Joanna Bator, Rok królika

Koszmar królika

Co to była za książka! Książka-słowotok, książka-szaleństwo! Może trochę spełnienie marzeń autorki, by w białych rękawiczkach napisać naprawdę tandetne romansidło. Mamy tu i powieść szkatułkową, i kryminał, i przegląd lokalnej prasy na miarę Faktu z nagłówkami grozy, i małomiasteczkowy portret, i kostiumowy romans. Jednocześnie za dużo i za mało.

Zmiana tożsamości

Pisarka kryminałów Julia Mrok, podejrzewając swoich dwóch kochanków o zmowę i przygotowania do jej zamordowania, postanawia uciec z domu i zmienić tożsamość. W taki właśnie sposób jako Anna Karr trafia do Ząbkowic Śląskich, gdzie ściąga ją nagłówek jednej z gazet o króliku grozy. Gryzoń ma wchodzić w ciało zmarłej właścicielki i pod taką postacią mordować. Jednocześnie krążą pogłoski o zabójcy blondynek. Karr trafia więc do Hotelu Spa pod Królikiem, który nocami pełni funkcję kliniki spełniającej najskrytsze marzenia swoich pacjentów, od karmienia piersią jak niemowlę, aż po… eutanazję. Tam też kobieta o wymazanej przeszłości zaczyna pracować, poznając mieszkańców hotelu oraz jego obsługę.

Ząbkowice Śląskie – stracony bohater

Chociaż jest tu trochę tego, co w książkach Bator cenię najbardziej, a więc małej ojczyzny, to Ząbkowice Śląskie (za Niemca Frankenstein), mogłyby być jakąkolwiek inną lokalizacją. Owszem, Anna ma z hotelu widok na Krzywą Wierzę, ale poza tym miasteczko wygląda jak z sennej mary i nie ma wielu innych znaków charakterystycznych. Bohaterka ciągle gubi się w jego wąskich uliczkach, krąży po nich jak po labiryncie, poznaje za to ciekawych i wyjątkowych mieszkańców – grafficiarza z zajęczą wargą czy Dziadka Konkursowego. Teoretycznie Anna Karr szuka w miasteczku śladów swojej siostry bliźniaczki, Sandry Jasnej, z którą została rozdzielona w dzieciństwie.

Dobry język nie ratuje słabej fabuły

Im dłużej myślę nad tą książką, tym gorsza mi się wydaje. Kryminalna fabuła jest za mało kryminalna, postać króliczego mordercy jest naprawdę słabo nakreślona i mało przekonująca. Cudowne ocalenie bohaterki tłumaczy dziwny eutanazyjny wątek w książce, ale wydaje się nieprawdopodobne. Najciekawszy jest temat zmiany tożsamości, stawania się kimś innym, zarówno fizycznie (zmiana koloru włosów i oczu, stylu ubierania, a nawet jędrności ciała), po zmiany w psychice i zachowaniu. To ciekawe studium tego, jak człowiek się zachowuje, gdy dostaje drugie życie, nowy początek. Jednak jedyne co książkę pozwala przeczytać to narracyjny talent autorki. Jej zdania są niesamowicie bujne, zdają się rozrastać na wszystkie strony swoimi neologizmami, fascynują czytelnika. Ale to za mało. Kiedy odcedzi się ciekawy, żyjący własnym życiem język, pozostaje miałkość. Szkoda czasu.

Moja ocena: 4/10.

Joanna Bator, Rok królika
Wydawnictwo Znak, Kraków 2016
Liczba stron: 414
ISBN: 978-83-240-4351-4

**********************************************************************************

The Rabbit's Nightmare

What a book this was! A book of wordiness, a book of madness! Perhaps a bit of a dream come true for the author to write a truly tawdry romance novel without anyone noticing. Here we have a storybook novel, a crime novel, a review of the local press on the level of The Sun with its horror headlines, a small-town portrait, and a costume romance. Too much and too little at the same time.

Identity Change

Crime writer Julia Mrok, suspecting her two lovers of collusion and plotting to murder her, decides to run away from home and change her identity. This is how, as Anna Karr, she finds herself in Ząbkowice Śląskie, where she is drawn by a newspaper headline about a horror rabbit. The rodent is said to be entering the body of its deceased owner and murdering people in this form. At the same time, rumors of a killer of blodes are circulating. Karr ends up at the Hotel Spa Under the Rabbit, which serves as a clinic at night, fulfilling the deepest dreams of its patients, from breastfeeding to... euthanasia. There, a woman with a forgotten past begins working, getting to know the hotel's residents and staff.

Ząbkowice Śląskie – A Lost Hero

Although it contains some of what I value most in Bator's books, namely a small homeland, Ząbkowice Śląskie (in German Times Frankenstein) could be any other location. Sure, Anna has a view of the Leaning Tower from the hotel, but otherwise, the town looks dreamlike and lacks any other distinctive features. The heroine constantly gets lost in its narrow streets, wandering through them like in a maze, but she does meet interesting and unique residents – a graffiti artist with a hare lip and the Competition Grandpa (the man wins all prizes in any given event). Theoretically, Anna Karr is searching the town for traces of her twin sister, Sandra Jasna, from whom she was separated as a child, but this thread remains unconcluded.

Good writing doesn't save a weak plot

The more I think about this book, the worse it seems. The crime plot isn't criminal enough, and the rabbit killer character is truly poorly written and unconvincing. The heroine's miraculous survival explains the book's strange euthanasia thread, but it seems implausible. The most interesting theme is the changing of identity, becoming someone else, both physically (changing hair and eye color, clothing style, and even body texture), and changes in one's mind and behavior. It's an interesting study of how a person behaves when given a second life, a new beginning. However, the only thing that makes this book worthwhile is the author's narrative talent. Her sentences are incredibly lush, seeming to expand in all directions with their neologisms, fascinating the reader. But that's not enough. When you filter out the interesting language, which has a life of its own, what remains is shallowness. It's a waste of time.

My rating: 4/10.

Author: Joanna Bator
Title: The Year of a Rabbit
Publishing House: Znak, Kraków 2016
Number of pages: 414
ISBN: 978-83-240-4351-4

Joanna Bator, Gorzko, gorzko

Kobieca saga rodzinna

Opasłych rozmiarów powieść Gorzko, gorzko Joanny Bator zaczynałam czytać dwukrotnie. Za pierwszym razem porzuciłam po kilkudziesięciu stronach. Przy drugim podejściu przetrwałam pierwsze rozdziały, w których nie mogłam się na początku połapać, kto jest kim. Początkowe rozczarowanie zastąpiła jednak wielka przyjemność i  radość, że książka jest taka długa. Naprawdę nie chciałam, by się skończyła.

Cztery pokolenia

Gorzko, gorzko opowiada historię czterech pokoleń kobiet – prababki Berty Koch, Niemki, córki rzeźnika Hansa, która zaszła w ciążę z wędrownym Cyganem Młodym i urodziła córkę Barbarę. Dziewczynka w wojennej zawierusze trafia do polskiego bidula i zostaje adoptowana przez Marię i Jakuba Serce, i tak zostaje Polką, Barbarą Serce. Ze związku pracowitej wałbrzyszanki z Barnabą rodzi się Violetta Serce, dziewczyna o wielkich nadziejach i niespełnionych ambicjach, która swojej matce podrzuca swoją córeczkę, Kalinę, a sama ucieka ze  znienawidzonego stryszku w wielki świat. Pojawia się tylko, gdy Barbara musi na jakiś czas zniknąć, ale kiedy tylko babka ponownie się pojawia, ponownie porzuca swoje dziecko.

Berta Koch

Każda z tych kobiet jest inna i każda porusza inną strunę emocji, ale też każdą można zrozumieć. Młoda Berta, obmacywana przez swojego ojca Hansa Kocha i w jego planach wydawana za mąż za wspólnika rzeźnika, traktowana przez jedynego rodzica (matka zmarła w połogu) jako coś pomiędzy służącą a towarem pokazowym, traci głowę dla czarnookiego wędrownego sprzedawcy Młodego. Bator soczyście opisuje sceny łączącej ich namiętności, jak również postać obserwującego wszystko z daleka kaleki wojennego niespełna rozumu, Clausa de Schlaussa, czy wreszcie zdroworozsądkowej Magdy Tabach, służącej i znajdy, która jednak lepiej ułożyła sobie życie niż naiwna Berta. Młoda Polka, którą pomiatano od wczesnego dzieciństwa, która musiała znosić niechciane zaloty od licznych gości podczas swojej służby, bardzo trzeźwo patrzyła na związek najbliższej przyjaciółki z obwoźnym handlarzem i nie dała wiary obietnicy wspólnej przyszłości w Pradze. Pragnienie porzuconej Berty nie mogło się spełnić, a złamane serce popchnęło ją do zbrodni.

Barbara Serce

Jej córka Barbara częściowo powieliła los matki. Jej pierwszy ukochany, Mirek Maj, zginął w wypadku motocyklowym na jej oczach, oferując jej jednak wcześniej trzy miesiące trudnego do uwierzenia szczęścia. To historia i postać Barbary najbardziej zapadły mi w serce. Kolejny amant, popadając co i rusz w alkoholowe ciągi, podarował Barbarze lata gehenny i córkę Violettę, która szybko nauczyła się przed nim uciekać. Dopiero kiedy dziadek, pobiwszy babcię do nieprzytomności zaczął dobierać się do wnuczki, Barbara podjęła najbardziej radykalne z możliwych kroki. To co mnie w jej postaci porusza, to również jej obsesja zbieractwa, zapełniania domu przydasiami, obsesyjnego gromadzenia przedmiotów . Seniorka rodu Serce nie potrafiła obdarzyć miłością swojej córki, bo sama nie zaznała miłości w dzieciństwie, ale umiała pokochać wnuczkę i dobrze się nią zająć.

Violetta Serce

Violetta (przez V i dwa t) to dla mnie najbardziej antypatyczna postać w całej powieści, ale też najbardziej niewidoczna. Wiedziona pragnieniem życia jak w Dynastii, wiecznie niezadowolona z opcji, które jej podsuwało życie, przegapia szansę na szczęście w postaci Karla Murarza, ojca Kaliny, porzuca własne dziecko i goni miraże. Córka podsumowuje ją gorzko: „Robiła to, co wychodziło jej najlepiej, czekała na prawdziwe życie i wielką miłość” (s. 574).

Kalina Serce

Kalina, która niczym detektyw bada drzewo genealogiczne swojej rodziny, łączy luźne wątki i poznaje ludzi, o których jej najbliżsi nie chcieli albo nie potrafili mówić. Piękna jest jej relacja z babcią, która musiała jej wystarczyć za ojca i matkę, trudna i szorstka relacja z wiecznie nieobecną Violettą, ciekawe obecne spokojne życie w Sokołowsku, w domu dawnego uzdrowiciela Bazyla Ochęduszki. Bator wspaniale wplata wielką historię w codzienne losy kobiet, pokazując jednocześnie ich bezbronność wobec przetaczających się wielkich wydarzeń, jak i siłę w radzeniu sobie z różnorakimi przeciwnościami losu. To w dużej mierze powieść o niezłomności i dzielności słabszej płci.

Portret mężczyzn

Jak zatem przedstawiona jest płeć silniejsza? Cóż, często po prostu jako mięso (kto wie, ten wie). Mężczyźni są albo nieobecni (Młody, Karol Murarz), albo jako siła niszczycielska (Hans Koch, Barnaba). Ukochany Barbary Mirek wniósł może chwilę oddechu, ale sądzę, że na dłuższą metę mógłby się okazać podobny do Młodego, szukający dalszych przygód i młodszych roczników. Panowie nie są zatem przedstawieni w zbyt pozytywnym świetle, często są tłuści, odrażający w swojej fizyczności, śmierdzący (Hans Koch, Claus de Schlauss, Barnaba), a korowód kochanków Violetty zdaje się to potwierdzać. Gorzko, gorzko to kobiecy świat, gdzie mężczyźni zdają się być tylko przelotnymi gośćmi.

Gorzko, gorzko

Skąd tytuł? „Gorzko, gorzko, powtarzam trzydziestoletnia, gdy boję się strachem odziedziczonym po tej małej silnej kobiecie, że stracę to, po co ośmieliłam się wyciągnąć ręce,” mówi Kalina (s. 549). To zaklęcie ma zmylić czyhający zły los, który tylko czeka, by odebrać wszystko, co dobre. To zakręcie wypowiadała także jej Babka, „która już rozumiała, że naprawdę traci się tylko to, co jest wiele warte” (s. 556). Gorzko.

Moja ocena: 8/10.

Joanna Bator, Gorzko, gorzko
Wydawnictwo Znak, Kraków 2020
Liczba stron: 656
ISBN: 978-83-240-6103-7

********************************************************************************

A female family saga

I started reading the bulky novel Bitter, Bitter by Joanna Bator twice. The first time I gave up after a few dozen of pages. The second time I got through the first chapters, in which I couldn't figure out who was who at first. The initial disappointment was replaced by great pleasure and joy that the book was so long. I really didn't want it to end.

Four generations

Bitter, Bitter tells the story of four generations of women - great-grandmother Berta Koch, a German, daughter of the butcher Hans, who became pregnant with the wandering Gypsy Youngster and gave birth to a daughter, Barbara. In the turmoil of war, the girl ends up with a Polish orphanage and is adopted by Maria and Jakub Serce, and so she becomes a Pole, Barbara Serce. From the union of a hard-working woman, now living in Wałbrzych with Barnaba, Violetta Serce is born, a girl with great hopes and unfulfilled ambitions, who leaves her daughter, Kalina, with her mother, and escapes from the hated attic into the big world. She appears only when Barbara has to disappear for a while, but as soon as the grandmother reappears, she abandons her child again.

Berta Koch

Each of these women is different and each strikes a different emotional chord, but each can also be understood. Young Berta, groped by her father Hans Koch and in his plans married off to a butcher's fture business partner, treated by her only parent (her mother died in childbirth) as something between a servant and a showpiece, loses her head to the dark-eyed traveling salesman Youngster. Bator vividly describes scenes of their lovemaking, as well as the character of the war cripple Claus de Schlauss, who watches everything from afar and is not entirely sane, and finally the common-sense Magda Tabach, a servant and foundling, who has nevertheless managed to arrange her life better than the naive Berta. The young Polish woman, who had been pushed around since early childhood, who had to endure unwanted advances from numerous guests during her service, looked very soberly at her closest friend's relationship with a traveling salesman and did not believe the promise of a shared future in Prague. The abandoned Berta's desire could not be fulfilled, and her broken heart pushed her to crime.

Barbara Serce

Her daughter Barbara partially repeated her mother's fate. Her first love, Mirek Maj, died in a motorcycle accident before her eyes, but had previously offered her three months of hard-to-believe happiness. It was Barbara's story and character that touched my heart the most. Another lover, constantly falling into alcoholic binges, gave Barbara years of agony and a daughter, Violetta, who quickly learned to run away from him. Only when the grandfather, having beaten the grandmother unconscious, began to make improper contact with her granddaughter, did Barbara take the most radical steps possible. What moves me about her character is also her obsessive collecting, filling the house with extras, uncontrollably accumulating objects. The senioress of the Serce family was unable to give love to her daughter, because she herself had not experienced love in childhood, but she was able to love her granddaughter and take good care of her.

Violetta Serce

Violetta (with a V and double t) is for me the most unpleasant character in the entire novel, but also the most invisible. Driven by the desire to live like in The Dynasty TV series, eternally dissatisfied with the options that life presented her, she misses the chance for happiness in the form of Karl Murarz, Kalina's father, abandons her own child and chases mirages. Her daughter sums it up bitterly: "She did what she did best, she waited for real life and great love" (p. 574).

Kalina Serce

Kalina, who, like a detective, examines the family tree of her family, connects loose threads and meets people that her closest ones did not want to or could not talk about. Her relationship with her grandmother, who had to suffice as a father and mother, is beautiful, her difficult and rough relationship with the eternally absent Violetta, and her current peaceful life in Sokołowsko, in the house of the former healer Bazyl Ochęduszka, is interesting. Bator wonderfully weaves a great story into the everyday fates of women, showing at the same time their defenselessness in the face of great events, as well as their strength in dealing with various adversities of fate. This is largely a novel about the stubbornness and courage of the weaker sex.

Portrait of men

So how is the stronger sex presented? Well, often simply as meat (who knows, knows). Men are either absent (Youngster, Karol Murarz) or a destructive force (Hans Koch, Barnaba). Barbara's beloved Mirek may have brought a moment of respite, but I think that in the long run he could turn out to be similar to Youngster, seeking further adventures and younger generations of females. Men are therefore not presented in a very positive light, they are often fat, repulsive in their physicality, stinking (Hans Koch, Claus de Schlauss, Barnaba), and the procession of Violetta's lovers seems to confirm this. Bitter, bitter is a woman's world, where men seem to be only passing guests.

Bitter, bitter

Where does the title come from? "Bitter, bitter, I repeat as a thirty years old, because I am filled with fear inherited from that small, strong woman, that I will lose what I dared to reach out for," says Kalina (p. 549). This apotropaic spell is to confuse the lurking evil fate, ensure it there is no sweetness, nothing good, nothing to be taken away. This chant was also uttered by her Grandmother, "who already understood that you really only lose what is worth a lot" (p. 556). Bitter summary. 

My rating: 8/10.

 

Author: Joanna Bator
Title: Bitter, bitter
Publishing House: Wydawnictwo Znak, Kraków 2020
Number of pages: 656
ISBN: 978-83-240-6103-7

Joanna Bator, Rekin z Parku Yoyogi

Zbiór esejów o Japonii

Ostatnią książkę z cyklu japońskich przygotowań do wyjazdu czytałam już w samolocie. Tak po prostu wyszło. Niepokoi mnie jednak, że siadając do recenzji Rekina z parku Yoyogi Joanny Bator półtora miesiąca później czuję się, jakbym tej książki wcale nie czytała (podobnie zresztą miałam z twórczością Piotra Wichy). Może tak już jest z esejami – brak fabuły nie zapada w pamięć.

Trzy części

Zbiór esejów i reportaży Bator podzielony jest na trzy części, co autorka tłumaczy we wstępie. Te „trzy ścieżki” dzielą się na Niesamowitości, Alegorie i Heterotropie. W części pierwsze Bator daje się zaskakiwać dziwności Japonii, zadziwiać. Pisze o truchle rekina znalezionym w parku Yoyogi (i niewyjaśnionych przyczynach takiego stanu), o lesie samobójców i depresji, haikyo, a więc zwiedzaniu różnorakich ruin (dawniej popularna była miejscowość Nichitsu, obecnie doszły tereny Fukushimy), mężczyznach w strojach Lolitek (i jak pozwalają rozbroić rzeczywistość), o obsesyjnym chronieniu skóry przed słońcem, o odbywających się na wiosnę w Kawasaki obchodach Kanamara Matrusi, święcie stalowego penisa. O złym stanie uzębienia japońskiej populacji, spadku dzietności i niechęci do seksu. Autorka poświęca również sporo miejsca koledze po piórze – Harukiemu Murakami, i jego powieściom (1Q84, Norwegian Wood, Kronika ptaka nakręcacza) i opowiadaniom (Historia biednej ciotki).

Część druga – Alegorie – poświęcona jest mocy i nośności japońskiej kultury. Bator pisze o Godzilli i umiejętności Japończyków do przerabiania traumy w siłę, kanalizowania emocji (co jak wiemy z eseju o Aokigaharze, nie zawsze kończy się dobrze), o koszmarze trzęsienia ziemi i tsunami z 2011 roku i gigantycznych zniszczeniach, które te dwa żywioły przyniosły. Bez słodzenia opowiada o realiach pracy gejszy, odzierając je z hollywoodzkiego blichtru (to chyba jeden z najlepszych tekstów w całym zbiorze). Pisze również o twórczości słabo znanej w Polsce Natsuo Kirino, o sakurze i co oznacza (oraz ile kosztuje) dobrze przygotowane sushi.

Ostatnia część – Heterotropie – poświęcona jest różnego rodzaju dziwnościom, japońskim zaskoczeniom, fenomenom kulturowym. Pojawią się więc otaku, wieczni chłopcy i ich dzielnica Akihabara, z ich różnymi zbierackimi pasjami (lalki, manga, anime), fascynacją lolitkami (moé), pokojówkami i innego rodzaju mundurkami, aż do skrajnej wersji otaku – hikikomori, który nie opuszcza swojego pokoju, pozostaje na utrzymaniu rodziców i wycofuje się ze społecznych interakcji.

Polska nigdy nie będzie drugą Japonią

Przeszkadzały mi porównania Polski do Japonii na zasadzie – jaki to kraj wiśni jest wspaniały, o nas to nie ma co mówić. Zaskoczyła mnie również ilość tych zestawień – przewijały się przez całą książkę. Zamiast skupiać się na nieznanym, przyjrzałam się więc przedstawieniu naszego kraju, który w oczach Bator jest pełen partactwa, bylejakości, brzydoty, złego gustu i niestaranności (s. 146). Polska jest – dosłownie – obsrana, pokryta psim gównem, którego nie zbierają po swoich pupilach właściciele, brudna i biedna (s. 130), antysemicka (s. 92). Polacy nie potrafią pochylić się nad pięknem świata jak Japończycy nad sakurą, ale przede wszystkim nie potrafią zachowywać za granicą i – o zgrozo – wkładają pomidorki koktajlowe do torebek (s. 89). Książka została wydana w 2014. Czy naprawdę jest u nas tak źle i zasługujemy na takie potępienie? Pomijając oczywiste względy geopolityczne i historyczne, może potęga Japonii wynika również z tego, że ten naród sam się nie deprecjonuje i nie ogląda na innych. Japończycy nie znają angielskiego i nie wchodzą cudzoziemcom w tyłek, bo nie muszą. Nie zależy im chyba szczególnie na naszej o nich opinii, bo mają wystarczające poczucie własnej wartości, potęgi gospodarczej, rozwoju. W tym zakresie powinniśmy brać z nich przykład.

Mroczniejsza strona Japonii

Byłabym jednak niesprawiedliwa, gdybym nie nadmieniła, że na szczęście Bator zauważa również groźniejszą, drugą stronę japońskiej kultury – bezwzględne podporządkowanie.

Nie idealizuję Japonii, która może przerażać tak samo, jak budzić podziw. Ci, którzy nie są w stanie podporządkować się zasadom, zostaną bowiem wyrzuceni na margines albo bez litości zmiażdżeni. Okazywanie słabości w obliczu kryzysu okrywa człowieka wstydem. (s. 88)

Po naszej wizycie w Kraju Kwitnącej Wiśni przyznaję, że faktycznie tak jest. Zasady są po to, by ich przestrzegać, a ich naruszenie wywoła przywołanie do porządku. Dla gajdzina, obcokrajowca, osoby nie znającej zawiłości japońskiej kultury, będzie ono łagodniejsze, ale nadal stanowcze. Słowiańska dusza w Japonii nie pohula. Nie ma podejścia „jakoś to będzie” – nie ma improwizacji, zamiast niej są procedury. Jednak Bator czuła to samo, patrząc na przylizane, wyfiokowane pieseczki prowadzone na smyczy albo wożone w wózkach przez ich właścicieli, życząc zwierzakom, by zaznały rozkoszy tarzania się w brudzie albo zerwania ze smyczy – choć na chwilę. Japonia ma więc znacznie mniej zachwycające oblicze, które wielu jej obywateli kosztuje życie lub tożsamość.

Moja ocena: 6/10

Joanna Bator, Rekin z parku Yoyogi
Wydawnictwo WAB, Warszawa 2014
Ilustracje: Trust, Julia Yamato
Liczba stron: 240
ISBN: 978-83-7747-975-9

*********************************************************************************

A collection of essays about Japan

I was reading the last book in the series of Japanese preparations for the trip on the plane. I just ran out of time beforehand. What worries me, however, is that when I sit down to review A Shark from Park Yoyogi by Joanna Bator a month and a half later, I feel like I haven't read the book at all (I felt the same way with Piotr Wicha's works). Maybe that's the way it is with essays - the lack of a plot isn't memorable.

Three parts

The collection of essays and reportages by Bator is divided into three parts, which the author explains in the introduction. These "three paths" are divided into The Uncanny, Allegories and Heterotropies. In the first part, Bator allows herself to be surprised and amazed by the strangeness of Japan. She writes about the carcass of a shark found in Yoyogi Park (and the unexplained reasons for this state), about the forest of suicides and depression (Aokigahara), haikyo, i.e. visiting various ruins (formerly the town of Nichitsu was popular, now the area of ​​Fukushima), men in Lolita costumes (and how they allow to disarm reality), about the obsessive protection of the skin from the sun, about the Kanamara Matrusi celebrations, the festival of the steel penis, held in Kawasaki in spring. Also about the poor dental condition of the Japanese population, declining fertility rates and aversion to sex. The author also devotes a lot of space to a fellow writer, Haruki Murakami, and his novels (1Q84, Norwegian Wood, The Wind-Up Bird Chronicle) and short stories (The Story of a Poor Aunt).

The second part – Allegories – is devoted to the transformative power and spreading popularity of Japanese culture. Bator writes about Godzilla and the ability of the Japanese to turn trauma into strength, channeling emotions (which, as we know from the essay on Aokigahara, does not always end well), about the nightmare of the earthquake and tsunami of 2011 and the gigantic destruction that these two elements brought. Without sugarcoating, she talks about the realities of geisha work, stripping it of its Hollywood glamor (it's probably one of the best texts in the entire collection). She also writes about the works of Natsuo Kirino, who is not well known in Poland, about sakura and what means (and how much costs) a well-prepared sushi.

The last part – Heterotropies – is devoted to various kinds of oddities, Japanese surprises, and cultural phenomena. There will be otaku, eternal boys and their district of Akihabara, with their various collecting passions (dolls, manga, anime), fascination with lolitas (moé), maids and other types of uniforms, up to the extreme version of otaku - hikikomori, who does not leave his room , remains dependent on parents and withdraws from social interactions.

Poland will never be second Japan

What stroke and suprised me in the volume were the comparisons between Poland and Japan, with the indisputable superiority of the latter. The numer of those juxtapositions was huge - they appeared throughout the whole book. Instead of focusing on the unknown, I looked at the presentation of my country, which in Bator's eyes is full of bungling, mediocrity, ugliness, bad taste and carelessness (p. 146). Poland is - literally - shitty, covered with dog shit that owners do not pick up after their pets, dirty and poor (p. 130), and anti-Semitic (p. 92). Poles cannot admire the beauty of the world like the Japanese can admire sakura, but above all they cannot behave abroad and – horror of horrors – they put cherry tomatoes in their handbags (p. 89). The book was published in 2014. Is our situation really so bad and do we deserve such condemnation? Apart from obvious geopolitical and historical considerations, perhaps Japan's power also results from the fact that this nation does not deprecate itself and does not look up to others. The Japanese don't speak English and they don't get into foreigners' asses because they don't have to. They probably don't particularly care about our opinion of them, because they have enough self-esteem, economic power and development levels. We should follow their example in this respect.

The darker side of Japan

However, I would be unfair if I did not mention that, fortunately, Bator also notices the more dangerous, darker side of Japanese culture - absolute subordination.

I do not idealize Japan, which can be as terrifying as it can arouse admiration. Those who are unable to obey the rules will be marginalized or crushed without mercy. Showing weakness in the face of a crisis shames a person. (p. 88)

After our visit to the Land of the Rising Sun, I admit that this is indeed the case. Rules are there to be followed, and breaking them will result in a citation. For a foreigner, a person who does not know the intricacies of Japanese culture, it will be gentler, but still firm. The Slavic soul will not have enough space in Japan. There is no "it will work out somehow" approach - there is no improvisation, instead there are procedures. However, Bator felt the same, looking at the slick, fluffy dogs being walked on leashes or pushed in strollers by their owners, wishing that the animals would experience the pleasure of rolling in the dirt or being off the leash - at least for a moment. Japan thus has a much less glamorous face that costs many of its citizens their lives or identities.

My rating: 6/10

Author: Joanna Bator
Title: A Shark from Park Yoyogi
Wydawnictwo WAB, Warsaw 2014
Illustrations: Trust, Julia Yamato
Number of pages: 240
ISBN: 978-83-7747-975-9

Joanna Bator, Japoński wachlarz

Kolejna lektura obowiązkowa przed wyjazdem do Japonii

Mój egzemplarz książki  Joanny Bator Japoński wachlarz. Powroty został opublikowany w 2011 roku w serii Terra incognita wydawnictwa WAB. W moje ręce trafił w 2014 roku z okazji urodzin i mam takie podłe wrażenie, że czytałam go już wcześniej we fragmentach. Niemniej jednak przed zbliżającym się wyjazdem do Japonii przypomnienie sobie tej lektury wydawało mi się obowiązkowe i w sumie żałuję, że moich przygotowań do wyjazdu właśnie od niej nie zaczęłam.

Szeroki wachlarz tematów

Bator w X sekcjach opisuje swoje doświadczenia związane z krajem Kwitnącej Wiśni  - począwszy od brzydoty Tokio i chaotycznej zabudowy, poprzez najbliższe sąsiedztwo i funkcję stacji metra, stanowiące minicentrum okolicy pulsujące życiem, konieczność rysowania mapek i dokładnego tłumaczenia jak dojść w konkretnie miejsce, dalej poprzez specyfikę japońskiej kuchni, w której struktury podawanego pożywienie liczą się bardziej niż jego smak, poprzez kulturę kawaii i bananomanię (od pisarki Banany Yoshimoto i jej bestsellerowej Kuchni), kulturę teatru Takarazuka, gejsze, wodne dzieci, aż po zawiłości japońskich alfabetów i trudność w porozumiewaniu się w języku angielskim. Bator, która w Japonii spędziła dwa lata na różnych stypendiach, i która dalej lubi wracać do kraju Wschodzącego Słońca, filtruje swoje odczucia i doświadczenia przez szereg tekstów naukowych i badawczych, choć na końcu książki brakuje bibliografii. Japoński wachlarz wydaje się więc przygotowany z naukowym zacięciem, a obserwacje autorki podparte są innymi publikacjami i dyskusjami ze znawcami tematu.

Książka napisana z kobiecej perspektywy

Bator skupia się na roli kobiety w japońskim społeczeństwie, rozdzielności obu światów, a nawet używanego języka. Jej obserwacje są zgodne z tym, co pisał Will Ferguson w książce W drodze na Hokkaido – że kobiety, zanim zostaną żonami i matkami, cieszą się większą swobodą i spoczywa na nich mniejsza presja społeczna, natomiast kiedy wyjdą za mąż i urodzą dziecko, to one zarządzają domem i wspierają swoje pociechy w nauce. Chociaż klasyczna kariera, zwłaszcza w korporacji, należy do mężczyzn, kobiety budują swoje, całkiem potężne, światy, na które przykładem jest teatr Takarazuka albo kultura kawaii.

Proza podróżnicza szybko się starzeje

Niestety, mam wrażenie, że książka mocno się zestarzała, o czym świadczą dopiski (Powroty) samej autorki. Na próżno wypatrywać fanek Cosplayu na mostku Jingu, znikają gejsze z Kioto, Banany Yoshimoto nikt już nie pamięta. Sama Bator musiała zdawać sobie sprawę z zagrożenia, obserwując, jak różne mody przetaczają się przez Tokio z prędkością huraganu. Niemniej jednak, choć częściowo przedstawionego świata już nie ma, warto się z tą pozycją zapoznać przed wyjazdem. W końcu „Japonia to obcy kraj” i próba przygotowania na spotkanie z Innym, zrozumienia jego kultury i podejścia, pomoże wnikliwiej przyglądać się światu dookoła, może mniej się mu dziwić i nie popełniać kulturowych gaf. Wkrótce się przekonamy!

Moja ocena: 7/10.

Joanna Bator, Japoński wachlarz. Powroty
Wydawnictwo WAB, Warszawa 2011
Liczba stron: 376
ISBN: 978-83-7747-923-0

*******************************************************************************

Another must-read before going to Japan

My copy of Joanna Bator's book A Japanese Hand Fan. Returns was published in 2011 in the Terra incognita series by WAB Publishing House. It came into my hands in 2014 for my birthday and I have such a bad feeling that I had already read it in fragments. Nevertheless, before my upcoming trip to Japan, it seemed obligatory to recall this book, and I actually regret that I did not start my preparations for the trip with it.

A wide range of topics

In ten sections Bator describes her experiences related to the land of the Rising Sun - starting from the ugliness of Tokyo and chaotic buildings, through the immediate neighborhood and the function of the metro station, constituting a mini-center of the area pulsating with life, the need to draw maps and explain precisely how to get to a specific place, and further through the specificity Japanese cuisine, in which the structure of the food served is more important than its taste, through the culture of kawaii and banana-mania (from the writer Banana Yoshimoto and her best-selling Kitchen), the culture of the Takarazuka theater, geishas, water children, to the intricacies of Japanese alphabets and the difficulty of communicating in English language. Bator, who spent two years in Japan on separate scholarships and who still likes to return to the country of the Rising Sun, filters her feelings and experiences through a number of scientific and research texts, although there is no bibliography at the end of the book. A Japanese Hand Fan seems to have been prepared with a scientific flair, and the author's observations are supported by other publications and discussions with experts on the subject.

A book written from a female perspective

Bator focuses on the role of women in Japanese society, the separation of both worlds and even the language used. Her observations are consistent with what Will Ferguson wrote in Hokkaido Highway Blues - that before they become wives and mothers, women enjoy more freedom and have less social pressure, but once they get married and have a child, they manage home and support their children in learning. Although the classic career, especially in a corporation, belongs to men, women build their own, quite powerful worlds, examples of which are the Takarazuka theater or kawaii culture.

Travel prose ages quickly

Unfortunately, I have the impression that the book has aged significantly, as evidenced by the notes (Returns) by the author herself. There is no point in looking for cosplay fans on the Jingu bridge, geishas from Kyoto are disappearing, and no one remembers the books of Banana Yoshimoto. Bator herself must have been aware of the threat as she watched various fashions roll through Tokyo at hurricane speed. Nevertheless, although some of the world presented no longer exists, it is worth reading this item before leaving. After all, "Japan is a foreign country" and trying to prepare for the meeting with the Other, understanding its culture and approach, will help you look more closely at the world around you, maybe be less surprised by it and not make cultural blunders. We'll find out soon!

 

My rating: 7/10.

 

Author: Joanna Bator
Title: A Japanese Hand Fan. Returns
Publishing House: Wydawnictwo WAB, Warsaw 2011
Number of pages: 376
ISBN: 978-83-7747-923-0

Joanna Bator, Purezento

Comfort book

Wydana w 2017 roku, a kupiona przeze mnie w lipcu 2022 książka musiała jeszcze swoje na półce odleżeć, zanim po nią sięgnęłam w marcu 2024 roku. Pochwaliłam się znajomym, że wkrótce lecę do Japonii i niemal z automatu padło pytanie, czy czytałam Purezento. Otóż nie czytałam, chociaż kojarzyłam piękną czarną okładkę ze złotymi nitkami kintsugi. Sięgnęłam więc po powieść Bator i pochłonęłam ją w trzy dni. Skoro istnieje comfort food, jedzenie niosące ukojenie, istnieją też comfort books, książki niosące spokój i wyciszenie. Taki jest właśnie ten japoński prezent (w dosłownym tłumaczeniu).

Radzenie sobie ze stratą

Bezimienna bohaterka traci swojego chłopaka w strasznym wypadku – zostaje on potrącony przez pijanego kierowcę i ginie na miejscu. Sytuacja jest o tyle trudniejsza, że chłopak poszedł przejechać się na rowerze przed poważną rozmową z narratorką, być może zapowiadającą rozstanie. W ich związku pojawiła się bowiem ta trzecia, Amanda, dla której młody mężczyzna złożył rower. Bohaterce nie będzie jednak dane poznać, czy jej ukochany podjął jakąś decyzję, wybrał którąś z nich. W jednej chwili jej życie zupełnie się zawaliło. Dziewczyna popada w depresję, przestaje pojawiać się na zajęciach z nauki języka polskiego jako obcego, w związku z czym traci pracę. Zmęczona puszczanymi jej pełnymi litości spojrzeniami sąsiadów i znajomych, mało subtelną postawą matki i ogólnym rozbiciem wykorzystuje nadarzającą się okazję. Subtelna staruszka, pani Myōko, prosi ją o przysługę – wyjazd do Tokio i opiekę nad jej kotem, Mushinem. Dziewczyna nie ma nic do stracenia i po szale czyszczenia mieszkania wynosi się na drugi koniec świata.

Pod opiekuńczymi skrzydłami

Japonia okazuje się miejscem zarówno obcym, jak i przytulnym. Drewniany dom właścicielki zapewnia dziewczynie spokojne schronienie, a kot ma ludzkie nawyki i dzieli z nową towarzyszką posiłki i wspólne wycieczki. Pani Myōko wydaje się wiedzieć dokładnie, co może pomóc jej nauczycielce polskiego, i takie też znajomości jej zapewnia – rady mistrza kintsugi, Myō, który uczy ją dawnej sztuki sklejania pękniętych naczyń, towarzystwo nowego przystojnego ucznia, doktora filozofii na uniwersytecie w Tokio, Makoto, po wsparcie lokalnych sklepikarzy i handlarzy. Powoli, nie bez przygód i trudów, bohaterka odnajdzie się w nowej rzeczywistości.

Romansidło w estetycznym wydaniu

Po zakończeniu lektury uczucia mam mieszane. Z jednej strony – książka niesie ukojenie, a opisy poczucia zagubienia i ataków paniki związanych z samotnością i poczucie wyobcowania, opisywane przez Bator jako ataki krążących w powietrzu zimnych rekinów, są naprawdę udane. Bohaterka długo zamiast ludzi widzi zwierzęce pyski i dopiero nowy kraj i kultura wyzwalają ją z tej obsesji. To udany opis żałoby, zagubienia, trudności w odnalezieniu się. Pojawienie się Mistrza Myō, który uczy dziewczynę cierpliwości, skupiania się na teraźniejszości, na byciu tu i teraz, wprowadza do książki spokój, poczucie bezpieczeństwa, podstawy japońskiej filozofii. Z drugiej jednak strony wątek Makoto sprowadza książkę niemal do taniego romansidła ze wszystkimi jego tandetnymi elementami (bohaterka w opałach, szlachetny młodzieniec przybywa z odsieczą nie raz, miłość od pierwszego wejrzenia, w końcu – namiętny seks i przeznaczenie). Nosz kurde, nie można być szczęśliwym i poskładać się na nowo bez faceta? Niby bohaterka najpierw skleja wybrane jej przez Mistrza Myō skorupy, dochodząc w tym do niezłej wprawy, układając jednocześnie swoje pokaleczone wnętrze, jednak wątek Makoto trochę taką narrację rozbija i skupia ją na miłosnej części historii.

Wprowadzenie do kultury Japonii

Powieść czytało się szybko i dobrze. Tokio, mimo podanych kilku stacji metra i świątyni, mogłoby być równie dobrze każdym innym japońskim miastem. Natomiast kultura japońska pokazana jest ciekawie, począwszy od dość szczegółowych opisów jedzenia, lokalnych sklepików i dostępnych w nich towarów, na wskroś japońskiego domu pani Myōko, z zapasami i dobrą herbatą, z pracownią kintsugi, poprzez filozofię wabi sabi, doskonałości w niedoskonałości. Powieść Bator przynosi wyciszenie i ukojenie, mimo swojej nieco romansowej formy.

Moja ocena: 7/10.

Joanna Bator, Purezento
Wydawnictwo Znak, Kraków 2017
Liczna stron: 288
ISBN: 978-83-240-5027-7

********************************************************************************

Comfort book

Published in 2017 and bought by me in July 2022, the book had to spend some time on the shelf before I reached for it in March 2024. I told my friends that I was going to Japan soon and they almost automatically asked if I had read Purezento. Well, I haven't read it, although I remembered the beautiful black cover with golden kintsugi threads. So I reached for the novel by Jaonna Bator and devoured it in three days. If there is comfort food that brings solace, there are also comfort books that bring peace and calm. This is exactly what Purezento (in Japanese a gift) is.

Coping with loss

The nameless heroine loses her boyfriend in a terrible accident - he is hit by a drunk driver and dies on the spot. The situation is even more difficult because the boy went for a bike ride before having a serious conversation with the girl, perhaps announcing a breakup. There was a third person in their relationship, Amanda, for whom the young man put together a bicycle. However, the heroine will never know whether her beloved has made any decision or chosen any of them. In an instant, her life completely collapsed. The girl falls into depression, stops showing up at classes in teaching Polish as a foreign language, and therefore loses her job. Tired of the pitying glances of her neighbors and friends, her mother's unsubtle attitude and general breakdown, she takes advantage of the opportunity. A gentle old woman and her student, Mrs. Myōko, asks her for a favor - to go to Tokyo and take care of her cat, Mushin. The girl has nothing to lose and after a cleaning spree, she moves to the other side of the world.

Under the caring wings

Japan turns out to be both a foreign and cozy place. The owner's wooden house provides the girl with a quiet shelter, and the cat has human habits and shares meals and trips with her new companion. Mrs. Myōko seems to know exactly who can help her Polish teacher, and he girl is provided with such connections - the advice of the kintsugi master, Myō, who teaches her the ancient art of gluing broken vessels together, the company of a handsome new student, a doctor of philosophy at the University of Tokyo, Makoto, as well as support from local shopkeepers and traders. Slowly, and not without adventures and hardships, the heroine will find herself in a new reality.

An aesthetic romance

After finishing reading, I have mixed feelings. On the one hand, the book brings solace, and the descriptions of the feeling of loss and panic attacks associated with loneliness and the sense of alienation, described by Bator as attacks of cold sharks circling in the air, are really powerful. For a long time, the heroine sees animal faces instead of people’s ones, and only a new country and culture free her from this obsession. It is a successful description of mourning, loss, and difficulties in finding oneself. The appearance of Master Myō, who teaches the girl patience, focusing on the present, on being here and now, introduces peace, a sense of security, as well as the basics of Japanese philosophy into the book. On the other hand, Makoto's plot reduces the book almost to a cheap romance novel with all its tacky elements (a heroine in trouble, a noble young man comes to the rescue more than once, love at first sight, and finally - passionate sex and fate). Damn, you can't be happy and figure yourself anew without a guy? Supposedly, the heroine first glues together the shells chosen by Master Myō, becoming quite skilled at it, arranging her damaged interior at the same time, but Makoto's story breaks up this narrative a bit and focuses it on the love part of the story.

Introduction to Japanese culture

The novel was a quick and good read. Tokyo, despite having several subway stations and a temple named, could just as easily be any other Japanese city. However, Japanese culture is presented in an interesting way, starting from quite detailed descriptions of food, local shops and the goods available there, through Mrs. Myōko's Japanese home, with supplies and good tea, with a kintsugi workshop, through the philosophy of wabi sabi, perfection in imperfection. Bator's novel brings peace and solace, despite its somewhat romantic form.

My rating: 7/10.

Author: Joanna Bator
Title: Purezento
Publishing House: Znak, Kraków 2017
Number of pages: 288
ISBN: 978-83-240-5027-7

Joanna Bator, Wyspa Łza od nowa

Podróżycie

Jak wielu polskich czytelników lubię prozę Joanny Bator, i jak wielu, zaczynałam od Piaskowej Góry i Chmurdalii. Tym razem, nieco przypadkowo, bo na pchlim targu, wpadła mi w ręce Wyspa Łza od nowa (a ja oczywiście nie wiedziałam, że przed nią była Wyspa Łza), i równie przypadkowo sięgnęłam po nią w tym tygodniu. Niecałe 200 stron mieści cały kunszt Bator, choć najlepsze są nie fragmenty o Sri Lance, a o Wałbrzychu, zwłaszcza Apendiksy dotyczące jej rodziny.

Znikające kobiety

Wyspa Łza od nowa to dziewięć rozdziałów poświęconych wspomnieniom z Cejlonu, gdzie pisarka pojechała z misją odnalezienia śladów po zaginionej przed laty Amerykance, Sandry Valentine. Jej cel jest tylko wymówką do wyjazdu, do pozostawiania w wiecznej, nomadycznej podróży, choć po raz pierwszy chyba autorka czuje też potrzebę powrotu do domu i zapuszczenia korzeni. Faktycznie, jej relacja o Sri Lance ma mniej do zaoferowania, niż wspomnienia o życiu rodzinnym w Wałbrzychu. Egzotyczna wyspa tonie w strugach deszczu i błota, chowa się za chmarami komarów i innego robactwa, mami swoistego rodzaju magią i transformacjami, ale pozostaje obca.

„[…] jesteśmy w równym stopniu tym, co pamiętamy, jak i tym, co w nas spoczywa zapomniane.”

O podróżowaniu pisze Bator równie pięknie co Olga Tokarczuk w powieści Bieguni, i w czytelniku może się zrodzić tęsknota za kolejną wędrówką. Jednak w odróżnieniu od powieści Noblistki, w Wyspie Łza od nowa najbardziej przebija tęsknota za domem, za powrotem, i te relacje mają zupełnie inny, autentyczny ton. Bator wspomina dzieciństwo spędzone z dziadkami w starej kamienicy, nieznane i odkryte późno kuzynostwo, samobójstwo wuja, postać prababki w pięknym ogrodzie. Wyspa natomiast tchnie obcością, grozą, nieprzyjaznym nieznanym.

„Wrażliwy jak odarta ze skóry śliwka”

W zasadzie trudno w tej książce mówić o fabule, jest luźno zarysowany plan podróży wraz z przewijającymi się bohaterami, którym autorka nadaje własne imiona (Pinkboy, Oset, Kumaty Kumar). Czuć jednak, że w Sri Lance kobieta tylko ślizga się po powierzchni, pozostaje na zewnątrz, tęskniąc za domem. To, co uwodzi w prozie Bator, to piękne porównania i metafory: „Wrażliwy jak odarta ze skóry śliwka” (s. 25); „Trzymałam się tych nitek jak pijana wiatru” (s. 25); „[…] wojna psuje mężczyzn jak cukier zęby” (s. 36); „Uczennice wyglądają jak halucynogenne grzybki na białych nóżkach” (s. 196). Pojawia się ton zamyślenia i melancholii w luźno snutych wspomnieniach i poszukiwaniu siebie w podróży. Na pewno nie jest to najmocniejsza powieść pisarki, wygląda jak przygotowanie do kolejnych, zakotwiczonych w dzieciństwie wspomnieniach. Jednak powieść czyta się lekko i szybko, a momentami można dać się ponieść opisom.

Moja ocena: 6/10.

 

Joanna Bator, Wyspa Łza od nowa
Wydawnictwo Znak, Kraków 2020
Liczba stron: 208
ISBN: 978-83-240-6043-6

****************************************************************************

Travelife

Like many Polish readers, I like Joanna Bator's prose, and like many, I started with Piaskowa Góra and Chmurdalia. This time, somewhat accidentally, I reached for Wyspa Łza od Nowa (The Teardrop Island Anew, not translated to English as of Jan 2023). I bought it at a flea market, unaware that there is a preceding part, Wyspa Łza (The Teardrop Island). Less than 200 pages contain the entire artistry of Bator, although the best parts are not about Sri Lanka, but about Wałbrzych, especially the appendixes about her family.

Disappearing women

The Teardrop Island Anew consists of nine chapters devoted to memories from Ceylon, where the writer went on a mission to find traces of an American that went missing years ago, Sandra Valentine. This is only an excuse to set off, to leave it on an eternal, nomadic journey, although for the first time the author also feels the need to return home and put down roots. In fact, her account of Sri Lanka has less to offer than memories of family life in Wałbrzych. The exotic island is drowning in rain and mud, hiding behind clouds of mosquitoes and other vermin, bewitching with a kind of magic and transformations, but it remains alien.

"[...] we are equally what we remember and what lies within us forgotten."

Bator writes about traveling as beautifully as Olga Tokarczuk in the novel Flights (translated by Jennifer Croft), and the reader may long for another journey. However, unlike the novel by the Nobel Prize winner, in The Teardrop Island Anew, the longing for home, for the return shines through the book, and these emotions have a completely different, authentic tone. Bator recalls her childhood spent with her grandparents in an old tenement house, her initally unknown and late discovered cousins, her uncle's suicide, and her great-grandmother in a beautiful garden. The island, on the other hand, breathes strangeness, horror, the unfriendly unknown.

"Sensitive as a skinned plum"

In fact, it is difficult to talk about the plot in this book, there is a loosely outlined itinerary with a galery of random characters, whom the author gives her own names (Pinkboy, Thistle, Knowing Kumar). You can feel, however, that in Sri Lanka the woman only glides over the surface, stays outside, homesick. What seduces the reader in Bator's prose are beautiful comparisons and metaphors: "Sensitive as a skinned plum" (p. 25); “I held on to these threads like a drunken wind” (p. 25); "[...] war corrodes men like sugar teeth" (p. 36); “The schoolgirls look like hallucinogenic mushrooms on white legs” (p. 196). There is a tone of thoughtfulness and melancholy in loosely spun memories and searching for oneself on a journey. It is certainly not the author's strongest novel, it looks like a preparation for the next memories anchored in childhood. However, the novel is a light and quick read, and at times you can get carried away with the descriptions.

My rating: 6/10.

 

Author: Joanna Bator
Title: Wyspa Łza od nowa (The Teardrop Island Anew)
Publishing House: Znak, Krakow 2020
Number of pages: 208
ISBN: 978-83-240-6043-6