Joanna Bator, Gorzko, gorzko

Kobieca saga rodzinna

Opasłych rozmiarów powieść Gorzko, gorzko Joanny Bator zaczynałam czytać dwukrotnie. Za pierwszym razem porzuciłam po kilkudziesięciu stronach. Przy drugim podejściu przetrwałam pierwsze rozdziały, w których nie mogłam się na początku połapać, kto jest kim. Początkowe rozczarowanie zastąpiła jednak wielka przyjemność i  radość, że książka jest taka długa. Naprawdę nie chciałam, by się skończyła.

Cztery pokolenia

Gorzko, gorzko opowiada historię czterech pokoleń kobiet – prababki Berty Koch, Niemki, córki rzeźnika Hansa, która zaszła w ciążę z wędrownym Cyganem Młodym i urodziła córkę Barbarę. Dziewczynka w wojennej zawierusze trafia do polskiego bidula i zostaje adoptowana przez Marię i Jakuba Serce, i tak zostaje Polką, Barbarą Serce. Ze związku pracowitej wałbrzyszanki z Barnabą rodzi się Violetta Serce, dziewczyna o wielkich nadziejach i niespełnionych ambicjach, która swojej matce podrzuca swoją córeczkę, Kalinę, a sama ucieka ze  znienawidzonego stryszku w wielki świat. Pojawia się tylko, gdy Barbara musi na jakiś czas zniknąć, ale kiedy tylko babka ponownie się pojawia, ponownie porzuca swoje dziecko.

Berta Koch

Każda z tych kobiet jest inna i każda porusza inną strunę emocji, ale też każdą można zrozumieć. Młoda Berta, obmacywana przez swojego ojca Hansa Kocha i w jego planach wydawana za mąż za wspólnika rzeźnika, traktowana przez jedynego rodzica (matka zmarła w połogu) jako coś pomiędzy służącą a towarem pokazowym, traci głowę dla czarnookiego wędrownego sprzedawcy Młodego. Bator soczyście opisuje sceny łączącej ich namiętności, jak również postać obserwującego wszystko z daleka kaleki wojennego niespełna rozumu, Clausa de Schlaussa, czy wreszcie zdroworozsądkowej Magdy Tabach, służącej i znajdy, która jednak lepiej ułożyła sobie życie niż naiwna Berta. Młoda Polka, którą pomiatano od wczesnego dzieciństwa, która musiała znosić niechciane zaloty od licznych gości podczas swojej służby, bardzo trzeźwo patrzyła na związek najbliższej przyjaciółki z obwoźnym handlarzem i nie dała wiary obietnicy wspólnej przyszłości w Pradze. Pragnienie porzuconej Berty nie mogło się spełnić, a złamane serce popchnęło ją do zbrodni.

Barbara Serce

Jej córka Barbara częściowo powieliła los matki. Jej pierwszy ukochany, Mirek Maj, zginął w wypadku motocyklowym na jej oczach, oferując jej jednak wcześniej trzy miesiące trudnego do uwierzenia szczęścia. To historia i postać Barbary najbardziej zapadły mi w serce. Kolejny amant, popadając co i rusz w alkoholowe ciągi, podarował Barbarze lata gehenny i córkę Violettę, która szybko nauczyła się przed nim uciekać. Dopiero kiedy dziadek, pobiwszy babcię do nieprzytomności zaczął dobierać się do wnuczki, Barbara podjęła najbardziej radykalne z możliwych kroki. To co mnie w jej postaci porusza, to również jej obsesja zbieractwa, zapełniania domu przydasiami, obsesyjnego gromadzenia przedmiotów . Seniorka rodu Serce nie potrafiła obdarzyć miłością swojej córki, bo sama nie zaznała miłości w dzieciństwie, ale umiała pokochać wnuczkę i dobrze się nią zająć.

Violetta Serce

Violetta (przez V i dwa t) to dla mnie najbardziej antypatyczna postać w całej powieści, ale też najbardziej niewidoczna. Wiedziona pragnieniem życia jak w Dynastii, wiecznie niezadowolona z opcji, które jej podsuwało życie, przegapia szansę na szczęście w postaci Karla Murarza, ojca Kaliny, porzuca własne dziecko i goni miraże. Córka podsumowuje ją gorzko: „Robiła to, co wychodziło jej najlepiej, czekała na prawdziwe życie i wielką miłość” (s. 574).

Kalina Serce

Kalina, która niczym detektyw bada drzewo genealogiczne swojej rodziny, łączy luźne wątki i poznaje ludzi, o których jej najbliżsi nie chcieli albo nie potrafili mówić. Piękna jest jej relacja z babcią, która musiała jej wystarczyć za ojca i matkę, trudna i szorstka relacja z wiecznie nieobecną Violettą, ciekawe obecne spokojne życie w Sokołowsku, w domu dawnego uzdrowiciela Bazyla Ochęduszki. Bator wspaniale wplata wielką historię w codzienne losy kobiet, pokazując jednocześnie ich bezbronność wobec przetaczających się wielkich wydarzeń, jak i siłę w radzeniu sobie z różnorakimi przeciwnościami losu. To w dużej mierze powieść o niezłomności i dzielności słabszej płci.

Portret mężczyzn

Jak zatem przedstawiona jest płeć silniejsza? Cóż, często po prostu jako mięso (kto wie, ten wie). Mężczyźni są albo nieobecni (Młody, Karol Murarz), albo jako siła niszczycielska (Hans Koch, Barnaba). Ukochany Barbary Mirek wniósł może chwilę oddechu, ale sądzę, że na dłuższą metę mógłby się okazać podobny do Młodego, szukający dalszych przygód i młodszych roczników. Panowie nie są zatem przedstawieni w zbyt pozytywnym świetle, często są tłuści, odrażający w swojej fizyczności, śmierdzący (Hans Koch, Claus de Schlauss, Barnaba), a korowód kochanków Violetty zdaje się to potwierdzać. Gorzko, gorzko to kobiecy świat, gdzie mężczyźni zdają się być tylko przelotnymi gośćmi.

Gorzko, gorzko

Skąd tytuł? „Gorzko, gorzko, powtarzam trzydziestoletnia, gdy boję się strachem odziedziczonym po tej małej silnej kobiecie, że stracę to, po co ośmieliłam się wyciągnąć ręce,” mówi Kalina (s. 549). To zaklęcie ma zmylić czyhający zły los, który tylko czeka, by odebrać wszystko, co dobre. To zakręcie wypowiadała także jej Babka, „która już rozumiała, że naprawdę traci się tylko to, co jest wiele warte” (s. 556). Gorzko.

Moja ocena: 8/10.

Joanna Bator, Gorzko, gorzko
Wydawnictwo Znak, Kraków 2020
Liczba stron: 656
ISBN: 978-83-240-6103-7

********************************************************************************

A female family saga

I started reading the bulky novel Bitter, Bitter by Joanna Bator twice. The first time I gave up after a few dozen of pages. The second time I got through the first chapters, in which I couldn't figure out who was who at first. The initial disappointment was replaced by great pleasure and joy that the book was so long. I really didn't want it to end.

Four generations

Bitter, Bitter tells the story of four generations of women - great-grandmother Berta Koch, a German, daughter of the butcher Hans, who became pregnant with the wandering Gypsy Youngster and gave birth to a daughter, Barbara. In the turmoil of war, the girl ends up with a Polish orphanage and is adopted by Maria and Jakub Serce, and so she becomes a Pole, Barbara Serce. From the union of a hard-working woman, now living in Wałbrzych with Barnaba, Violetta Serce is born, a girl with great hopes and unfulfilled ambitions, who leaves her daughter, Kalina, with her mother, and escapes from the hated attic into the big world. She appears only when Barbara has to disappear for a while, but as soon as the grandmother reappears, she abandons her child again.

Berta Koch

Each of these women is different and each strikes a different emotional chord, but each can also be understood. Young Berta, groped by her father Hans Koch and in his plans married off to a butcher's fture business partner, treated by her only parent (her mother died in childbirth) as something between a servant and a showpiece, loses her head to the dark-eyed traveling salesman Youngster. Bator vividly describes scenes of their lovemaking, as well as the character of the war cripple Claus de Schlauss, who watches everything from afar and is not entirely sane, and finally the common-sense Magda Tabach, a servant and foundling, who has nevertheless managed to arrange her life better than the naive Berta. The young Polish woman, who had been pushed around since early childhood, who had to endure unwanted advances from numerous guests during her service, looked very soberly at her closest friend's relationship with a traveling salesman and did not believe the promise of a shared future in Prague. The abandoned Berta's desire could not be fulfilled, and her broken heart pushed her to crime.

Barbara Serce

Her daughter Barbara partially repeated her mother's fate. Her first love, Mirek Maj, died in a motorcycle accident before her eyes, but had previously offered her three months of hard-to-believe happiness. It was Barbara's story and character that touched my heart the most. Another lover, constantly falling into alcoholic binges, gave Barbara years of agony and a daughter, Violetta, who quickly learned to run away from him. Only when the grandfather, having beaten the grandmother unconscious, began to make improper contact with her granddaughter, did Barbara take the most radical steps possible. What moves me about her character is also her obsessive collecting, filling the house with extras, uncontrollably accumulating objects. The senioress of the Serce family was unable to give love to her daughter, because she herself had not experienced love in childhood, but she was able to love her granddaughter and take good care of her.

Violetta Serce

Violetta (with a V and double t) is for me the most unpleasant character in the entire novel, but also the most invisible. Driven by the desire to live like in The Dynasty TV series, eternally dissatisfied with the options that life presented her, she misses the chance for happiness in the form of Karl Murarz, Kalina's father, abandons her own child and chases mirages. Her daughter sums it up bitterly: "She did what she did best, she waited for real life and great love" (p. 574).

Kalina Serce

Kalina, who, like a detective, examines the family tree of her family, connects loose threads and meets people that her closest ones did not want to or could not talk about. Her relationship with her grandmother, who had to suffice as a father and mother, is beautiful, her difficult and rough relationship with the eternally absent Violetta, and her current peaceful life in Sokołowsko, in the house of the former healer Bazyl Ochęduszka, is interesting. Bator wonderfully weaves a great story into the everyday fates of women, showing at the same time their defenselessness in the face of great events, as well as their strength in dealing with various adversities of fate. This is largely a novel about the stubbornness and courage of the weaker sex.

Portrait of men

So how is the stronger sex presented? Well, often simply as meat (who knows, knows). Men are either absent (Youngster, Karol Murarz) or a destructive force (Hans Koch, Barnaba). Barbara's beloved Mirek may have brought a moment of respite, but I think that in the long run he could turn out to be similar to Youngster, seeking further adventures and younger generations of females. Men are therefore not presented in a very positive light, they are often fat, repulsive in their physicality, stinking (Hans Koch, Claus de Schlauss, Barnaba), and the procession of Violetta's lovers seems to confirm this. Bitter, bitter is a woman's world, where men seem to be only passing guests.

Bitter, bitter

Where does the title come from? "Bitter, bitter, I repeat as a thirty years old, because I am filled with fear inherited from that small, strong woman, that I will lose what I dared to reach out for," says Kalina (p. 549). This apotropaic spell is to confuse the lurking evil fate, ensure it there is no sweetness, nothing good, nothing to be taken away. This chant was also uttered by her Grandmother, "who already understood that you really only lose what is worth a lot" (p. 556). Bitter summary. 

My rating: 8/10.

 

Author: Joanna Bator
Title: Bitter, bitter
Publishing House: Wydawnictwo Znak, Kraków 2020
Number of pages: 656
ISBN: 978-83-240-6103-7

Ernest Hemingway, Pożegnanie z bronią (Farewell to Arms)

Miłość na froncie I wojny światowej

Wydana w 1929 roku książka amerykańskiego noblisty Ernesta Hemingwaya Pożegnanie z bronią to w dużej mierze autobiograficzne rozliczenie pisarza ze swoją służbą podczas I wojny światowej. Akcja zaczyna się na gwałtownie załamującym się włoskim froncie w 1917 roku. Początkowo oszczędzany na tyłach porucznik Frederick Henry trafia na ciężkie walki, podczas których zostaje poważnie ranny w nogę. Wywieziony z frontu trafia do szpitala w Mediolanie, gdzie ponownie spotyka piękną brytyjską pielęgniarkę Catherine Barkely. Para wdaje się w romans, którego owocem będzie dziecko.

Charakterystyczny styl Hemingwaya

Jakoś nigdy nie byłam szczególnym fanem Hemingwaya. Przeczytałam już dwukrotnie Komu bije dzwon oraz – oczywiście – szkolną lekturę Stary człowiek i morze. Po klasyków sięgam zawsze z wygórowanymi oczekiwaniami, a tymczasem mam wrażenie, że charaktrystyczny, mocno dialogowy i oszczędny styl Noblisty mocno się zestarzał. Daje wrażenie sztuczności, nienaturalności.

Skrótowy styl autora przeszkadzał mi w zasadzie w obu główych wątkach – wątku wojennym i miłosnym. Co najmniej oszczędny opis pisarza nie uruchomił mojej wyobraźni, wojna wydawała mi się męczącym wydarzeniem tła, a nie faktyczną rzezią. Mimo wielu rozmyślań i rozmów Fredericka z kompanami z oddziału, kapelanem wojskowym, dowództwem, mimo kilku obrazów śmierci nie czułam grozy ani przejęcia. Przy relacji z ukochaną Catherine było tylko gorzej. Po pierwsze, przerażają niedzisiejsze standardy kobiet spożywających alkohol podczas ciąży, jak również przedstawienie porodu bez dostępnego współczesnego sprzętu do monitorowania stanu dziecka (to akurat ciekawy wątek kulturowo-społeczny, wybaczcie oczywistość spostrzeżenia). Ambitna i odważna pielęgniarka, działająca na obcym froncie, w relacji przedstawiona jest jak potulna dziewczynka skupiona jedynie na tym, by kosztem własnego zdrowia i komfortu zadowolić swojego mężczyznę. Żeby móc opiekować się ukochanym pracuje po nocach, w ciąży przeprawia się z dezerterem kilkadziesiąt kilometrów łodzią po jeziorze w nocy, by uratować mu życie, stara się być dla niego „dobrą dziewczynką”. Dla mnie ostał się z całej książki już chyba tylko ten aspekt realiów życia na początku XX wieku i położenia kobiet w społeczeństwie, oczekiwań na nie nakładanych, odium nieślubnego dziecka. Natomiast relacja porucznika z pielęgniarką wydawała mi się nieprawdziwa, sztuczna, infantylna.

Nie wszystkie książki starzeją się dobrze

Mimo więc pięknego, starannego wydania Wydawnictwa Marginesy w nowym tłumaczeniu Martyny Tomczak powieść Hemingway’a mnie nie zachwyciła, ani fabuła mnie nie porwała. Czytałam z brwiami unoszącymi się z niedowierzania coraz wyżej, a zakończenie wydało mi się jednocześnie na siłę ckliwe i potwornie obojętne. Może jednak reporteski styl ukrywa męską nieumiejętność mówienia o emocjach, próbę maksymalnie zobiektywizowanego opisu rzeczywistości, który pozbawiony ludzkiej natury nie jest nośnikiem emocji. Cóż, pozostało mi jeszcze parę książek Noblisty, by spróbować przekonać się do jego stylu. Zobaczymy.

Moja ocena: 5/10.

Ernest Hemingway, Pożegnanie z bronią
Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2023
Tłumaczenie: Martyna Tomczak
Liczba stron: 376
ISBN: 978-83-67674-23-2

***********************************************************************************

Love at the front of World War I

The book by the American Nobel Prize winner Ernest Hemingway, A Farewell to Arms, published in 1929, is largely an autobiographical account of the writer's reconciliation with his service during World War I. The action begins on the rapidly collapsing Italian front in 1917. Initially spared from the rear, Lieutenant Frederick Henry ends up in heavy fighting, during which he is seriously wounded in the leg. Taken from the front, he goes to a hospital in Milan, where he meets the beautiful British nurse Catherine Barkely again. The couple enters into an affair that will result in a child.

Characteristic style of Ernest Hemingway

Somehow I've never been a particular fan of Hemingway. I have already read For Whom the Bell Tolls twice and, of course, the school reading The Old Man and the Sea. I always reached for the classics with high expectations, but meanwhile I have the impression that the Nobel Prize winner's characteristic, dialogue-driven and economical style has become very outdated. It gives the impression of artificiality and unnaturalness.

The author's short style actually bothered me in both main plots - the war and love plot. At least the writer's sparse description did not trigger my imagination, the war seemed to me a tiring background event rather than an actual slaughter. Despite Frederick's many thoughts and conversations with his comrades from the unit, the military chaplain, the command, and despite several images of death, I did not feel any fear or concern. The relationship with his beloved Catherine was only worse. First of all, old standards of women drinking alcohol during pregnancy are terrifying, as is the presentation of childbirth without modern equipment to monitor the baby's condition (this is an interesting cultural and social thread, please forgive the obviousness of the observation). An ambitious and brave nurse, operating on a foreign front, is presented in the book as a docile girl focused only on pleasing her man at the expense of her own health and comfort. To be able to take care of her loved one, she works at night, while pregnant she travels several dozen kilometers on a boat across the lake with a deserter at night to save his life, and tries to be a "good girl" for him. For me, what has remained from the entire book is probably this aspect of the realities of life at the beginning of the 20th century and the position of women in society, the expectations imposed on them, and the odium of an illegitimate child. However, the relationship between the lieutenant and the nurse seemed untrue, artificial and infantile to me.

Not all books age well

So, despite the beautiful, accurate edition by Marginesy Publishing House in the new translation by Martyna Tomczak, Hemingway's novel did not impress me, nor did the plot captivate me. I read with my eyebrows raised higher and higher in disbelief, and the ending seemed both forcefully sentimental and terribly indifferent at the same time. However, perhaps the reportage style hides the male inability to talk about emotions, an attempt to describe reality as objectively as possible, which, deprived of human nature, is not a carrier of emotions. Well, I still have a few of the Nobel Prize winner’s books left to try and get used to his style. We’ll see.

My rating: 5/10.

Author: Ernest Hemingway
Title: A Farewell to Arms
Publishing House: Marginesy, Warsaw 2023
Translation: Martyna Tomczak
Number of pages: 376
ISBN: 978-83-67674-23-2

David Diop, Bratnia dusza (Frère d’âme)

Bałam się tej książki. Odkładałam jej lekturę, bo obawiałam się treści, która zapowiadała sie okrutnie. Jednak powieść Diopa, mimo naprawdę dużej dawki wojennych potworności, wciąga od pierwszej strony. Co prawda są momenty, że książkę trzeba na chwilę odłożyć i odpocząć od wypływających wnętrzności, ale już po chwili sięga się po nią z powrotem. Jedna z najlepszych książek, które w tym roku przeczytałam.

Drut kolczasty cierpienia

Krótka - bo niespełna 150-stronicowa – powieść opowiada historię przyjaźni Alfy Ndiaye i Mademby Diopa. Chłopcy wychowują się razem w senegalskiej wiosce, a po zaginięciu matki Alfy przyjaciel przygarnia go pod swój dach. Od tej pory chłopcy wychowują się jak bracia, chociaż Alfa jest rosły, silny i przystojny, a Mademba brzydki i chuderlawy. Alfa często pracuje w polu, bierze udział w walkach, buduje swoją tężyznę fizyczną. Mademba natomiast dużo się uczy, płynnie mówi po francusku i trafia do szkoły dla białych. Wkrótce obaj 20-latkowie zostają powołani do wojska i opuszczają swój kraj, by trafić do okopów pierwszej wojny światowej. Podczas ataku Mademba zostaje śmiertelnie ranny – jelita wypadają mu z brzucha. Alfa siedzi przy nim cały dzień, ale trzykrotnie odmawia jego prośbie, by go dobić. Agonia trwa od świtu do zmierzchu, a Mademba potwornie cierpi. Wstrząśnięty tym wydarzeniem Alfa dochodzi do wniosku, że popełnił błąd, nie skracając cierpień swojego przyjaciela. Zaczyna szukać niebieskookiego mordercy, który na polu walki udawał trupa i tak dopadł jego przyjaciela. Alfa stosuje tą samą technikę, choć czasami zakrada się również do obozu wroga. Przeciwnikowi rozpruwa brzuch i przy drugim błaganiu o śmierć podrzyna mu gardło. „W imię odnalezionego człowieczeństwa,” jak mówi (s. 29). Potem odcina mu dłoń i wraz z karabinem wroga przynosi trofeum do swojego okopu.

Przyjaciel śmierci

O ile pierwsze trzy powroty Alfy napawały jego towarzyszy broni dumą, mężczyźni gromadzili się koło niego chętnie, dawali mu tytoń i dzielili się żywnością, o tyle kolejne mordy zaczęły napawać ludzi najpierw niepokojnem, a potem zabobonnym strachem. Alfa stał się pożeraczem dusz, złym czarownikiem, którego złe spojrzenie mogło skazać innych na śmierć. Jego towarzysze zaczęli go unikać, a on sam nie mógł zmyć z siebie odoru śmierci. Jak zauważa, towarzyszom broni łatwiej było przyjąć jego spojrzenie za wyrok śmierci, niż zbłąkaną kulę. „Nie lubią przypadku. Przypadek jest zbyt absurdalny” (s. 37). Zresztą sam bohater rozumie, że wojsko potrzebuje karności i tylko doraźnego szaleństwa. „Nie szaleńców na stałe,” mówi (s. 47). W związku z czym jego dowódca odsyła go na miesiąc na tyły, by wypoczął i doszedł do siebie. To własnie tam, w szpitalu polowym, Alfa oczyszcza się z wojennego brudu i opowiada historię swojego życia.

Pole obsiane milionami metalowych ziarenek wojny, które nie wydają plonów

Zakończenie jest zaskakujące i przerażające. Zdradza je może odrobinę polski tytuł. Oprócz więc realistycznych i przerażających opisów wojny, wprowadzenia do kultury i wierzeń z Senegalu, jednego z piękniejszych opisów zbliżeń miłosnych, mamy również zmieniającą się optykę i narrację. Alfa bardzo wnikliwie analizuje śmierć swojego przyjaciela i wiodące do niej wydarzenia, a jego logika staje się żelazna. Mężczyzna widzi w odejściu przyjaciela dużo swojej winy i żałuje, że nie powiedział mu o jego odwadze i lojalności. Czy to przyzywa duszę zmarłego Mademby?

Nie lubię już z początkiem roku przyznawać oceny 10/10, ale może rok 2022 będzie wyjątkowy i przeczytam więcej tak znakomitych książek? Diop tworzy wiarygodne postaci, nadaje im unikalny głos („Bogiem a prawdą”), a jednocześnie potrafi nadać makabrycznej powieści lekkości wspomnieniami rodzinnego życia sprzed wojny. Dla mnie pełne zanurzenie.

Moja ocena: 10/10.

 

David Diop, Bratnia dusza
Wydawnictwo Cyranka
Warszawa 2021
Tłumaczenie: Jacek Giszczak
Liczba stron: 142
ISBN: 978-83-961473-4-9

_________________________________________________________________________

I was afraid of this book. I was postponing the reading because I was afraid of expected cruelty. However, Diop's novel, in spite of a really large dose of war atrocities, is captivating from the first page. It is true that there are moments when you need to put the book aside for a while and take a break from flowing guts, but after a while you reach back for it. One of the best books I have read this year.

Barbed wire of suffering

A short - less than 150-pages - novel tells the story of the friendship between Alfa Ndiaye and Mademba Diop. The boys are brought up together in a Senegalese village, and after the disappearance of Alfa's mother, a friend takes him under his roof. From now on, boys are brought up as brothers, although Alfa is tall, strong and handsome, and Mademba is ugly and skinny. Alfa often works in the field, takes part in fights, builds his physical prowess. Mademba, on the other hand, learns a lot, speaks fluent French and goes to a white school. Soon, both 20-year-olds are drafted into the army and leave their country to end up in the trenches of the World War I. During the attack, Mademba is fatally wounded - his intestines fall out of his stomach. Alfa sits with him all day, but three times refuses his request to finish him off. The agony lasts from dawn to dusk, and Mademba suffers terribly. Shocked by this event, the Alpha comes to the conclusion that he made a mistake by not reducing his friend's suffering. He starts looking for a blue-eyed murderer who pretended to be a dead man on the battlefield and assaulted his friend. Alfa uses the same technique, although sometimes he also sneaks into the enemy’s camp. He opens his opponent's belly and cuts his throat at the second plea for death. "In the name of the humanity found," he says (p. 29). Then he cuts off his victim’s hand and, along with the enemy's rifle, brings the trophies to his trench.

A friend of death

While the first three returns of Alfa made his comrades-in-arms proud, the men flocked to him willingly, gave him tobacco and shared food, the subsequent murders began to fill people at first with anxiety and then superstitious fear. Alfa became a soul eater, an evil sorcerer whose evil gaze could condemn others to death. His companions began to avoid him, and he himself could not wash away the stench of death. As he notes, it was easier for comrades-in-arms to accept his gaze as a death sentence than a stray bullet. “They don't like chance. The accident is too absurd ”(p. 37). The hero himself understands that the army needs discipline and only temporary madness. "Not madmen permanently," he says (p. 47). Therefore, his commander sends him to the rear for a month to rest and recover. It is there, in the field hospital, that Alfa cleans himself of the war dirt and tells the story of his life.

A field sown with millions of metal seeds of war that yield no crops

The ending is surprising and terrifying. Maybe the Polish title reveals it a bit (A Soulmate). So in addition to the realistic and scary descriptions of the war, an introduction to the culture and beliefs of Senegal, one of the most beautiful descriptions of love intercourse, we also have a changing optics and narrative. Alfa very carefully analyzes the death of his friend and the events leading to it, and his logic becomes bullet-proof. The man sees a lot of his fault in the departure of his friend and regrets not telling him about his courage and loyalty. Does it summon the soul of the late Mademba?

I do not like to give a rating of 10/10 at the beginning of the year, but maybe 2022 will be special and I will read more of such great books? Diop creates credible characters, gives them a unique voice ("To tell the truth"), and at the same time is able to give the macabre novel lightness with memories of family life before the war. Full immersion for me.

My rating: 10/10.

Author: David Diop
Title: At Night All Blood Is Black
Publishing House: Cyranka,Warsaw 2021
Translation: Jacek Giszczak
Number of pages: 142
ISBN: 978-83-961473-4-9

Magda Knedler, Nikt ci nie uwierzy

 

 Gdyby książki oceniać tylko po szybkości ich czytania, mielibyśmy tegorocznego zwycięzcę. Wczoraj zaczęłam czytać dość opasłą, 380-stronicową powieść Magdy Knedler Nikt ci nie uwierzy, a nad ranem byłam już po lekturze. Chociaż przyznam szczerze, że pewnie sama nigdy bym jej nie kupiła – okładka sugerowała jakieś tandetne romansidło. Szkoda, że nie ma na niej zdjęcia z opowiadaniej historii, opartej na faktach. Ku mojemu zaskoczeniu (to moje pierwsze spotkanie z autorką), książka mnie wciągnęła i zamierzam kupić kolejne powieści Knedler.

Dramat oczami nastolatek

Powieść napisana jest na zasadzie wymienianych ze sobą listów czy wpisów do pamiętnika. Autorką jednych jest Dorothea Rohrbeck, 16-letnia dziedziczka majątku w Lähn, drugą Ursula Schade, 13-letnia córka pani Schade i siostra Irmgard. Matki obu dziewcząt były siostrami, jednak pani Rohrbeck umiera kilka miesięcy po porodzie, zostawiając swoją malutką córeczkę pod opieką kochającego ojca i opiekunki, panny Berthy Zahn. Kiedy dziewczynka ma 9 lat, uczucie ojca i guwernantki stabilizuje się, ale para nie zdąży się pobrać – pan Wilhelm Rohrbeck umiera w szpitalu. Panna Zahn zostaje więc na swojej dawnej pozycji, bez praw do majątku.

Również ojciec sióstr umiera, a matka, nie chcąc i nie potrafiąc żyć samotnie, wychodzi za Petera Grupena, 13 lat od siebie młodszego inwalidę wojennego. To, co mogło być sielanką, szybko zamienia się w koszmar. Małżeństwo okazuje się nieudane, a Peter, mimo braku ręki, okazuje się być niepoprawnym kobieciarzem i uwodzicielem, który zdradza swoją żonę z kim popadnie. Sypia ze służącymi, z guwernantką swoich przybranych córek, ale również – o zgrozo – rozpoczyna molestowanie starszej dziewczynki, a potem regularnie ją gwałci. Piekło przerywa kiła u 12-latki, a wtedy dobry tatuś dobiera się do młodszej siostry.

Tą wiedzę czytelnik ma od samego początku, jako że książka stanowi autorską rekonstrukcję wydarzeń, które miały miejsce we Wleniu (wtedy Lähn) w 1921 roku, kiedy to Peter Gruppen zastrzelił Dorotheę Rohrbeck i Ursulę Schade. Czytelnik więc na samym początku zostaje wyposażony w wiedzę o makabrycznych wydarzeniach, a wraz z biegiem książki może się lepiej przyjrzeć mechanizmom do nich prowadzącym. Uzależnieniu ofiar od swojego prześladowncy i niemożności ucieczki.

Co ciekawe, zdrodniarzy w książce jest co najmniej dwóch. Pierwszym jest oczywiście pedofil i uwodziciel Grupen, ale drugą mroczną postacią jest babka dziewcząt, Agnes Eckert. Starsza kobieta spiskowała z Peterem i zamykała oczy na wszystkie jego występki. Musiała wiedzieć, co mąż jej córki wyrabia z Ursulą, ale dla niej to dziecko było winne. W dodatku pani Eckert wychowywała swoje wnuczki bardzo surowo, stosowała kary fizyczne za najdrobniejsze nawet przewinienie, uczyła dziewczynki posłuszeństwa, szacunku i ślepego podążania za mężczyznami. Za swoje zbrodnie nigdy nie została skazana, ale najmłodszą wnuczkę jej odebrano.

Mężczyźni rządzą światem, a kobiety powinny być im posłuszne

Początkiem i osią dramatu jest małżeństwo pani Schade z Grupenem oraz brak otwartej komunikacji pomiędzy członkiniami rodziny. Córka nie idzie do matki, by opowiedzieć o swoim dramacie, zresztą podejrzewa, że matka się wszytskiego domyśla, ale pozostaje bierna. Ursula czasami pyta młodszą siostrę Irmę, czy Zmora już zaczęła ją odwiedzać, ale jej zapytanie jest tak metaforyczne, że nikt nie wie, o co jej chodzi. Również gdy Ursula opowiada o Zmorze Dorothei, a później ta przyłapuje młodszą kuzynkę w ogrodzie na oglądaniu swoich narządów intymnych (rzecz w tamtym czasie nie do pomyślenia), panna Rohrbeck nie domyśla się strasznej prawdy. Ursula właśnie zaraziła się kiłą i cierpi na bolesne wrzody.

Milczenia w rodzinie jest więcej – starsza córka nie mówi matce, że to jej mąż chowa przed nią przedmioty, a potem je przynosi mówiąc, że leżały dokładnie tam, gdzie ich szukała. W ten sposób chce wpędzić swoją żonę w szaleństwo. Kobieta czuje zaciskające się pęta i próbuje uciec, ale jej ciało kilka miesięcy później zostaje znalesione w kanale. Ona również jest ofiarą Grupena.

Snute post-mortem wspomnienia obu nastolatek, uzupełniające się, pokazują, że dziewczęta nie rozmawiały otwarcie ze sobą i każda z nich cierpiała w samotności. Dorothea była w lepszej sytuacji, o miała pannę Beck, która ją wspierała i chroniła. Ursula była całkowicie sama – matki nie obchodziła jej dramatyczna sytuacja, a babka uważała ją za lafiryndę.

W pewnej mierze pozwala na to również społeczeństwo. Lekarz, do którego Grupen zaprowadził swoją podopieczną, bardzo szybko rozpoznał objawy choroby i skojarzył ją z przypadłością swojego przyjaciela. Jednak kochający tatuś mówi, że jego przybrana córka jest ladacznicą podciągającą spódnicę do góry w każdej stodole, tak samo niewyżytą jak jej matka. A Ursula milczy. Nikt ci nie uwierzy.

Czytelnik pełnym zgrozy podglądaczem

Książka jest bardzo dobrze napisana, wciąga od pierwszej strony i znakomicie nakreśla warunki życia tuż przed I wojną światową i zmiany, które zaszły po przegranej Niemiec (z tej perspektywy lepiej można zrozumieć działania Lorda Darlingtona z Okruchów dnia Ishiguro, który walczył o poprawę sytuacji ludności niemieckiej, bardzo trudnej po wprowadzonych sankcjach). Ludzie ciepią głód, wiele owdowiałych kobiet rozprzedaje swoje dobra, a nierzadko i ciało, dosłownie za garść mąki czy kilka jajek. Dorothea jest w ciężkiej sytuacji, gdyż zarządca majątku nie zwiększa jej miesięcznych wypłat, a ceny rosną drastycznie. W ten właśnie sposób Grupen zamyka ją w potrzasku – nawiązuje kontakt z zarządcą, oskarża kobiety o nieumiejętne gospodarowanie pieniędzmi, i jeszcze mocniej je od siebie uzależnia. Ich zdanie sprowadzane jest do poglądów historyczek i niezaradnych, efemerycznych, pustogłowych istotek, które nie potrafią sobie poradzić. Słowo mężczyzny przeciwko słowu kobiety zawsze miało przewagę. Nikt ci nie uwierzy.

Osobiście czułam się mocno niekomfortowo w roli bezradnego czytelnika, który ze zgrozą odkrywa kolejne kręgi piekła. Zwłaszcza, że byłam czytelnikiem świadomym, od pierwszej strony poinformowanym o tym, co ma się wydarzyć. Czułam się trochę jak perwersyjny podglądacz, który gorączkowo zastanawia się, czy jest coś, co można zrobić, by temu wszystkiemu zapobiec. Choć przecież wiadomo, że nie.

Nieznane oblicze Dolnego Śląska

Jako Dolnoślązaczce bardzo podoba mi się, że Knedler podjęła trud zbadania zbrodni sprzed dokładnie stu lat i przybliża zapomniany dramat szerszej widowni. Wzmiana o zbrodni znajduje się nawet na Wikipedii przy histori barokowego pałacu we Wleniu (gdzie obecnie można nocować), ale autorka przekopała się przez wiele numerów Posłańca Karkonoszy (Der Bote aus dem Riesengebirge), dziennika, który wnikliwie opisywał przebieg procesu i skazania Petera Grupena. W powieści pojawia się również Hirschberg (Jelenia Góra), Hamburg czy też powojenny Berlin. Realia życia nakreślone są z dużą ilością szczegółów, realistycznie – czytelnik szybko uświadamia sobie trudną sytuację kobiet. Knedler przedstawia szczegółowy obraz epoki, powieść jest realistyczna i osadzona w dobrze znanym nam terenie.

Podsumowując, to zaskakująco dobra lektura. Przede wszytskim, w mroczny sposób wciągająca, pisana z perspektywy osamotnionych ofiar. Łatwo jest wyobrazić sobie poczucie wyobcowania i osaczenia obu nastolatek, zobaczyć dramatyczną, ale przegraną przez nie walkę. Sądzę, że Knedler bardzo dobrze oddała realia epoki, pokazując szersze tło społeczno-historyczne. Tak jak większość książek, ta prowadzi do kolejnej, często przytaczanej w toku fabuły. Molestowana Ursula szuka schronienia w – o ironio – Baśniach braci Grimm. Szuka narzędzi do nazwania swoich potwornych doświadczeń i te słynące z okrucieństwa opowieści są dla niej schronieniem. Do tej lektury boję się sięgnąć.

 

Moja ocena: 8/10.

 

Magda Knedler, Nikt ci nie uwierzy

Wydawnictwo Mando

Kraków 2021

Liczba stron: 384

ISBN: 978-83-277-1854-9

Gatunek: powieść obyczajowa

 

If we judged books only by the speed of reading them, we would have this year's winner. Yesterday I started reading a rather bloated, 380-page novel Nobody Will Believe You by Magda Knedler and in the morning I was done. Although I must admit that I would probably never buy it myself - the cover suggested some cheesy romance. It is a pity there is no photo of the characters or location the story was based on. To my surprise (this is my first meeting with the author), I got hooked on the book and I'm going to buy more novels by Knedler.

The drama through the eyes of teenagers

The novel is written on the basis of exchanged letters or diary entries. The author of one is Dorothea Rohrbeck, a 16-year-old heiress of the Lähn estate, the other – Ursula Schade, a 13-year-old daughter of Mrs. Schade and sister of Irmgard. The mothers of both girls were sisters, but Mrs. Rohrbeck dies a few months after giving birth, leaving her little daughter in the care of her loving father and carer, Miss Bertha Zahn. When the girl is 9 years old, the feelings of the father and the governess stabilize, but the couple will not be married in time - Mr. Wilhelm Rohrbeck dies in the hospital. Miss Zahn therefore remains in her former position, without rights to the property.

The father of the sisters also dies, and the mother, unwilling and unable to live alone, marries Peter Grupen, a war invalid 13 years her junior. What could have been an idyllic quickly turns into a nightmare. The marriage turns out to be unsuccessful, and Peter, despite the lack of a hand, turns out to be an incorrigible womanizer and seducer who cheats on his wife with whomever he can. He romanizes with the servants, with the governess of his foster daughters, but also - horror of horrors - starts molesting the older girl and then regularly rapes her. Hell is interrupted by syphilis developed by the 12-year-old girl, and then the good daddy turns to the younger sister.

The reader has this knowledge from the very beginning, as the book is an authorial reconstruction of the events that took place in Wleń (then Lähn) in 1921, when Peter Gruppen shot Dorothea Rohrbeck and Ursula Schade. The reader, therefore, at the very beginning is equipped with knowledge about macabre events, and as the book progresses, he may get a better look at the mechanisms leading to them, namely the victims' dependence on their persecutor and inability to escape.

Interestingly, there are at least two wrongdoers in the book. The first one is obviously the pedophile and seducer Grupen, but the second dark character is the girls' grandmother, Agnes Eckert. The elderly woman conspired with Peter and closed her eyes to all his misdeeds. She must have known what her daughter's husband was doing with Ursula, but she blamed the child for all of the adult’s actions. In addition, Mrs. Eckert raised her granddaughters very strictly, applied physical punishment for even the smallest offense, taught girls to obey, respect and follow men blindly. She was never convicted for her crimes, but at least the youngest granddaughter was taken away from her.

Men rule the world and women should obey them

The beginning and the axis of the drama is the marriage of Mrs. Schade with Grupen and the lack of open communication between female family members. The daughter does not go to her mother to tell about what happens to her, she suspects that her mother already knows everything, but remains passive. Ursula sometimes asks her little sister Irma if the Monster has already started visiting her, but her query is so metaphorical that no one knows what she is talking about. Also, when Ursula talks about the Monster to Dorothea, and soon afterwards the latter catches her younger cousin in the garden inspecting her sexual organs (unthinkable at the time), Miss Rohrbeck does not guess the terrible truth. Ursula has just contracted syphilis and is suffering from painful ulcers.

There is more silence in the family - the older daughter does not tell her mother that her husband is hiding objects from her, and then brings them back, saying that they were exactly where she was looking for them. This is how he wants to drive his wife crazy. The woman feels the fetters tightening and tries to escape, but her body is found in the sewer a few months later. She, too, is a victim of Grupen.

The complementary post-mortem memories of the two teenagers show that the girls did not speak openly to each other and that each of them suffered in loneliness. Dorothea was better off to have a Miss Beck to support and protect her. Ursula was completely alone - her mother did not care about the dramatic situation and her grandmother thought she was the one to blame.

To some extent, society also allows it. The doctor, whom Grupen took his daughter to, very quickly recognized the symptoms of the disease and associated it with the condition of his friend. However, the loving daddy says his step-daughter is a slut who pulls her skirt up in every barn for everyone willing, just as needy as her mother. And Ursula is silent. Nobody will believe you.

The reader as a horrified spectator

The book is very well written, it draws you from the first page and perfectly describes the living conditions just before World War I and the changes that took place after the defeat of Germany (from this perspective, you can better understand the actions of Lord Darlington of Ishiguro's The Remains of the Day, who fought to improve the situation of the German population, very difficult after the introduced sanctions). People are hungry, many widowed women sell their goods, and often their body, literally for a handful of flour or a few eggs. Dorothea is in a difficult position because the estate manager does not increase her monthly payments and the prices are soaring. This is how Grupen traps her - makes contact with the manager, accuses women of mismanaging money, and makes them even more dependent on himself. Their opinion is reduced to the views of helpless, ephemeral, empty-headed creatures who cannot cope. The man's word against the woman's word always had the upper hand. Nobody will believe you.

Personally, I felt very uncomfortable in the role of a helpless reader who is horrified to discover the next circles of hell. Especially since I was a conscious reader, informed from the very first page about what was about to happen. I felt a bit like a kinky voyeur frantically wondering if there was anything that could be done to prevent all of this from happening. Although we all know that’s impossible.

The unknown face of Lower Silesia

As a Lower Silesian inhabitant, I really like that Knedler took the trouble to investigate the crimes from exactly one hundred years ago and brings the forgotten drama to a wider audience. The crime is even mentioned on Wikipedia next to the history of the baroque palace in Wleń (where you can spend the night now), but the author has dug through many issues of the Messenger of the Karkonosze Mountains (Der Bote aus dem Riesengebirge), a journal that thoroughly described the course of the trial and sentencing of Peter Grupen. Hirschberg (Jelenia Góra), Hamburg and post-war Berlin also appear in the novel. The realities of life are outlined in a lot of detail, realistically - the reader quickly becomes aware of the plight of women. Knedler presents a detailed picture of the era, the novel is realistic and set in well-known terrain.

All in all, it's a surprisingly good reading. First of all, darkly addictive, written from the perspective of lonely victims. It is easy to imagine the feeling of both teenagers' alienation and encirclement, and to see the dramatic yet lost battle. I believe that Knedler showed the reality of the epoch very well, showing a broader socio-historical background. Like most books, this one leads to another reading that is often cited in the course of the story. Molested Ursula seeks refuge in the - ironically – Grimms’ Fairy Tales. She is looking for tools to name her monstrous experiences, and these cruel stories are a refuge for her. However, this is not a reading I would willingly reach for.

 

My grade: 8/10.

 

Author: Magda Knedler

Title: Nobody Will Believe You

Publishing House: Mando

Krakow 2021

Number of pages: 384

ISBN: 978-83-277-1854-9

Genre: novel