Maddie Mortimer, Mapy naszych spektakularnych ciał (Maps of Our Spectacular Bodies)

Jedyną rzeczą gorszą od śmierci jest świadomość jej nadchodzenia

Rzadko zdarza mi się płakać przy książce. Powiedziałabym, że ekstremalnie rzadko. Tutaj jednak na koniec pociekły mi łzy. Chociaż niczego innego nie można spodziewać się po książce opowiadającej o matce umierającej na raka, to jednak Mortimer udaje się uniknąć taniego sentymentalizmu i stworzyć książkę wielowymiarową i wieloaspektową. Co nie zmienia faktu, że chociaż jest to pierwsza książka, którą oceniam 10/10, to jednak nie chcę jej postawić na swojej półce.

Wróciło

Lia na początku powieści Mapy naszych spektakularnych ciał dowiaduje się, że nowotwór, z którym walczyła, powrócił. Poddaje się więc wycieńczającej chemioterapii wierząc, że przyniesie ona skutek. Co ciekawe, równoległym narratorem powieści, zabierającym coraz więcej miejsca, jest sam rozprzestrzeniający się po ciele bohaterki nowotwór. Ten ciekawy zabieg po pierwsze daje czytelnikowi pełniejszy wgląd w bezwzględny postęp choroby (więc skan pokazujący przerzuty do kolejnych organów nie jest dla nas zaskoczeniem), ale też pokazuje pierwszą mapę – mapę ciała i rozchodzącej się choroby, atakującej kolejne organy, forsującej bariery immunologiczne. Z drugiej strony mamy Lię, która relacjonuje swoje życie i jego kluczowe momenty – dzieciństwo z rodzicami – ojcem pastorem Peterem i jego żoną Anne, i wykradane im książki, pierwszą miłość w postaci Matthew, chłopaka, który zamieszkał z rodziną pastora, uczucie, które ich połączyło; późniejsze wspólne życie we Włoszech i nałogi Matthew; rozstanie i życie w Londynie. Lia poznaje Harry’ego, rodzi się jej córka Iris, a cztery lata później Harry i Lia biorą ślub. Niestety, ich sielankowe życie zakłóca choroba.

Normalne życie i jego problemy

No właśnie, czy aby to życie na pewno było sielankowe? Iris ma problemy w szkole, gdzie znudzona grupa nastolatków spisuje i zdradza swoje najskrytsze sekrety, co przy wyolbrzymionej wrażliwości młodych ludzi jest doświadczeniem granicznym i niebezpiecznym. Zaczyna się wzajemne wyśmiewanie, kąśliwe plotki, wzajemne okrucieństwo. Temat dojrzewania, moment wstydzenia się troski rodziców i chęć podkreślania swojej niezależności to jeden z istotnych tematów powieści. Z drugiej strony, Iris zdaje sobie sprawę z powagi sytuacji, widzi zmiany zachodzące w ciele matki, zaczyna zdawać sobie sprawę, jak niewiele czasu im zostało. Mama zniknie, gdy będzie jej tak bardzo potrzebna przy wchodzeniu w dorosłość, i nie pomogą pisane na kolejne urodziny listy.

Narracyjny dwugłos

Lia wydaje się mocno skupiona na swoim życiu i przeszłości, na wspominaniu go. A w zasadzie robi to za nią narrator. Teraźniejszość relacjonuje dla czytelnika mroczny bohater książki, rak, w pierwszoosobowej narracji. Czy ten formalny chwyt pokazuje kto w tym starciu będzie górą? Kto ma lepszy dostęp do informacji i zmieniającej się sytuacji? Kto tu rządzi? Rak. Bohater, który dostał własny głos i który mówi niemalże poetyckim językiem. Winowajca, który sam relacjonuje swoje postępy, ale który robi to nowatorskim językiem – zarówno w treści, jak i w formie. Powieść Mortimer jest bowiem ciekawa również graficznie, a wypowiedzi nowotworu nie trzymają się przyjętej formuły, a rozbiegają po stronie w przeciwnych kierunkach, zapętlają, mogą być większe lub wręcz ogromne. Nowotwór – choć dla bohaterki niesłyszalne – mówi tubalnie - boldem, pogrubioną czcionką. Agresywnie zabiera coraz więcej miejsca, odbierając Lii siły, ciało, a potem również częściowo osobowość w związku z przerzutami do mózgu. Narracja zaczyna łapać zadyszkę wraz ze zbliżającym się końcem. Mortimer pokazuje chorobę w jej fizjologicznej pełni, wysiadających organach, postępującej chudości i wyczerpaniu. Obraz tym bardziej porusza, że patrzy na niego nastoletnie dziecko.

Wiele obrazów miłości

Ważnym tematem w tej książce jest również miłość, pokazana wielowymiarowo i wielopłaszczyznowo – najpierw groźna i szalona pomiędzy Lią a Matthew, pełna namiętności, wzajemnego ranienia się i destrukcyjnych uczuć. Potem – spokojna przystań z Harrym. Ale pokazana jest również miłość Lii do Iris, jej duma z niezależności córki, jej odwagi i charakteru. Ma ona swoje odzwierciedlenie w trudnych relacji Lii z jej matką, która przyczyniła się do jej pierwszego rozstania z Matthew, co poskutkowało zerwaniem relacji na lata. Bohaterowie są z jednej strony wyjątkowi i niepowtarzalni, a z drugiej – to zwyczajna rodzina, z problemami jak inni, u których choroba zakłóca normalny bieg rzeczy. W tym aspekcie Mortimer pokazuje, że nowotwór nie wybiera, atakuje na ślepo, ale jakże skutecznie.

Zaskakująco realistyczna proza

Dla mnie śmierć przynosi w tej książce ulgę. Kończy się gorączkowe cierpienie chorego, ból, wycieńczenie. Nawet Iris daje na końcu matce przyzwolenie na odejście:

No przecież! Śmierć nie wydarza się
w pierwszej czy w trzeciej osobie,
tylko w drugiej! (s. 464)

Mnogość odniesień do bohaterów książki w podziękowaniu sprawiło, że zaczęłam się zastanawiać, czy książka nie jest w pewnej mierze autobiograficzna, napisana na podstawie własnych doświadczeń. I rzeczywiście – matka pisarki, Katie Pearson, zmarła na raka, gdy Mortimer była nastolatką. Wiele jej uczuć i przeżyć znalazło więc odzwierciedlenie na kartach tej przerażająco wiarygodnej powieści, czyniąc z niej jednocześnie jeden z najlepszych debiutów w historii. Chociaż powieść Mapy naszych spektakularnych ciał jest na wielu poziomach trudna – począwszy od języka narracji nowotworu, przez jej formę graficzną, aż po tematykę, to książka absolutnie wyjątkowa i niezmiernie piękna, wymagająca uważności przy lekturze. Moje pierwsze tegoroczne 10/10.

Moja ocena: 10/10.

Maddie Mortiner, Mapy naszych spektakularnych ciał
Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2023
Tłumaczenie: Agnieszka Walulik
Liczba stron: 472
ISBN: 978-83-67891-12-7

**********************************************************************************

The only thing worse than death is knowledge of its coming

I rarely cry while reading a book. I'd say extremely rarely. However, here, tears welled up at the end. While you wouldn't expect anything else from a book about a mother dying of cancer, Mortimer manages to avoid cheap sentimentality and creates a multi-dimensional and multi-faceted book. Which doesn't change the fact that, although this is the first book I've rated 10/10 this year, I still don't want to put it on my shelf.

It’s back

At the beginning of Maps of Our Spectacular Bodies, Lia learns that the cancer she was fighting has returned. So she undergoes debilitating chemotherapy, believing it will be effective. Interestingly, the novel's parallel narrator, taking up more and more space, is the cancer itself, spreading throughout the protagonist's body. This interesting device, firstly, gives the reader a fuller insight into the ruthless progression of the disease (so the scan showing metastases to subsequent organs is no surprise), but also presents the first map – a map of the body and the spreading cancer, attacking organ after organ, overcoming immunological barriers. On the other hand, we have Lia, who recounts her life and its key moments – her childhood with her parents – her father, pastor Peter, and his wife, Anne, and the books stolen from them; her first love in the form of Matthew, the boy who moved in with the pastor's family, the feeling that united them; their subsequent life together in Italy and Matthew's addictions; their separation and her lonely life in London. Lia meets Harry, her daughter Iris is born, and four years later, Harry and Lia marry. Unfortunately, their idyllic life is disrupted by the disease.

A Normal Life and Its Problems

Exactly, is this life really idyllic? Iris is having trouble at school, where a bored group of teenagers are writing down and revealing their deepest secrets. This, given the hypersensitivity of young people, is a borderline and dangerous experience. Mutual ridicule, scathing gossip, and mutual cruelty ensue. The theme of adolescence, the moment of shame over parents' care and the desire to assert one's independence, is one of the novel's key themes. On the other hand, Iris realizes the gravity of the situation, sees the changes taking place in her mother's body, and begins to realize how little time they have left. Her mother will disappear when she so desperately needs her as she enters adulthood, and the letters written for her future birthdays won't help.

Narrative Double Voice

Lia seems intensely focused on her life and past, on remembering it. Or rather, the narrator does it for her. The present is recounted for the reader by the book's dark protagonist, Cancer, in first-person narration. Does this formal device indicate who will prevail in this clash? Who has better access to information and the changing situation? Who's in charge here? Cancer. A protagonist who has been given his own voice and speaks in an almost poetic language. A culprit who recounts his own progress, but who does so in innovative language – both in content and form. Mortimer's novel is also visually compelling, and the cancer's pronouncements don't adhere to a conventional formula; they veer off the page in opposite directions, loop, and can be larger or even outright enormous. The cancer – though inaudible to the protagonist – speaks resoundingly – in bold font. It aggressively takes up more and more space, robbing Lia of her strength, body, and then, partially, her personality, as brain metastases spread. The narrative begins to falter as the end approaches. Mortimer depicts the disease in its physiological fullness, failing organs, progressive thinness, and exhaustion. The image is all the more moving because it is being watched by a teenage child.

Many Images of Love

Love is also a key theme in this book, presented on many levels and dimensions – first, the dangerous and frantic love between Lia and Matthew, full of passion, mutual hurt, and destructive feelings. Then, a peaceful haven with Harry. But Lia's love for Iris is also depicted, her pride in her daughter's independence, courage, and character. This is reflected in Lia's difficult relationship with her mother, who contributed to her first separation from Matthew, resulting in a long-lasting rupture in womens’ relations. The characters are, on the one hand, exceptional and unique, but on the other – an ordinary family, with problems like any other for whom the disease disrupts the normal course of events. In this respect, Mortimer shows that cancer is indiscriminate; it attacks blindly, yet so effectively.

Surprisingly realistic prose

For me, death brings relief in this book. The patient's feverish suffering, pain, and exhaustion end. Even Iris gives her mother permission to leave at the end:

But of course! Death doesn't happen
in the first or third person,
but in the second! (p. 464)

The numerous references to the book's characters in the acknowledgments part made me wonder if the book wasn't, to some extent, autobiographical, based on Mortimer's own experiences. And indeed, the author's mother, Katie Pearson, died of breast cancer when Mortimer was a teenager. Many of her feelings and experiences are reflected in the pages of this terrifyingly believable novel, making it one of the best debuts ever. Although Maps of Our Spectacular Bodies is challenging on many levels—from the language of cancer's narrative, through its graphic design, to its subject matter—it is an absolutely unique and exceedingly beautiful book, demanding Focus from its reader. My first 10 out of 10 this year.

My rating: 10/10.

Author: Maddie Mortiner

Title: Maps of Our Spectacular Bodies
Publishing House: Wydawnictwo Poznań, Poznań 2023

Translation: Agnieszka Walulik
Number of pages: 472
ISBN: 978-83-67891-12-7