednie regulacje prawne, a szał na zbieractwo przeminie.

Podczas pisania tej książki wymarły 364 gatunki świata ożywionego

W pierwszej części podziękowania Turpeinen wylicza część gatunków, które wyginęły podczas jej prac nad książką. Jest ich dokładnie 374. Chociaż książka supia się na historii wyginięcia krowy morskiej Stellera, to ta liczba robi wstrząsające wrażenie. Świat staje się coraz mniej różnorodny – na naszych oczach. Autorka w nienachalny sposób zwraca uwagę na naszą w tym rolę. Myślę, że to bardzo ważny głos w dyskusji o ochronie środowiska i jego bioróżnorodności, a do tego kawał ciekawej historii odkrywania świata, poznawania nowych gatunków i warunków prowadzenia badań kilkaset lat temu. Jak dobrze wciągnie – pasjonująca lektura, od której naprawdę nie można się oderwać.

Moja ocena: 8/10.

Iida Turpeinen, Żywe istoty
Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2025
Tłumaczenie: Sebastian Musielak
Liczba stron: 302
ISBN: 978-83-68479-45-4

***********************************************************************************

Wisely on Extinction

It's still relatively rare for me to read a book in less than 24 hours, let alone during a weekday! However, for the second time, Publishing House Poznańskie has surprised me with such an interesting publication, much better than the cover admits. It tells the story of species extinction and humanity's role in this process in a wise, calm manner. It's a beautiful, though deeply sad story of exploring the world in the 19th century, of human greed and lack of understanding of ecosystems, but also of the emerging knowledge of species succession, the discovery and classification of the world around us, and the emergence of ecological awareness.

Iida Turpeinen

The author is a Finnish writer and researcher born in 1987, whose novel, Beasts of the Sea, has just been published in Poland by the reliable Publishing House Poznańskie as part of the "Works of Scandinavian Writers" series. I immediately had associations with two other publications from the same publisher – the beautiful book The Man Who Loved Siberia by Annelise Pitz and Roy Jacobsen, and my favorite, The Women I Think About at Night by Mia Kankimäki. The author is equally passionate about telling the story of the discovery of unknown lands, and, incidentally, about the species encountered there and the terrifying rate of their destruction, which people initially failed to realize.

The Story of Steller’s Sea Cow Extinction

Turpeinen describes at least several species that disappeared by the end of the 19th century – starting with the novel's main character, Steller's sea cow, and continuing on to the great auk and – unfortunately – many others. Georg Wilhelm Steller, who died during his return voyage from the newly discovered Behring Island through Siberia, was unaware that the last herd of sea cows he had the chance to discover during his improbable journey to America would not outlive him by much. These incredible mammals were completely exterminated shortly after their discovery. The structure of the book is reminiscent of The Women I Think About at Night – different sections are devoted to different explorers and the objects of their discoveries. After the first part devoted to Steller, we have a chapter about the new governor of Alaska, Johan Campus Furuhjelm, and his young wife, Anna, who travel to Sitka, then Russian Alaska, to oversee the harvesting of furs and timber. The governor's sister, Constance, manages the zoological collections at Kekoor Castle and has the opportunity to care for the skeleton of a sea cow found by two Aleuts on a remote island. In 1867, Alaska is sold to the United States, but not before the skeleton of a sea cow is delivered to Professor Alexander von Nordmann in Helsinki. He and his assistant, Hilda Olson, a talented cartoonist, are the subjects of the third part. Olson was an interesting woman who, in addition to hundreds of spiders, also had the opportunity to capture on paper Steller's sea cow skeleton, painted from life. This chapter captivatingly reveals the difficult position of women in the scientific community, the researchers' aversion to them, and the belief of their inferiority. The final sections of the book are devoted to the collaboration between conservator John Grönvall and collector and advisor Ragnar Keruger, owner of the Oological Museum. There, the conservator deals with a damaged egg of a great auk, a species already extinct at the time. Turpeinen also illustrates the 19th-century frenzy of collecting and the pursuit of rare specimens, which often led to the disappearance of species from the face of the earth. Passenger pigeons, shot by hunters, and Steller's spectacled cormorants are disappearing in similar ways. Many years will pass before appropriate legal regulations are introduced and the collecting craze subsides.

374 living creature went extinct in the time this book was being written

In the first part of the acknowledgments, Turpeinen lists some of the species that became extinct during her work on the book. There are exactly 374 of them. Although the book centers on the story of the extinction of the Steller's sea cow, this number is shocking. The world is becoming less and less diverse – right before our eyes. The author unobtrusively draws attention to our role in this. I think this is a very important voice in the discussion about environmental protection and its biodiversity, and also a fascinating story of discovering the world, learning about new species, and the conditions under which research was conducted several hundred years ago. It's captivating – a fascinating read that you simply can't put down.

My rating: 8/10.

 

Author: Iida Turpeinen
Title: Beasts of the Sea
Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2025
Translation: Sebastian Musielak
Number of pages: 302
ISBN: 978-83-68479-45-4

Joanna Bator, Rok królika

Koszmar królika

Co to była za książka! Książka-słowotok, książka-szaleństwo! Może trochę spełnienie marzeń autorki, by w białych rękawiczkach napisać naprawdę tandetne romansidło. Mamy tu i powieść szkatułkową, i kryminał, i przegląd lokalnej prasy na miarę Faktu z nagłówkami grozy, i małomiasteczkowy portret, i kostiumowy romans. Jednocześnie za dużo i za mało.

Zmiana tożsamości

Pisarka kryminałów Julia Mrok, podejrzewając swoich dwóch kochanków o zmowę i przygotowania do jej zamordowania, postanawia uciec z domu i zmienić tożsamość. W taki właśnie sposób jako Anna Karr trafia do Ząbkowic Śląskich, gdzie ściąga ją nagłówek jednej z gazet o króliku grozy. Gryzoń ma wchodzić w ciało zmarłej właścicielki i pod taką postacią mordować. Jednocześnie krążą pogłoski o zabójcy blondynek. Karr trafia więc do Hotelu Spa pod Królikiem, który nocami pełni funkcję kliniki spełniającej najskrytsze marzenia swoich pacjentów, od karmienia piersią jak niemowlę, aż po… eutanazję. Tam też kobieta o wymazanej przeszłości zaczyna pracować, poznając mieszkańców hotelu oraz jego obsługę.

Ząbkowice Śląskie – stracony bohater

Chociaż jest tu trochę tego, co w książkach Bator cenię najbardziej, a więc małej ojczyzny, to Ząbkowice Śląskie (za Niemca Frankenstein), mogłyby być jakąkolwiek inną lokalizacją. Owszem, Anna ma z hotelu widok na Krzywą Wierzę, ale poza tym miasteczko wygląda jak z sennej mary i nie ma wielu innych znaków charakterystycznych. Bohaterka ciągle gubi się w jego wąskich uliczkach, krąży po nich jak po labiryncie, poznaje za to ciekawych i wyjątkowych mieszkańców – grafficiarza z zajęczą wargą czy Dziadka Konkursowego. Teoretycznie Anna Karr szuka w miasteczku śladów swojej siostry bliźniaczki, Sandry Jasnej, z którą została rozdzielona w dzieciństwie.

Dobry język nie ratuje słabej fabuły

Im dłużej myślę nad tą książką, tym gorsza mi się wydaje. Kryminalna fabuła jest za mało kryminalna, postać króliczego mordercy jest naprawdę słabo nakreślona i mało przekonująca. Cudowne ocalenie bohaterki tłumaczy dziwny eutanazyjny wątek w książce, ale wydaje się nieprawdopodobne. Najciekawszy jest temat zmiany tożsamości, stawania się kimś innym, zarówno fizycznie (zmiana koloru włosów i oczu, stylu ubierania, a nawet jędrności ciała), po zmiany w psychice i zachowaniu. To ciekawe studium tego, jak człowiek się zachowuje, gdy dostaje drugie życie, nowy początek. Jednak jedyne co książkę pozwala przeczytać to narracyjny talent autorki. Jej zdania są niesamowicie bujne, zdają się rozrastać na wszystkie strony swoimi neologizmami, fascynują czytelnika. Ale to za mało. Kiedy odcedzi się ciekawy, żyjący własnym życiem język, pozostaje miałkość. Szkoda czasu.

Moja ocena: 4/10.

Joanna Bator, Rok królika
Wydawnictwo Znak, Kraków 2016
Liczba stron: 414
ISBN: 978-83-240-4351-4

**********************************************************************************

The Rabbit's Nightmare

What a book this was! A book of wordiness, a book of madness! Perhaps a bit of a dream come true for the author to write a truly tawdry romance novel without anyone noticing. Here we have a storybook novel, a crime novel, a review of the local press on the level of The Sun with its horror headlines, a small-town portrait, and a costume romance. Too much and too little at the same time.

Identity Change

Crime writer Julia Mrok, suspecting her two lovers of collusion and plotting to murder her, decides to run away from home and change her identity. This is how, as Anna Karr, she finds herself in Ząbkowice Śląskie, where she is drawn by a newspaper headline about a horror rabbit. The rodent is said to be entering the body of its deceased owner and murdering people in this form. At the same time, rumors of a killer of blodes are circulating. Karr ends up at the Hotel Spa Under the Rabbit, which serves as a clinic at night, fulfilling the deepest dreams of its patients, from breastfeeding to... euthanasia. There, a woman with a forgotten past begins working, getting to know the hotel's residents and staff.

Ząbkowice Śląskie – A Lost Hero

Although it contains some of what I value most in Bator's books, namely a small homeland, Ząbkowice Śląskie (in German Times Frankenstein) could be any other location. Sure, Anna has a view of the Leaning Tower from the hotel, but otherwise, the town looks dreamlike and lacks any other distinctive features. The heroine constantly gets lost in its narrow streets, wandering through them like in a maze, but she does meet interesting and unique residents – a graffiti artist with a hare lip and the Competition Grandpa (the man wins all prizes in any given event). Theoretically, Anna Karr is searching the town for traces of her twin sister, Sandra Jasna, from whom she was separated as a child, but this thread remains unconcluded.

Good writing doesn't save a weak plot

The more I think about this book, the worse it seems. The crime plot isn't criminal enough, and the rabbit killer character is truly poorly written and unconvincing. The heroine's miraculous survival explains the book's strange euthanasia thread, but it seems implausible. The most interesting theme is the changing of identity, becoming someone else, both physically (changing hair and eye color, clothing style, and even body texture), and changes in one's mind and behavior. It's an interesting study of how a person behaves when given a second life, a new beginning. However, the only thing that makes this book worthwhile is the author's narrative talent. Her sentences are incredibly lush, seeming to expand in all directions with their neologisms, fascinating the reader. But that's not enough. When you filter out the interesting language, which has a life of its own, what remains is shallowness. It's a waste of time.

My rating: 4/10.

Author: Joanna Bator
Title: The Year of a Rabbit
Publishing House: Znak, Kraków 2016
Number of pages: 414
ISBN: 978-83-240-4351-4