Jérôme Loubry, Schronienia (Les Refuges)

Psychologiczne mechanizmy sprawdzają się w thrillerze

Powieść francuskiego debiutanta Jerome’a Loubry’ego Schronienia to jeden z lepszych thrillerów, które czytałam. Podszyty sporą dawką psychologicznej wiedzy zapewnił mi wiele rozrywki i zgodnie z zapowiedziami – nie mogłam oderwać się od lektury. 350-stronicowa pozycja została połknięta w dwa dni w trakcie roboczego tygodnia!

Warstwy powieści

Książka została wydana w Polsce w 2022, trzy lata po publikacji we Francji, nakładem wydawnictwa Stara szkoła. Do tej pory czytałam tylko jedną powieść przez nich wydaną i miałam do niej spore zastrzeżenia, więc podchodziłam do tej powieści ze sporym dystansem. Czekało mnie jednak spore pozytywne zaskoczenie. Historia zaczyna się niczym klasyczny kryminał – w 1949 roku Valerie, podczas spaceru z psem, odkrywa na plaży ciała dzieci. W 1986 roku młoda dziennikarka Sandrine zaczyna pracę na prowincji, a niedługo później dostaje informację o śmierci jej babki i jedzie na wybrzeże zapoznać się z jej testamentem. Tak przynajmniej przedstawia się pierwsza część książki zatytułowana Pierwszy znak nawigacyjny – Wyspa. Druga część zmienia zasadniczo perspektywę i rozumienie powieści wraz z Drugim znakiem nawigacyjnym – Królem olch. Wreszcie trzeci znak niemal doprowadza do wyjaśnienia zagadki. Czytelnika czeka więc sporo niespodzianek i warstw tej samej historii. Szczęśliwie Loubry, z poszanowaniem inteligencji czytelnika, doprowadza historię do końca i z perspektywy wygląda ona tak samo dobrze jak na początku.

Element poznawczy

W powieści autor przedstawia ciekawy mechanizm psychologiczny – uwaga spojler! – polegający na budowaniu sobie alternatywnej rzeczywistości, w której straumatyzowany umysł mógłby się schronić. Doświadczony psychiatra, rozgryzając historię ofiary, szuka właśnie znaków nawigacyjnych, które mogłyby mu pomóc dojść do tego, co się naprawdę stało. Wypatruje elementów niepasujących do opowiadanej wersji wydarzeń, wystających z danej narracji, zakotwiczonych w alternatywnej rzeczywistości. Pewien aspekt poznawczy zatem jest.

Sprawnie napisana rozrywka

Podobała mi się powieść Loubry’ego – jej zagadkowa wielowarstwowość, przedstawienie wydarzeń w odwróconym, krzywym zwierciadle. Miała wiele momentów jak z horroru, kiedy ciarki chodziły mi po plecach, bardzo filmowo pokazanych. Miała również sporo odniesień do literatury, a szczególną uwagę poświęcono wierszowi „Król Olch” Johanna Wolfganga Goethego. Nie mogę zbyt wiele napisać o bohaterach, by nie ujawnić zbyt wiele fabuły, ale mamy policjanta prowadzącego śledztwo, inspektora Boucharda, dotkniętego zresztą osobistą tragedią (jego córka zaginęła wiele lat wcześniej), oraz ofiarę przemocy seksualnej, której przeszłość pozostaje zagadką. Samo wydanie nie porywa – jest w nim kilka literówek, a design okładki nie odnosi się do treści książki. Stara szkoła do ulubionych wydawców nie dołączy. Niemniej jednak warto sięgnąć po powieść Loubry’ego i zanurzyć się w warstwowym świecie znikających dzieci, porwań i znaków nawigacyjnych – naprawdę trzyma w napięciu. To po prostu sprawnie napisana rozrywka.

Moja ocena: 7/10.

Jérôme Loubry, Schronienia
Wydawnictwo Stara szkoła, Wołów 2022
Tłumaczenie: Natalia Zmaczyńska
Liczba stron: 360
ISBN: 978-83-66013-83-4

********************************************************************************

Psychologicl mechanisms running a thriller

The novel by French debutant Jérôme Loubry, The Refuge, is one of the best thrillers I've read (not that I have read many). With a generous dose of psychological knowledge, it provided me with a lot of entertainment and, as promised in numerous reviews, I couldn't tear myself away from it. The 350-page book was devoured in two days during a working week!

Book with layers

The book was published in Poland in 2022, three years after its publication in France, by Stara Szkoła Publishing House. So far, I've only read one novel published by this publisher and I had serious reservations about it, so I approached this novel with considerable reserve. However, I was in for a big positive surprise. The story begins like a classic crime story - in 1949, Valerie, while walking her dog, discovers the bodies of children on the beach. Years later, in 1986, a young journalist, Sandrine, starts working in the province, and shortly afterwards receives information about her grandmother's death and goes to the coast to read her will. At least that is how the first part of the book, entitled The First Navigation Mark – The Island, presents itself. The second part fundamentally changes the perspective and understanding of the novel with The Second Navigation Mark – The Alder King. Finally, the third mark almost leads to the explanation of the mystery. The reader is therefore in for a lot of surprises and layers of the same story. Fortunately, Loubry, respecting the reader's intelligence, brings the story to an end and from a perspective it looks just as good as it did at the beginning.

Cognitive element

In the novel, the author presents an interesting psychological mechanism – spoiler alert! – consisting in building an alternative reality in which the traumatized mind could take refuge. An experienced psychiatrist, figuring out the victim's story, is looking for navigation marks that could help him figure out what really happened. He looks for elements that do not fit the told version of events, sticking out of a given narrative, anchored in an alternative reality. So there is a certain cognitive aspect.

Well written entertainment

I liked Loubry's novel – its mysterious multi-layered nature, the presentation of events in an inverted, distorting mirror. It had many moments like from a horror movie, when I got chills down my spine, presented in a very cinematic way. It also had a lot of references to literature, and special attention was paid to the poem "The Alder King" by Johann Wolfgang Goethe. I can't write too much about the characters so as not to reveal too much of the plot, but we have a policeman conducting an investigation, Inspector Bouchard, who is also affected by a personal tragedy (his daughter disappeared many years earlier), and a victim of sexual violence whose past remains a mystery. The edition itself is not impressive – it has a few typos, and the cover design does not refer to the content of the book. Old School will not join the favorite publishers. Nevertheless, it is worth reaching for Loubry's novel and immersing yourself in the layered world of disappearing children, kidnappings and navigation signs - it really keeps you in suspense. It is simply skillfully written entertainment.

My rating: 7/10.

Author: Jérôme Loubry
Title: The Refuge
Publishing House: Wydawnictwo Stara szkola, Wołów 2022
Translation: Natalia Zmaczyńska
Number of pages: 360
ISBN: 978-83-66013-83-4

Roger Vaiiland, Niecne sprawki (Les Mauvais Coups)

Ta historia ma tylko jedno zakończenie

Trudno o książce francuskiego pisarza Rogera Vaillanda cokolwiek znaleźć. Opublikowana w 1948, zekranizowana w 1961, jest dość nieoczywista, choć temat jest stary jak świat. Znudzone sobą, bezdzietne małżeństwo, w którym ona, Roberta, nie pracuje i zajmuje się głównie piciem, hazardem, przepuszczaniem majątku męża i uprzykrzaniem mu życia. On, Milan, wzięty architekt i dekorator wnętrz przed 40-stką pracuje w ciekawym trybie – najpierw intensywnie nad dużymi projektami, a potem zaszywa się z żoną w wynajętym domu na wsi i wypoczywa. Pojawia się też ta druga – w tym przypadku młoda wiejska nauczycielka z ambicjami, Helena, której imponuje para intelektualistów z miasta. Jak się potoczy ta historia?

Dwie kobiety w dwóch różnych momentach życia

Pytanie, jak ta historia może się potoczyć? Czy dla Roberty, którą w pierwszej scenie widzimy śpiącą nago w łóżku po upiciu się poprzedniej nocy, obserwując, jak często sięga po kieliszek, jak siada pijana za kierownicę, jak bardzo jest uzależniona od swojego męża nie pracując, a jednocześnie jak coraz mniej jest mu w stanie zaoferować w swojej drodze na dno, ta historia może się skończyć dobrze? Zapraszając młodą, śliczną nauczycielkę do ich domu pod pozorem pożyczania jej książek, mówi do swojego męża: „Będziesz sobie mógł z niej zrobić kurwę” (s. 38), a potem konsekwentnie podtyka mu dwudziestolatkę, a to ją strojąc, a to malując, a to zapraszając ją często do ich domu.

Helena jest młoda, pragnie dalej studiować i konsekwentnie odkłada na to pieniądze, chociaż nie jest jej lekko w małej, konserwatywnej wiosce. Co weekend przyjeżdża do niej narzeczony, para kulturalne je razem obiad przy otwartych drzwiach pokoju nauczycielki, a potem idzie na spacer do lasu, gdzie się kocha. Najważniejsze to zachować pozory przyzwoitości. Poznając małżeństwo, Helena robi się pewniejsza siebie, w swoich oczach bardziej wyzwolona, w oczach innych bardziej wulgarna. Naraża swoją opinię (a mamy rok 1947), zaczyna zamykać drzwi do pokoju podczas spotkań z narzeczonym, wyraźnie inspiruje się Robertą. Zapomina tylko, że jej pozycja w społeczeństwie jest inna, i to, co ujdzie czterdziestoletniej mężatce z dużego miasta, niekoniecznie przystoi dwa razy młodszej pannie z prowincji.

Bestia w trzewiach

Milan i Roberta pochodzą z różnych środowisk, on ma korzenie drobnomieszczańskie i praca oraz posiadanie zabezpieczenia finansowego są dla niego ważne. Ona z kolei po śmierci swojego ojca towarzyszyła matce i mieszkała z nią u różnych bogatych wujków, dopóki matka nie kazała jej iść do pracy i znaleźć sobie przyzwoitego męża. Roberta jednak nie chce iść do pracy, ani sypiać z mężczyznami dla pieniędzy jak jej matka. U mężczyzn szuka przyjemności, nie chce mieć dzieci i przyznaje się do kilkunastu aborcji. Wydaje się zepsuta na wskroś. Oboje mają na sumieniu wspólnego przyjaciela, Oktawiusza, którego Roberta uwiodła po tym, jak Milan ją zostawił, tylko po to, by odzyskać utraconego kochanka. Dawny przyjaciel Milana popełnił z rozpaczy samobójstwo.

Milan w całej relacji wydaje się zimny, wyrachowany, analityczny. Potrafi z dystansem spojrzeć na swoje małżeństwo, a jednocześnie jest nim znużony. Podejmuje decyzję odejścia od żony, co dla niej oznacza zostanie na lodzie. Roberta jest bowiem jego przeciwieństwem, jest temperamentna, żarłoczna, nieokiełznana, ale jednocześnie spala się. Sama mówi o sobie:

– Życie – powiedziała – jest wygłodniałą bestią, która czai się w piersi. Jest ona bardziej lub mniej nienasycona, w zależności od natury człowieka; ludzie słabi mają susła, który śpi przez większą część roku, ludzie mężni mają lwa. Ja mam bestię bardzo żarłoczną. Dopóki nie jest nażarta, drze pazurami, gryzie, rozdziera mnie i w końcu wyrzuca na ulicę i drogi, z rozdętymi nozdrzami, z sercem bijącym i z płonącym brzuchem. Ale moja bestia nie jest wybredna w swych zachciankach: ruletka, kłótnia, kochanek, przestawianie mebli, codzienna porcja maru, wszystko to jest dla niej dobre, byle miała tak nasycony żołądek, że może już tylko spać. (s. 130)

Roberta nie potrafi zapanować nad swoją bestią, powoli dając się pożreć. Helena staje się niejako przypadkowym widzem odgrywającego się przed nią dramatu. Równie dobrze mógłby być to ktokolwiek inny, choć młoda, naiwna dziewczyna z prowincji była idealna. To wszystko sprawia, że powieść ma w sobie pewną teatralność, sztuczność. Jakby coś, co zostało już dawno zadecydowane, musiało się po prostu teraz rozegrać.

Roberta została na wsi

W literaturze piękne jest to, że potrafi zaskoczyć. Sięgając po malutką książeczkę z 1970 roku z serii Nike, nie miałam żadnych oczekiwań ani wiadomości, nie mogłam przeczytać opisu na okładce. Zaczęłam czytać książkę w tramwaju i w przeciągu 24 godzin miałam lekturę już niemal za sobą, ale nie chciałam wiedzieć, jak skończy się ta historia, i odłożyłam powieść na kilka tygodni. Zakończenie? W dużej mierze przewidywalne. Ostatnie zdanie mistrzostwo. Polecam.

Moja ocena: 7/10

Roger Vailland, Niecne sprawki
Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 1970
Tłumaczenie: Czesława i Mirosław Żuławcsy
Liczba stron: 176
ISBN: brak

************************************************************************

This story only has one ending

It's hard to find anything about a book by the French writer Roger Vailland. Published in 1948, made into a film in 1961, it is quite unobvious, although the topic is as old as time. Bored with each other, a childless marriage in which she, Roberta, does not work and deals mainly with drinking, gambling, wasting her husband's fortune and making his life miserable. He, Milan, a sought-after architect and interior decorator in his 40s, works in an interesting mode - first intensively on large projects, and then holes up with his wife in a rented house in the country and rests. There is also the latter - in this case, a young rural teacher with ambitions, Helena, who is impressed by the pair of intellectuals from the city. How will this story go?

Two women at two different moments in their lives

The question is, how can this story unfold? Can this story end well for Roberta, who in the first scene is seen sleeping naked in bed after getting drunk the night before, watching how often she reaches for a glass, how she gets behind the wheel drunk, how dependent she is on her husband as she has no emplotyment and at the same time how less and less she is able to offer him on her way to the bottom? Inviting a young, beautiful teacher to their home under the guise of borrowing her books, she says to her husband: "You'll be able to make a whore out of her" (p. 38), and then consistently pushes the twenty-year-old to him, sometimes by dressing her up, sometimes putting makeup, sometimes inviting her to their house.

Helena is young, wants to continue her studies and consistently saves money for it, although it is not easy for her in a small, conservative village. Every weekend her fiancé comes to visit her, the cultured couple dines together by the open door of the teacher's room, and then go for a walk in the woods, where they make love. The most important thing is to keep the appearance of decency. Getting to know the couple, Helena becomes more self-confident, more liberated in her own eyes, but more vulgar in the eyes of others. He puts her opinion at risk (and it's 1947), she starts closing the door to the room during meetings with her fiancé, clearly inspired by Roberta. She forgets that her position in the society is different, and that what a forty-year-old married woman from a big city gets away with does not necessarily befit a country girl half her age.

Beast in the bowels

Milan and Roberta come from different backgrounds, he has petty-bourgeois roots and work and having financial security are important to him. She, in turn, after the death of her father accompanied her mother and lived with her with various rich uncles until her mother told her to go to work and find a decent husband. Roberta, however, does not want to go to work or sleep with men for money like her mother. She seeks pleasure from men, doesn't want children, and admits to a dozen or so abortions. She seems rotten through and through. They both have a mutual friend, Octavius, whom Roberta seduced after Milan left her, only to win back her lost lover. An old friend of Milan committed suicide out of despair.

Milan in the whole relationship seems cold, calculating, analytical. He can look at his marriage with distance, and at the same time he is bored with it. He decides to leave his wife, which for her means staying in the cold. Roberta is the opposite of him, she is temperamental, gluttonous, unbridled, but at the same time she burns. She says about herself:

“Life,” she said, “is a hungry beast that lurks in the breast. It is more or less insatiable according to the nature of man; Weak people have a gopher that sleeps most of the year, brave people have a lion. I have a very voracious beast. Until it's eaten, it claws, bites, tears me apart, and finally throws me out into the streets and roads, nostrils flaring, heart beating, belly on fire. But my beast is not fussy about what it wants: roulette, a quarrel, a lover, rearranging furniture, a daily dose of mar, all good for it, as long as its stomach is so full that it can only sleep.” (p. 130)

Roberta is unable to control her beast, slowly allowing herself to be devoured. Helena becomes, in a way, an accidental viewer of the drama unfolding in front of her. It might as well have been anyone else, though a young, naive country girl was perfect. All this makes the novel have a certain theatricality, artificiality. As if something that had been decided a long time ago just had to play out now.

Roberta stayed in the village

The beauty of literature is that it can surprise you. Reaching for a tiny book from 1970 from the Nike series, I had no expectations or information, I couldn't read the description on the cover. I started reading the book on the tram and within 24 hours I had almost finished reading it, but I didn't want to know how the story would end and I put the book aside for a few weeks. Ending? Largely predictable. Masterpiece last sentence. I recommend reading Vailland’s short novel.

My rating: 7/10

Author: Roger Vailland
Title: Naked Autumn
Czytelnik Publishing House, Warsaw 1970
Translation: Czeslawa and Miroslaw Żuławcsy
Number of pages: 176
ISBN: none

David Diop, Bratnia dusza (Frère d’âme)

Bałam się tej książki. Odkładałam jej lekturę, bo obawiałam się treści, która zapowiadała sie okrutnie. Jednak powieść Diopa, mimo naprawdę dużej dawki wojennych potworności, wciąga od pierwszej strony. Co prawda są momenty, że książkę trzeba na chwilę odłożyć i odpocząć od wypływających wnętrzności, ale już po chwili sięga się po nią z powrotem. Jedna z najlepszych książek, które w tym roku przeczytałam.

Drut kolczasty cierpienia

Krótka - bo niespełna 150-stronicowa – powieść opowiada historię przyjaźni Alfy Ndiaye i Mademby Diopa. Chłopcy wychowują się razem w senegalskiej wiosce, a po zaginięciu matki Alfy przyjaciel przygarnia go pod swój dach. Od tej pory chłopcy wychowują się jak bracia, chociaż Alfa jest rosły, silny i przystojny, a Mademba brzydki i chuderlawy. Alfa często pracuje w polu, bierze udział w walkach, buduje swoją tężyznę fizyczną. Mademba natomiast dużo się uczy, płynnie mówi po francusku i trafia do szkoły dla białych. Wkrótce obaj 20-latkowie zostają powołani do wojska i opuszczają swój kraj, by trafić do okopów pierwszej wojny światowej. Podczas ataku Mademba zostaje śmiertelnie ranny – jelita wypadają mu z brzucha. Alfa siedzi przy nim cały dzień, ale trzykrotnie odmawia jego prośbie, by go dobić. Agonia trwa od świtu do zmierzchu, a Mademba potwornie cierpi. Wstrząśnięty tym wydarzeniem Alfa dochodzi do wniosku, że popełnił błąd, nie skracając cierpień swojego przyjaciela. Zaczyna szukać niebieskookiego mordercy, który na polu walki udawał trupa i tak dopadł jego przyjaciela. Alfa stosuje tą samą technikę, choć czasami zakrada się również do obozu wroga. Przeciwnikowi rozpruwa brzuch i przy drugim błaganiu o śmierć podrzyna mu gardło. „W imię odnalezionego człowieczeństwa,” jak mówi (s. 29). Potem odcina mu dłoń i wraz z karabinem wroga przynosi trofeum do swojego okopu.

Przyjaciel śmierci

O ile pierwsze trzy powroty Alfy napawały jego towarzyszy broni dumą, mężczyźni gromadzili się koło niego chętnie, dawali mu tytoń i dzielili się żywnością, o tyle kolejne mordy zaczęły napawać ludzi najpierw niepokojnem, a potem zabobonnym strachem. Alfa stał się pożeraczem dusz, złym czarownikiem, którego złe spojrzenie mogło skazać innych na śmierć. Jego towarzysze zaczęli go unikać, a on sam nie mógł zmyć z siebie odoru śmierci. Jak zauważa, towarzyszom broni łatwiej było przyjąć jego spojrzenie za wyrok śmierci, niż zbłąkaną kulę. „Nie lubią przypadku. Przypadek jest zbyt absurdalny” (s. 37). Zresztą sam bohater rozumie, że wojsko potrzebuje karności i tylko doraźnego szaleństwa. „Nie szaleńców na stałe,” mówi (s. 47). W związku z czym jego dowódca odsyła go na miesiąc na tyły, by wypoczął i doszedł do siebie. To własnie tam, w szpitalu polowym, Alfa oczyszcza się z wojennego brudu i opowiada historię swojego życia.

Pole obsiane milionami metalowych ziarenek wojny, które nie wydają plonów

Zakończenie jest zaskakujące i przerażające. Zdradza je może odrobinę polski tytuł. Oprócz więc realistycznych i przerażających opisów wojny, wprowadzenia do kultury i wierzeń z Senegalu, jednego z piękniejszych opisów zbliżeń miłosnych, mamy również zmieniającą się optykę i narrację. Alfa bardzo wnikliwie analizuje śmierć swojego przyjaciela i wiodące do niej wydarzenia, a jego logika staje się żelazna. Mężczyzna widzi w odejściu przyjaciela dużo swojej winy i żałuje, że nie powiedział mu o jego odwadze i lojalności. Czy to przyzywa duszę zmarłego Mademby?

Nie lubię już z początkiem roku przyznawać oceny 10/10, ale może rok 2022 będzie wyjątkowy i przeczytam więcej tak znakomitych książek? Diop tworzy wiarygodne postaci, nadaje im unikalny głos („Bogiem a prawdą”), a jednocześnie potrafi nadać makabrycznej powieści lekkości wspomnieniami rodzinnego życia sprzed wojny. Dla mnie pełne zanurzenie.

Moja ocena: 10/10.

 

David Diop, Bratnia dusza
Wydawnictwo Cyranka
Warszawa 2021
Tłumaczenie: Jacek Giszczak
Liczba stron: 142
ISBN: 978-83-961473-4-9

_________________________________________________________________________

I was afraid of this book. I was postponing the reading because I was afraid of expected cruelty. However, Diop's novel, in spite of a really large dose of war atrocities, is captivating from the first page. It is true that there are moments when you need to put the book aside for a while and take a break from flowing guts, but after a while you reach back for it. One of the best books I have read this year.

Barbed wire of suffering

A short - less than 150-pages - novel tells the story of the friendship between Alfa Ndiaye and Mademba Diop. The boys are brought up together in a Senegalese village, and after the disappearance of Alfa's mother, a friend takes him under his roof. From now on, boys are brought up as brothers, although Alfa is tall, strong and handsome, and Mademba is ugly and skinny. Alfa often works in the field, takes part in fights, builds his physical prowess. Mademba, on the other hand, learns a lot, speaks fluent French and goes to a white school. Soon, both 20-year-olds are drafted into the army and leave their country to end up in the trenches of the World War I. During the attack, Mademba is fatally wounded - his intestines fall out of his stomach. Alfa sits with him all day, but three times refuses his request to finish him off. The agony lasts from dawn to dusk, and Mademba suffers terribly. Shocked by this event, the Alpha comes to the conclusion that he made a mistake by not reducing his friend's suffering. He starts looking for a blue-eyed murderer who pretended to be a dead man on the battlefield and assaulted his friend. Alfa uses the same technique, although sometimes he also sneaks into the enemy’s camp. He opens his opponent's belly and cuts his throat at the second plea for death. "In the name of the humanity found," he says (p. 29). Then he cuts off his victim’s hand and, along with the enemy's rifle, brings the trophies to his trench.

A friend of death

While the first three returns of Alfa made his comrades-in-arms proud, the men flocked to him willingly, gave him tobacco and shared food, the subsequent murders began to fill people at first with anxiety and then superstitious fear. Alfa became a soul eater, an evil sorcerer whose evil gaze could condemn others to death. His companions began to avoid him, and he himself could not wash away the stench of death. As he notes, it was easier for comrades-in-arms to accept his gaze as a death sentence than a stray bullet. “They don't like chance. The accident is too absurd ”(p. 37). The hero himself understands that the army needs discipline and only temporary madness. "Not madmen permanently," he says (p. 47). Therefore, his commander sends him to the rear for a month to rest and recover. It is there, in the field hospital, that Alfa cleans himself of the war dirt and tells the story of his life.

A field sown with millions of metal seeds of war that yield no crops

The ending is surprising and terrifying. Maybe the Polish title reveals it a bit (A Soulmate). So in addition to the realistic and scary descriptions of the war, an introduction to the culture and beliefs of Senegal, one of the most beautiful descriptions of love intercourse, we also have a changing optics and narrative. Alfa very carefully analyzes the death of his friend and the events leading to it, and his logic becomes bullet-proof. The man sees a lot of his fault in the departure of his friend and regrets not telling him about his courage and loyalty. Does it summon the soul of the late Mademba?

I do not like to give a rating of 10/10 at the beginning of the year, but maybe 2022 will be special and I will read more of such great books? Diop creates credible characters, gives them a unique voice ("To tell the truth"), and at the same time is able to give the macabre novel lightness with memories of family life before the war. Full immersion for me.

My rating: 10/10.

Author: David Diop
Title: At Night All Blood Is Black
Publishing House: Cyranka,Warsaw 2021
Translation: Jacek Giszczak
Number of pages: 142
ISBN: 978-83-961473-4-9

Andreï Makine, Rzeka miłości (Au temps du fleuve Amour)

Zdarzają się lektury całkowicie niedopasowane do okoliczności. Książki na krótki urlop w Grecji wybierałam na podstawie rozmiaru i poręczności, a nie tematyki, i tak skończyłam z opowiadaniem o mroźnej tajdze na upalnej plaży.

Miłość w mrozach Syberii

Moim pierwszym zaskoczeniem była sama postać pisarza. Ze względu na niecodziennie brzmiące nazwisko podejrzewałam, że Makine jest… Węgrem. Okazało się, że to pisarz tworzący i mieszkający we Francji, ale pochodzenia rosyjskiego. Wikipedia podaje, że „w swoich utworach Makine podejmuje temat tożsamości człowieka należącego do dwóch, pozornie całkowicie sobie obcych, światów i konfrontuje wyrafinowaną francuską (zachodnią) kulturę z ponurą codziennością sowieckiego imperium”.[1] Ten element jest też osią kompozycyjną Rzeki miłości, powieści napisanej w 1994 roku.

Powieść o dojrzewaniu

Trzech przyjaciół, Dymitr – pierwszoosobowy narrator, z którego perspektywy poznajemy prezentowaną historię, Samuraj i Utkin Klestow, wychowują się w niewielkiej wiosce Swietłai nad rzeką Olej, niedalko miasteczka Każdaj i spory kawałek od większego miasta, Nerlug, „w którym można było kupić nawet lemoniadę w butelkach” (s. 17). Chłopcy mają po 14 i 16 lat i budzą się w nich pierwsze żądze. Każdy z nich niesie swój krzyż – rodzice Dymitra zmarli bardzo szybko i chłopca wychowywała samotna ciotka, Samuraj cudem uniknął gwałtu w lesie (i właśnie wtedy zaczął pracować na swój przydomek i legendarną siłę), a Utkin przeżył zmiażdżenie pękającym lodem na Oleju, w wyniku czego ma krzywo pozrastane kończyny i żyje z bólem.

Zderzenie Wschodu i Zachodu

Makine dokładnie pokazuje życie na dalekiej Syberii – długie i surowe zimy, drzewa pękające pod wpływem mrozu, rzeki skute lodem, odkopywanie chat spod śniegu. Opisuje kąpiele latem w rzece, spacery po lesie, zimowe kąpiele w bani, oczekiwanie na przyjazd pociągu transsyberyjskiego i podglądanie pasażerów w wagonach. Równocześnie pokazuje zafascynowanie chłopców zakazanym światem Zachodu – w postaci filmów z Jeanem-Paulem Belmondo i ich wpływu na każdego z nich. Dymitr pokazuje, że wprowadzenie francuskich filmów było błędem reżimu i otworzyło w ludziach głód na piękno, estetykę, kolory i życie nie tylko dla wykonywania stachanowskich planów. To właśnie filmy z Belmondo ukształtowały każdego z bohaterów i popchnęły w dalszą drogę. Makine pokazuje to również na przykładzie zwykłych ludzi – dyrektorka szkoły pod wpływem zachodnich filmów zmienia się z okutanej w bure wełniane ubrania surowej służbistki w atrakcyjną i piękną kobietę, najsurowsi myśliwi przychodzą na seanse z Belmondo. Świat zaczyna się otwierać.

Przemiana jebania w miłość

Ciekawa jest również przemiana przedstawiania miłości w książce. Wychodzimy od „jebania” – tak chłopcom przedstawiane jest początkowo to uczucie, i sami w ten sposób o nim mówią. „Miłość natomiast… Określano ją jednym jedynym słowem, „jebanie” (s. 26)”. Makine pokazuje, jak z  barowej wersji seksu powoli wyłania się bliskość, zachwyt kobiecym ciałem, namiętność. W powieści sporo jest opisów zbliżenia, włącznie z inicjacją Dymitra z rudowłosą, starszą prostytutką. Niechaj o tym, jak Makine potrafi pisać o fizycznym zbliżeniu, świadczy pierwsze zdanie powieści: „Jej ciało przypomina roztopiony kryształ w obróbce hutnika” (s. 7). Mnie zachwyciło. Jednocześnie sporo jest opisów miłości brutalnej (gwałty na Jakutkach podczas przemarszów różnych armii), zmysłowych opisów lokalnych specyfików na potencję (korzeń Charg) czy wreszcie smutnych losów porzuconych kobiet. Tytuł daje się odnieść do trzeciorzędnej postaci w powieści, Wiery, która przychodzi na wybrzeże od lat, czekając na powrót ukochanego. Ten jednak nie wraca, a lokalna ludność wie, że mieszka w pobliskim mieście, roztył się i ma nową żonę. To też jakiś obraz miłości.

Nie to miejsce, nie ten czas

Książka była ciekawa, napisana pięknym, poetyckim językiem, nie za długa. Ma wiele ciekawych wątków, zarówno na poziomie bohaterów – ich dorastanie, inicjacja, wejście w dorosłość, jak i na poziomie społeczności – wpływ wojen i wielkiego wahadła na życie szarych ludzi, szarość komunistycznego społeczeństwa i przebłyski koloru w postaci filmów przygodowych z Belmondo. Skąd więc u mnie pewne ale? Może właśnie z rozjazdu rzeczywistości przedstawionej w książce (mroźna Syberia) z moją obecną sytuacją (greckie upały), pewnego sentymentalizmu prozy Makine i melancholii z niej płynącej.

 

Moja ocena: 5/10.

 

Andrei Makine, Rzeka miłości

Wydawnictwo Czytelnik, Seria Nike

Waszawa 2001

Tłumaczenie: Małgorzata Hołyńska

Liczba stron: 240

ISBN: 978-83-07-02818-3

Gatunek: proza obyczajowa

 

There are readings that are completely unsuited to the circumstances. I chose books for a short vacation in Greece based on size and portability, not subject matter, and so I ended up with a reading about a frosty taiga on a hot beach.

Love in the frosts of Siberia

My first surprise was the writer himself. Due to the unusual sounding of the name I suspected that Makine was… Hungarian. It turned out that he was a writer who creates and lives in France, but of Russian origin. Wikipedia states that "in his works, Makine takes up the subject of the identity of a man belonging to two seemingly completely alien worlds and confronts the refined French (Western) culture with the gloomy everyday life of the Soviet empire." This element is also the compositional axis of Once Upon the River Love, a novel written in 1994.

A novel about coming of age

Three friends, Dmitri - a first-person narrator who tells the story, Samurai and Utkin Klestov, are brought up in the small village of Svetlai on the Olej River, not far from the town of Kazdaj and quite a bit from the larger city, Nerlug, "where you could even buy lemonade in bottles ”(p. 17). The boys are 14 and 16 years old and their first desires begin to awaken. Each of them carries their own cross - Dimitri's parents died very quickly and the boy was raised by a single aunt, Samurai miraculously avoided rape in the forest (and it was then that he began to work for his nickname and legendary strength), and Utkin survived being crushed by cracking ice on the river Olej, as a result of which he has crooked limbs and lives with continuous pain.

The clash of the East and the West

Makine accurately shows life in distant Siberia - long and harsh winters, trees breaking under the frost, rivers choked with ice, digging up huts from under the snow. He describes summer swimming in the river, walking in the forest, winter bathing in a banya, waiting for the arrival of the Trans-Siberian train and watching passengers in the carriages. At the same time, he shows the boys' fascination with the forbidden world of the West - in the form of films with Jean-Paul Belmondo and their impact on each of them. Dmitri shows that the introduction of French films was a regime's mistake and opened people's hunger for beauty, aesthetics, colors and life, not only for the execution of Stakhan's plans. It was the Belmondo films that shaped each of the characters and pushed them further. Makine also shows it on the example of ordinary people - the headmistress, influenced by Western films, changes from a strict official in gray woolen clothes into an attractive and beautiful woman, the harshest hunters come to the screenings of Belmondo movies. The world is starting to open up.

Turning fucking into love

Also interesting is the alternation of the portrayal of love in the book. We start with "fucking" - this is how boys are initially told about this feeling, and this is how they talk about it themselves. "Love, on the other hand ... It was described with one single word, ‘fucking’ (p. 26)". Makine shows how closeness, delight with the female body and passion slowly emerge from the bar version of sex. There are many descriptions of intercourse in the novel, including Dmitri's initiation with a redheaded, elderly prostitute. Let the first sentence of the novel prove how Makine can write about physical intercourse: "Her body resembles a molten crystal in the work of a steelworker" (p. 7). It amazed me. At the same time, there are many descriptions of brutal love (rapes of Yakute women during the marches of various armies), sensual descriptions of local drugs for potency (Charg root) and, finally, the sad fate of abandoned women. The title relates to the third-rate character in the novel, Vera, who has been coming to the coast for years, waiting for her beloved to return. However, he does not come back, and the locals know that he lives in a nearby town, became fat and has a new wife. It is also a picture of love.

Bad place, bad timing

The book was interesting, written in a beautiful, poetic language, not too long. It has many interesting threads, both at the level of the heroes - their growing up, initiation, entering adulthood, and at the community level - the impact of wars and the great pendulum on the lives of gray people, the gray of communist society and flashes of color in the form of Belmondo adventure movies. So where do I get some doubts? Perhaps it is from the crossover between the reality presented in the book (frosty Siberia) with my current situation (Greek heat), a certain sentimentalism in Makine's prose and the melancholy flowing from it.

 

My rating: 5/10.

 

Author: Andreï Makine

Title: Once Upon the River Love

Publishing House: Czytelnik, Nike Series

Waszawa 2001

Translation: Małgorzata Hołyńska

Number of pages: 240

ISBN: 978-83-07-02818-3

Genre: prose

---

[1] Andreï Makine – Wikipedia, wolna encyklopedia, dostęp 17.07.2021.

Jonathan Littell, Łaskawe (Les Bienveillantes)

Na wzmiankę o głośnej książce Littella Łaskawe trafiłam, czytając Strefę interesów Martina Amisa. Wiadomo, słyszałam o niej już wcześniej, ale dopiero przygotowując recenzję książki Amisa, znalazłam gdzieś zdanie, że Łaskawe to lektura obowiązkowa dla zainteresowanych tematem Holocaustu. Zaciekawił mnie opis, książkę kupiłam, ale zobaczywszy jej objętość, zwątpiłam, czy chcę czytać fikcyjne wspomnienia zbrodniarza wojennego, zajmującego się eksterminacją Żydów. Jednak było w niej coś… fascynującego, pociągającego – skrajne emocje towarzyszące książce i biegunowe opinie czytelników skłoniły mnie do wyrobienia sobie własnej.

Historyczny majstersztyk

Rożne źródła podają, że Littell rozpoczął przygotowania do książki już w 2001 roku i w przeciągu pięciu lat przeczytał ponad 200 książek w tym temacie. Szokuje natomiast fakt, że tą dziewięciuset stronicową (we francuskim oryginale) książkę napisał z zaledwie 4 miesiące.[1] Wikipedia z kolei podaje, że inspiracją dla pisarza było zdjęcie Zoyi Kosmodiemjanskiej, radzieckiej partyzantki, która została powieszona przez Niemców.[2] Fotografie z egzekucji zostały znalezione przy zwłokach jednego z niemieckich żołnierzy, ale później zbezczeszczonym zwłokom zrobił jeszcze zdjęcie Siergiej Strunnikow.[3] Na fotografii Kosmodiemjanska wygląda jednocześnie pięknie i strasznie – ma twarz niczym Joanna d’Arc i obciętą bagnetem lewą pierś, a jej szyja wygina się pod nienaturalnym kątem.

Znakomite przygotowanie autora widać niemal na każdej stronie – ruchy wojsk można odtwarzać na mapie, a Littell maszeruje z niemieckimi żołnierzami aż do Stalingradu. Opisuje szczegółowo egzekucje Żydów w Babim Jarze, gdzie od 29 września do 3 października 1941 roku rozstrzelano 33771 Żydów.[4] Szczegółowo opisuje głód i walki w Stalingradzie, ale także marsz wojsk niemieckich przez Ukrainę i rozstrzeliwania żydowskiej ludności. Przyznam, że gdy doczytałam do momentu postrzelenia ciężarnej dziewczyny, wykonania cesarskiego cięcia, by uratować jej dziecko, które niemal natychmiast jeden z dowódców niemieckich roztrzaskał o piec, musiałam na chwilę odłożyć książkę (s. 166). Opis realiów jest naprawdę wstrząsający i daje szeroką perspektywę działań wojennych i ruchów armii. Littell oddaje również nastroje społeczeństwa, wprowadza i portretuje szereg dobrze znanych postaci (Eichmann, Hitler, Böll). Główny bohater, Maximilian Aue, jest jednak postacią fikcyjną. Za to jaką!

Niezdrowa fascynacja

Maximilian Aue to robiący karierę w szeregach SS mężczyzna, gruntownie wykształcony, władający biegle niemieckim i francuskim. Jest oczytany, zna się na muzyce klasycznej (niejednokrotnie żałuje, że matka nie zmusiła go do nauki gry na pianinie), ma ogromną wrażliwość, zwłaszcza na naturę, którą obserwuje z niesłabnącą fascynacją. Z drugiej jednak strony to człowiek perwersyjny – ma obsesję na punkcie własnej siostry bliźniaczki, z którą sypiał jako nastolatek. Od tamtej pory nie chce obcować z żadną inną kobietą i odrzuca miłość Hannah, którą poznaje w Berlinie. Jednocześnie sypia z wieloma mężczyznami, onanizuje się i nieustannie porusza temat fekaliów. Gówno to jedno z jego ulubionych słów. Littell pozostawia niedopowiedziane, czy Aue brutalnie zamordował swoją matkę (uduszona) i ojczyma (zarąbany siekierą) podczas swojej wizyty w domu rodzinnym we Francji. Z drugiej strony, widzimy jego ludzkie oblicze, kiedy stara się odnaleźć sens w szaleństwie wojny, trzyma wyznaczonych planów i próbuje kierować się rozsądkiem, gdy świat już dawno oszalał. Podczas debaty o Żydach górskich z Kaukazu kieruje się naukowymi dowodami, a nie czystą nienawiścią rasową. Próbując pomóc zagłodzonym Häftlinge (więźniom obozów koncentracyjnych), rozdać im cieplejszą zimową odzież i jakiekolwiek jedzenie stara się przede wszystkim dbać o interesy III Rzeszy i jej siłę roboczą. Bardzo długo łudziłam się, że Max jest jednak dobrym człowiekiem, kierującym się czymś w rodzaju moralnego kodu. Jednak koniec książki pozbawił mnie złudzeń.

Skrucha jest dla dzieci

Po przeczytaniu dzieła francuskiego pisarza zgadzam się z Joanna Tokarską-Bakir, która w dwutygodniku pisze, że Łaskawe to moralitet.[5] Już w pierwszym rozdziale, bardzo mocnym i poruszającym, zdeprawowany narrator czyni pomiędzy sobą a swoimi czytelnikami znak równości:

Jestem winny, wy nie jesteście, to świetnie. Ale przecież musicie umieć powiedzieć sobie, że na moim miejscu robilibyście to samo. […] w głowach niech na zawsze pozostanie wam ta myśl: macie być może więcej szczęścia ode mnie, ale nie jesteście ode mnie lepsi. (s. 27)

W jednym z wywiadów Littell powiedział, że stworzył postać swojego bohatera wyobrażając sobie, co sam mógłby robić, gdyby urodził się w przedwojennych Niemczech i został narodowym socjalistą.[6] Podczas lektury zmusza czytelnika, by sam zadał sobie to pytanie. Aue nie wybiela się (wręcz przeciwnie), mimo stosunkowo małej liczby zabitych przez siebie ludzi widzi swoją winę na równi z mordującymi masowo żołnierzami. Gdy Hannah pyta go, co czuł strzelając do Żydów, odpowiada: „To samo, co czułem, patrząc, jak inni strzelają. Gdy zaistnieje taka konieczność, staje się nieważne, kto to robi. Poza tym uważam, że patrząc, ponoszę taką samą odpowiedzialność jak ci, co strzelają” (s. 501). I dodaje cynicznie: „Nie żałuję niczego: taką miałem pracę, i już” (s. 11). Zresztą, perspektywa, z której pisze, musi początkowo budzić w czytelniku głęboką irytację i poczucie niesprawiedliwości. Aue ma żonę i dwójkę dzieci, jest jednym z dyrektorów w fabryce koronek we Francji. Nie poniósł żadnych prawnych konsekwencji swoich czynów.

Jako że sam przyznaje się do swojej przeszłości w swoich notatkach i nie wyrzeka się odpowiedzialności (a konsekwencji swoich czynów), zastanawia się nad postawami swoim pobratymców:

Patrzyłem w zamyśleniu na młodego, pełnego motywacji inżyniera: czy rzeczywiście nie był niczego świadom? Kominy Birkenau dymiły codziennie, osiem kilometrów stąd, wiedziałem, jakie krążą plotki, wszyscy wiedzieli. W sumie jednak, jeśli nie chciał, mógł nie wiedzieć. Zasady zachowania tajemnicy i kamuflażu służyły także i temu. (s. 641)

Czy była to wina propagandy i jej bezosobowego języka, gdzie wszystko działo się samo, niemal bez wykonawców czy czynnika sprawczego (jak zauważa Aue ironicznie, bardzo to pocieszające, s. 656). Jednak ta propaganda zaczyna się rozjeżdżać, a żołnierze niemieccy to dostrzegają, w czym Aue dostrzegał podstawy ich okrucieństwa:

[…] Häftling to podczłowiek, nie jest nawet istotą ludzką, więc bicie go jest całkowicie uzasadnione. Ale przecież to nie jest do końca tak: zwierzęta też nie są istotami ludzkimi, a żaden z naszych strażników nie potraktowałby zwierzęcia tak, jak traktuje Häftlinge. Propaganda rzeczywiście odgrywa pewną rolę, ale w sposób bardziej złożony. Doszedłem do wniosku, iż strażnik SS nie staje się okrutnikiem bądź sadystą dlatego, że nie uważa więźnia za istotę ludzką; przeciwnie, jego wściekłość narasta i przechodzi w sadyzm, gdy dostrzega, że więzień zdecydowanie nie jest żadnym podczłowiekiem, jak mu mówiono, lecz właśnie i nad wszystko człowiekiem takim jak on, i rozumie pan, opór tamtego staje się dla niego nieznośny, opór i niema wytrwałość; bije, bo pragnie, by znikło to wspólne człowieczeństwo. Oczywiście, to nie działa: im mocniej bije strażnik, tym wyraźniej widzi, że więzień odmawia uznania siebie za podczłowieka. Na koniec zostaje tylko jedno wyjście – zabić więźnia i w ten sposób ostatecznie przyznać się do klęski. (s. 649)

Ponieważ naród niemiecki przestaje przestrzegać narzuconych zasad, a żołnierze zaczynają kierować się własnym zyskiem, w ich szeregi wkrada się korupcja, nieuzasadnione okrucieństwo, znika idea pracy dla Wielkiej Rzeszy, wszystko zaczyna chylić się ku upadkowi. Następuje nieudany zamach na Hitlera, wieszczący rychły koniec snów o potędze Niemiec. Wydarzenia zaczynają przyspieszać, zwłaszcza w ostatnim rozdziale, zatraca się poczucie ładu i porządku, niemiecki Ordnung i świat finalnie wypada z jakiegokolwiek porządku.

[…] jeżeli byliśmy zdolni to zrobić, tak po prostu powiesić młodą dziewczynę, to byliśmy zdolni do wszystkiego, niczego już nie można było być pewnym […] s. 947

Wreszcie następuje scena finałowa w zoo, a po niej zapada cisza. Warto zauważyć, że książka jest podzielona na 7 rozdziałów, każdy odwołujący się do innej formy muzycznej (Toccata, Almandy, Kurant, Sarabanda, Menuet, Aria i Giga). Dla mnie te tytuły mówią o tempie, w jakim dzieją się wydarzenia w danym rozdziale i kto gra w nich główną rolę. Książka kończy się niczym płyta i zapada cisza, a w tej ciszy bohater zostaje „„[…] sam z czasem, smutkiem i trudem wspomnień, z okrucieństwem własnej egzystencji i śmierci, która wciąż nie nadchodziła. Łaskawe wpadły na mój trop” (s. 1010).

Nie jesteście ode mnie lepsi

Im dłużej myślę o tej książce, tym mocniej ona we mnie zapada i silniej rezonuje. Faktycznie, budzi skrajne, silne emocje, ale jest napisana sprawnie i wciągająco. Mimo swojej objętości czyta się znakomicie i szybko. Zapewne tak działa pornografia śmierci, po którą Littell sięga chętnie i często. Jednak warstwa filozoficzna, rozważania o istocie dobra i zła, o nieprawdopodobieństwie okrucieństw wojny sprawia, że ohydne skłonności bohatera schodzą na drugi plan, a książka faktycznie stawia czytelnika wobec niemiłej i bardzo surowej prawdy. Czy Aue ma rację mówiąc, że nie jesteśmy od niego lepsi?

 

Moja ocena: 10/10.

 

Jonathan Littell, Łaskawe

Wydawnictwo Literackie

Kraków 2019

Tłumaczenie: Magdalena Kamińska-Maurugeon

Liczba stron: 1040

ISBN: 978-83-08-06833-5

---

[1] https://www.nytimes.com/2006/10/09/books/09fran.html. „As Mr. Nurnberg tells it, the author spent five years researching “Les Bienveillantes” and then wrote it in a four-month sprint." [Dostęp: 6.12.2020]

[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Jonathan_Littell#cite_note-11 [Dostęp: 6.12.2020]

[3] https://histmag.org/Zycie-codzienne-i-wojna-z-perspektywy-Sowieta.-Fotografie-Siergieja-Strunnikowa-Galeria-21363/ [Dostęp: 6.12.2020]

[4] https://pl.wikipedia.org/wiki/Babi_Jar [Dostęp: 6.12.2020]

[5] https://www.dwutygodnik.com/artykul/415-1939-littell.html [Dostęp: 6.12.2020]

[6] https://en.wikipedia.org/wiki/Jonathan_Littell [Dostęp: 6.12.2020]

___________________________________________________________________________

I came across the mention of the famous book by Littell The Kindly Ones while reading Martin Amis's The Zone of Interest. I had obviously heard about it before, but it was only while preparing the review of Amis's book that I found somewhere that The Kindly Ones  is a must-read for those interested in the subject of the Holocaust. I was interested in the description, I bought the book, but when I saw its thickness I doubted whether I wanted to read the fictitious memories of a war criminal dealing with the extermination of Jews. However, there was something… fascinating, even attractive about it - the extreme emotions accompanying the book and the polar opinions of the readers prompted me to make my own.

Historical masterpiece

Various sources say that Littell began preparing for the book as early as 2001, and in five years he read over 200 books on the subject. What is shocking is the fact that he wrote this nine-hundred-page book (in the French original) in just 4 months[1]. Wikipedia, in turn, states that the writer was inspired by a photo of Zoya Kosmodiemjanska, a Soviet partisan who was hanged by the Germans[2]. Photos from the execution were found on the dead body of one of the German soldiers, but Sergei Strunnikov took another photo of the desecrated body[3]. In the photo, Kosmodiemjanska looks beautiful and terrible at the same time - her face is like Joanna d'Arc and her left breast is cut with a bayonet, and her neck is bending at an unnatural angle.

The author's excellent preparation can be seen on almost every page - troop movements can be traced on a map, and Littell marches with German soldiers as far as Stalingrad. He describes in detail the executions of Jews in Babi Yar, where 33,771 Jews were shot between September 29 to October 3, 1941[4]. He describes in detail the famine and the fighting in Stalingrad, but also the march of German troops through Ukraine and the shooting of the Jewish population. I admit that when I read up to the moment of accidental shooting of a pregnant girl, a cesarean section conducted on the dying woman to save her child, which almost immediately has been smashed against a stove by one of the German commanders, I had to put the book down for a while (p. 166). The description of the realities is really shocking and gives a broad perspective of military operations and army movements. Littell also captures the mood of society, introduces and portrays a number of well-known figures (Eichmann, Hitler, Böll). The main character, Maximilian Aue, however, is a fictional character. And quite fascinating!

Unhealthy fascination

Maximilian Aue is a soldier in the ranks of the SS, thoroughly educated, fluent in German and French. He is well-read, knows classical music (he often regrets that his mother did not force him to learn to play the piano), has great sensitivity, especially to nature, which he observes with unflagging fascination. On the other hand, he's a perverse man - obsessed with his own twin sister, whom he slept with as a teenager. Since then, he has refused to have sex with any other woman and rejects Hannah's love, whom he met in Berlin. At the same time he sleeps with many men, masturbates and constantly raises the subject of feces. Shit is one of his favorite words. Littell leaves it unclear whether Aue brutally murdered his mother (strangled) and stepfather (hacked with an ax) during his visit to his family home in France. On the other hand, we see his human face as he tries to find meaning in the madness of war, keeps his plans fixed and tries to follow his common sense when the world has long gone mad. He is guided by scientific evidence, not pure racial hatred, in the debate about the mountain Jews of the Caucasus. By trying to help the starving Häftlinge (concentration camp prisoners), give them warmer winter clothing and any food, he tries to care for the interests of the Third Reich and its workforce. For a long time I had delusions that Max was a good man after all, guided by some sort of moral code. However, the end of the book has disillusioned me.

Repentance is good for children

After reading the work of the French writer, I agree with Joanna Tokarska-Bakir, who writes in the Dwutygodnik that Łaskawe is a morality play[5]. Already in the very first chapter, very powerful and moving, depraved narrator equates himself and his readers:

I'm guilty, you aren't, that's great. But you have to be able to tell yourself that if you were me you would do the same. [...] But always keep this thought in mind: you might be luckier than I, but you’re not a better person. (p. 27)

In one of the interviews, Littell said that he created the character of his hero by imagining what he could do if he was born in pre-war Germany and became a National Socialist[6]. He also forces the readers to ask themselves this question. Aue does not justify his actions (on the contrary), despite the relatively small number of people he had killed, he sees his guilt on a par with mass murdering soldiers. When Hannah asks him what he felt shooting the Jews, he replies, 'The same as I felt when I watched the others shoot. When it becomes necessary, it doesn't matter who does it. Besides, I believe that by looking, I bear the same responsibility as those who shoot' (p. 501). And she adds cynically: 'I have no regrets: that was my job, and that's it' (p. 11). However the perspective from which he writes must initially evoke deep irritation and a sense of injustice in the reader. Aue has a wife and two children now and is one of the directors of a lace factory in France. He did not suffer any legal consequences of his actions.

As he himself admits his past in his notes and does not renounce responsibility (just the consequences of his actions), he reflects on the attitudes of his kin:

I looked thoughtfully at the young, motivated engineer: was he really unaware of anything? Birkenau chimneys smoked every day, just eight kilometers away, I knew the rumors, everyone knew. But overall, if he didn't want to, he might not know. The rules of secrecy and camouflage served also this purpose. (p. 641)

Was it the fault of propaganda and its impersonal language, where everything happened by itself, almost without any performers or causative agents (as Aue notes ironically, it is very comforting, p. 656). However, this propaganda is starting to dissolve, and German soldiers see it, which for Aue becomes the basis of their cruelty:

[…] Häftling is a sub-human, not even a human being, so hitting him is perfectly justified. But it's not quite like that: animals are not human beings either, and none of our rangers would treat an animal the way they treat Häftlinge. Propaganda does play a role, but in a more complex way. I have concluded that the SS guard does not become cruel or sadist because he does not consider the prisoner a human being; on the contrary, his rage grows and turns into sadism when he sees that the prisoner is definitely not sub-human, as he has been told, but a man like him, and you understand, the resistance of the other becomes unbearable for him, resistance and silent perseverance; he beats because he wants this common humanity to disappear. Of course, it doesn't work: the harder the guard hits, the more clearly he sees that the prisoner refuses to recognize himself as a sub-human. In the end, there is only one option left - to kill the prisoner and thus finally admit defeat.  (p. 649)

As the German nation ceases to obey the imposed rules and the soldiers begin to be guided by their own profit, corruption and unjustified cruelty creeps into their ranks, the idea of ​​working for the Great Reich disappears, everything begins to decline. An unsuccessful attempt on assasinating Hitler follows, heralding the imminent end of dreams on Germany's power. Events start to accelerate, especially in the last chapter, the sense of order is lost, the German Ordnung and the world finally falls out of any order.

[...] if we were able to do it, just hang a young girl, we were capable of anything, we couldn't be sure of anything anymore [...] (p. 947)

Finally, there is the final scene at the zoo, followed by silence. It is worth noting that the book is divided into 7 chapters, each referring to a different musical form (Toccata, Almandy, Kurant, Sarabanda, Minuet, Aria and Jig). For me, these titles describe the pace at which the events in the chapter roll on and who plays the main role in them. The book ends like an album and there is silence, and in this silence the protagonist remains '[...] alone with time, sadness and painful memories, with the cruelty of his own existence and death that still has not come. The kindly ones found my trail' (p. 1010).

You are not better than me

The more I think about this book, the more it sinks into me and resonates more strongly. Indeed, it evokes extreme, strong emotions, but it is written efficiently and engagingly. Despite its volume, it reads brilliantly and quickly. Probably this is how the pornography of death works, which Littell uses willingly and often. However, the philosophical layer, considerations about the essence of good and evil, about the improbability of the atrocities of war, make the hero's hideous inclinations fall to the background, and the book actually puts the reader in front of an unpleasant and very stern truth. Is Aue right in saying that we are not better than him?

 

My rating: 10/10.

Author: Jonathan Littell
Title: The Kindly Ones
Publishing House: Wydawnictwo Literackie
Krakow 2019
Translation: Magdalena Kamińska-Maurugeon
Number of pages: 1040
ISBN: 978-83-08-06833-5

[1] https://www.nytimes.com/2006/10/09/books/09fran.html Retrieved 2020-12-06. „As Mr. Nurnberg tells it, the author spent five years researching “Les Bienveillantes” and then wrote it in a four-month sprint.“

[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Jonathan_Littell#cite_note-11 Retrieved 2020-06-12.

[3] https://histmag.org/Zycie-codzienne-i-wojna-z-perspektywy-Sowieta.-Fotografie-Siergieja-Strunnikowa-Galeria-21363/ Retrieved 2020-12-06.

[4] https://pl.wikipedia.org/wiki/Babi_Jar Retrieved 2020-12-06.

[5] https://www.dwutygodnik.com/artykul/415-1939-littell.html Retrieved 2020-12-06.

[6] https://en.wikipedia.org/wiki/Jonathan_Littell Retrieved 2020-12-06.