Roger Vaiiland, Niecne sprawki (Les Mauvais Coups)

Ta historia ma tylko jedno zakończenie

Trudno o książce francuskiego pisarza Rogera Vaillanda cokolwiek znaleźć. Opublikowana w 1948, zekranizowana w 1961, jest dość nieoczywista, choć temat jest stary jak świat. Znudzone sobą, bezdzietne małżeństwo, w którym ona, Roberta, nie pracuje i zajmuje się głównie piciem, hazardem, przepuszczaniem majątku męża i uprzykrzaniem mu życia. On, Milan, wzięty architekt i dekorator wnętrz przed 40-stką pracuje w ciekawym trybie – najpierw intensywnie nad dużymi projektami, a potem zaszywa się z żoną w wynajętym domu na wsi i wypoczywa. Pojawia się też ta druga – w tym przypadku młoda wiejska nauczycielka z ambicjami, Helena, której imponuje para intelektualistów z miasta. Jak się potoczy ta historia?

Dwie kobiety w dwóch różnych momentach życia

Pytanie, jak ta historia może się potoczyć? Czy dla Roberty, którą w pierwszej scenie widzimy śpiącą nago w łóżku po upiciu się poprzedniej nocy, obserwując, jak często sięga po kieliszek, jak siada pijana za kierownicę, jak bardzo jest uzależniona od swojego męża nie pracując, a jednocześnie jak coraz mniej jest mu w stanie zaoferować w swojej drodze na dno, ta historia może się skończyć dobrze? Zapraszając młodą, śliczną nauczycielkę do ich domu pod pozorem pożyczania jej książek, mówi do swojego męża: „Będziesz sobie mógł z niej zrobić kurwę” (s. 38), a potem konsekwentnie podtyka mu dwudziestolatkę, a to ją strojąc, a to malując, a to zapraszając ją często do ich domu.

Helena jest młoda, pragnie dalej studiować i konsekwentnie odkłada na to pieniądze, chociaż nie jest jej lekko w małej, konserwatywnej wiosce. Co weekend przyjeżdża do niej narzeczony, para kulturalne je razem obiad przy otwartych drzwiach pokoju nauczycielki, a potem idzie na spacer do lasu, gdzie się kocha. Najważniejsze to zachować pozory przyzwoitości. Poznając małżeństwo, Helena robi się pewniejsza siebie, w swoich oczach bardziej wyzwolona, w oczach innych bardziej wulgarna. Naraża swoją opinię (a mamy rok 1947), zaczyna zamykać drzwi do pokoju podczas spotkań z narzeczonym, wyraźnie inspiruje się Robertą. Zapomina tylko, że jej pozycja w społeczeństwie jest inna, i to, co ujdzie czterdziestoletniej mężatce z dużego miasta, niekoniecznie przystoi dwa razy młodszej pannie z prowincji.

Bestia w trzewiach

Milan i Roberta pochodzą z różnych środowisk, on ma korzenie drobnomieszczańskie i praca oraz posiadanie zabezpieczenia finansowego są dla niego ważne. Ona z kolei po śmierci swojego ojca towarzyszyła matce i mieszkała z nią u różnych bogatych wujków, dopóki matka nie kazała jej iść do pracy i znaleźć sobie przyzwoitego męża. Roberta jednak nie chce iść do pracy, ani sypiać z mężczyznami dla pieniędzy jak jej matka. U mężczyzn szuka przyjemności, nie chce mieć dzieci i przyznaje się do kilkunastu aborcji. Wydaje się zepsuta na wskroś. Oboje mają na sumieniu wspólnego przyjaciela, Oktawiusza, którego Roberta uwiodła po tym, jak Milan ją zostawił, tylko po to, by odzyskać utraconego kochanka. Dawny przyjaciel Milana popełnił z rozpaczy samobójstwo.

Milan w całej relacji wydaje się zimny, wyrachowany, analityczny. Potrafi z dystansem spojrzeć na swoje małżeństwo, a jednocześnie jest nim znużony. Podejmuje decyzję odejścia od żony, co dla niej oznacza zostanie na lodzie. Roberta jest bowiem jego przeciwieństwem, jest temperamentna, żarłoczna, nieokiełznana, ale jednocześnie spala się. Sama mówi o sobie:

– Życie – powiedziała – jest wygłodniałą bestią, która czai się w piersi. Jest ona bardziej lub mniej nienasycona, w zależności od natury człowieka; ludzie słabi mają susła, który śpi przez większą część roku, ludzie mężni mają lwa. Ja mam bestię bardzo żarłoczną. Dopóki nie jest nażarta, drze pazurami, gryzie, rozdziera mnie i w końcu wyrzuca na ulicę i drogi, z rozdętymi nozdrzami, z sercem bijącym i z płonącym brzuchem. Ale moja bestia nie jest wybredna w swych zachciankach: ruletka, kłótnia, kochanek, przestawianie mebli, codzienna porcja maru, wszystko to jest dla niej dobre, byle miała tak nasycony żołądek, że może już tylko spać. (s. 130)

Roberta nie potrafi zapanować nad swoją bestią, powoli dając się pożreć. Helena staje się niejako przypadkowym widzem odgrywającego się przed nią dramatu. Równie dobrze mógłby być to ktokolwiek inny, choć młoda, naiwna dziewczyna z prowincji była idealna. To wszystko sprawia, że powieść ma w sobie pewną teatralność, sztuczność. Jakby coś, co zostało już dawno zadecydowane, musiało się po prostu teraz rozegrać.

Roberta została na wsi

W literaturze piękne jest to, że potrafi zaskoczyć. Sięgając po malutką książeczkę z 1970 roku z serii Nike, nie miałam żadnych oczekiwań ani wiadomości, nie mogłam przeczytać opisu na okładce. Zaczęłam czytać książkę w tramwaju i w przeciągu 24 godzin miałam lekturę już niemal za sobą, ale nie chciałam wiedzieć, jak skończy się ta historia, i odłożyłam powieść na kilka tygodni. Zakończenie? W dużej mierze przewidywalne. Ostatnie zdanie mistrzostwo. Polecam.

Moja ocena: 7/10

Roger Vailland, Niecne sprawki
Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 1970
Tłumaczenie: Czesława i Mirosław Żuławcsy
Liczba stron: 176
ISBN: brak

************************************************************************

This story only has one ending

It's hard to find anything about a book by the French writer Roger Vailland. Published in 1948, made into a film in 1961, it is quite unobvious, although the topic is as old as time. Bored with each other, a childless marriage in which she, Roberta, does not work and deals mainly with drinking, gambling, wasting her husband's fortune and making his life miserable. He, Milan, a sought-after architect and interior decorator in his 40s, works in an interesting mode - first intensively on large projects, and then holes up with his wife in a rented house in the country and rests. There is also the latter - in this case, a young rural teacher with ambitions, Helena, who is impressed by the pair of intellectuals from the city. How will this story go?

Two women at two different moments in their lives

The question is, how can this story unfold? Can this story end well for Roberta, who in the first scene is seen sleeping naked in bed after getting drunk the night before, watching how often she reaches for a glass, how she gets behind the wheel drunk, how dependent she is on her husband as she has no emplotyment and at the same time how less and less she is able to offer him on her way to the bottom? Inviting a young, beautiful teacher to their home under the guise of borrowing her books, she says to her husband: "You'll be able to make a whore out of her" (p. 38), and then consistently pushes the twenty-year-old to him, sometimes by dressing her up, sometimes putting makeup, sometimes inviting her to their house.

Helena is young, wants to continue her studies and consistently saves money for it, although it is not easy for her in a small, conservative village. Every weekend her fiancé comes to visit her, the cultured couple dines together by the open door of the teacher's room, and then go for a walk in the woods, where they make love. The most important thing is to keep the appearance of decency. Getting to know the couple, Helena becomes more self-confident, more liberated in her own eyes, but more vulgar in the eyes of others. He puts her opinion at risk (and it's 1947), she starts closing the door to the room during meetings with her fiancé, clearly inspired by Roberta. She forgets that her position in the society is different, and that what a forty-year-old married woman from a big city gets away with does not necessarily befit a country girl half her age.

Beast in the bowels

Milan and Roberta come from different backgrounds, he has petty-bourgeois roots and work and having financial security are important to him. She, in turn, after the death of her father accompanied her mother and lived with her with various rich uncles until her mother told her to go to work and find a decent husband. Roberta, however, does not want to go to work or sleep with men for money like her mother. She seeks pleasure from men, doesn't want children, and admits to a dozen or so abortions. She seems rotten through and through. They both have a mutual friend, Octavius, whom Roberta seduced after Milan left her, only to win back her lost lover. An old friend of Milan committed suicide out of despair.

Milan in the whole relationship seems cold, calculating, analytical. He can look at his marriage with distance, and at the same time he is bored with it. He decides to leave his wife, which for her means staying in the cold. Roberta is the opposite of him, she is temperamental, gluttonous, unbridled, but at the same time she burns. She says about herself:

“Life,” she said, “is a hungry beast that lurks in the breast. It is more or less insatiable according to the nature of man; Weak people have a gopher that sleeps most of the year, brave people have a lion. I have a very voracious beast. Until it's eaten, it claws, bites, tears me apart, and finally throws me out into the streets and roads, nostrils flaring, heart beating, belly on fire. But my beast is not fussy about what it wants: roulette, a quarrel, a lover, rearranging furniture, a daily dose of mar, all good for it, as long as its stomach is so full that it can only sleep.” (p. 130)

Roberta is unable to control her beast, slowly allowing herself to be devoured. Helena becomes, in a way, an accidental viewer of the drama unfolding in front of her. It might as well have been anyone else, though a young, naive country girl was perfect. All this makes the novel have a certain theatricality, artificiality. As if something that had been decided a long time ago just had to play out now.

Roberta stayed in the village

The beauty of literature is that it can surprise you. Reaching for a tiny book from 1970 from the Nike series, I had no expectations or information, I couldn't read the description on the cover. I started reading the book on the tram and within 24 hours I had almost finished reading it, but I didn't want to know how the story would end and I put the book aside for a few weeks. Ending? Largely predictable. Masterpiece last sentence. I recommend reading Vailland’s short novel.

My rating: 7/10

Author: Roger Vailland
Title: Naked Autumn
Czytelnik Publishing House, Warsaw 1970
Translation: Czeslawa and Miroslaw Żuławcsy
Number of pages: 176
ISBN: none

Lauren Groff, Fatum i furia (Fates and Furies)

Przyszło mi pożałować, że swoje lektury zaczęłam zapisywać dopiero w 2018 roku. Od pierwszego zdania Fatum i furii miałam wrażenie, że już tą książkę skądś znam, ale nie byłam sobie w stanie przypomnieć ani fabuły, ani jak to się stało, że ją kojarzę. Przeczytałam więc książkę od nowa, i tym razem – starannie zapisuję moje wrażenia.

Paradoks małżeństwa: nikogo nie można poznać całkowicie; poznaje się kogoś całkowicie.

Powieść Lauren Groff opowiada historię małżeństwa z długim stażem – Lancelota Satterwhite’a i jego żony Mathilde Yoder. W pierwszej części, Fatum, narratorem jest Lotto, w drugiej, Furii – Mathilde. Jak można się domyślać, dwie historie tylko częściowo się pokrywają, a ich bohaterowie diametralnie się od siebie różnią. Lancelot pochodzi z bogatej rodziny, jest przystojnym, charyzmatycznym mężczyzną i marzy o karierze aktorskiej. Jednak na srebrnym ekranie traci znaczną część swojego uroku i jego kariera nie rozwija się po jego myśli. Wreszcie zaczyna publikować sztuki teatralne, redagowane zresztą starannie przez jego żonę, i na tym polu zyskuje szacunek i uznanie krytyków. Oswojej żonie myśli w samych superlatywach, ustatkowuje się u jej boku i marzy o rodzinie. Tymczasem jego „dziewicza” Mathilde skrywa wiele mrocznych sekretów – w czasie studiów była utrzymanką właściciela galerii sztuki, usunęła ciążę i poddała się dobrowolnej sterylizacji. Nosi w sobie traumę z dzieciństwa, gdy zginął jej młodszy brat, a rodzice winili swoją córkę o jego śmierć i oddali ją na wychowanie dalszej rodzinie. Słowem, Mathilde ma prawo być Furią. Na swojego podziwianego przez świat męża patrzy jak na wymagające ciągłe opieki dziecko, zresztą na początku to ona płaci wszystkie rachunki i ciężko pacuje, podczas gdy Lotto szuka swojej drogi.

Żony są niewidzialne

Ten dwugłos jest zdecydowanie ciekawym zabiegiem stylistycznym, zapewne niejedno małżeństwo mogłoby taką historię o sobie opowiedzieć. Mi się ten dwugłos podobał, ale Mathilde przypominała mi bohatera Małego życia Yanagihary, Jude’a St. Francisa, gdzie czytelnik miał pełne prawo zastanawiać się, jakie jeszcze nieszczęścia autorka zechce na niego spuścić. Tutaj odczucia mam podobne – żona ze strony na stronę staje się nieprawdopodobnie doświadczoną przez los osobą, przez co powieść traci na wiarygodności. Oprócz tematu małżeństwa z geniuszem, odsunięcia się kobiety na drugi plan i pełnienie przez nią roli filaru męża, życia w jego cieniu, pojawia się również pięknie i mocno zarysowany wątek żałoby. Dodatkowo w tle mamy Szekspira i mity greckie, co daje szeroki kontekst literackich odniesień.

Zdecydowanie nie jest to najlepsza amerykańska powieść 2015 roku, a fakt, że już ją czytałam, ale kompletnie o tym zapomniałam, jest dla mnie potwierdzeniem takiego stanu rzeczy. Uważam natomiast, że jest na tyle zgrabnie napisana, że z ciekawością sięgnę po inne powieści Groff.

Moja ocena: 6/10

Lauren Groff, Fatum i furia

Wydawnictwo Znak, Kraków 2016

Tłumaczenie: Mateusz Borowski

Liczba stron: 430

ISBN: 978-83-240-4103-9

 

___________________________________________________________________

I regretted that I didn't start writing down books I’ve read until 2018. From the first sentence of Fates and Furies, I had the impression that I already knew this book from somewhere, but I was not able to recall either the plot or how did it happen that I knew it. So I read the book again, and this time - I carefully write down my impressions.

The marriage paradox: no one can be known completely; you get to know someone completely.

Lauren Groff's novel tells the story of a long-standing marriage - Lancelot Satterwhite and his wife Mathilde Yoder. In the first part, Fates, the narrator is Lotto, in the second, Furies - Mathilde. As you can guess, the two stories only partially overlap, and their characters are radically different from each other. Lancelot comes from a wealthy family, he is a handsome, charismatic man and dreams of an career as an actor. On the silver screen, however, he loses much of his charm and his professional development doesn't take off as he intended. Finally, he begins to publish plays, carefully edited by his wife, and in this field he gains the respect and recognition of critics. He thinks about his spouse in superlatives, settles down by her side and dreams of a family. Meanwhile, his "maiden" Mathilde hides many dark secrets - during her studies she was an escort girl of an art gallery owner, terminated her pregnancy and underwent voluntary sterilization. She carries the trauma of her childhood when her younger brother died, and her parents blamed their daughter for his death and gave her up to be brought up by their extended family. In short, Mathilde has every right to be a Fury. She sees her admired by the world husband as a child in constant need of care, and at first she pays all the bills and works hard, while Lotto decides what he wants to do and tries his luck.

The wives are invisible

This double-voice is definitely an interesting stylistic trick, probably more than one married couple could tell such a story about themselves. I liked that double-voice, but Mathilde reminded me of the hero of Yanagihara's Little Life, Jude St. Francis, where the reader had every right to wonder what other misfortunes the author would want to unleash on him. Here I have similar feelings - the wife becomes a person unbelievably experienced by fate, which makes the novel lose its credibility. In addition to the topic of marriage with a genius, a woman's relegation to the background and her role as a pillar of her husband, living in his shadow, there is also a beautifully and strongly outlined theme of mourning. Additionally, in the background we have Shakespeare and Greek myths, which gives a broad context of literary references.

This is definitely not the best American novel of 2015, and the fact that I have read it before, but forgot about it completely, is a confirmation of this fact. However, I believe that it is so neatly written that I will read other Groff novels with curiosity.

My rating: 6/10

Author: Lauren Groff
Title: Fates and Furies
Publishing House: Znak, Krakow 2016
Translation: Mateusz Borowski
Number of pages: 430
ISBN: 978-83-240-4103-9

Ivy Compton-Burnett, Dom i jego głowa (A House and Its Head)

Fabuła rozgrywana na językach

Przedziwna książka! Czegoś takiego jeszcze nie czytałam, więc po raz kolejny w tym roku (2021) przeżyłam zaskoczenie. W powieści Dom i jego głowa brytyjskiej pisarki Ivy-Compton Burnett cała akcja rozgrywa się w subtelnych, tnących niczym żyletki dialogach, a właściwe wydarzenia przemijają niemalże niezauważone.

Książka pokazuje losy rodziny Edgeworth’ów – ponad sześćdziesięcioletniego Duncana, głowę rodu, jego żonę Ellen, dwie córki - Nance i Sybil oraz bratanka Duncana, Granta. Czytelnik wpada na scenę in medias res – w sam środek rozmowy małżeństwa. Rodzinna historia rozgrywa się w zaskakującej dialogowej narracji, z oszczędnymi wypowiedziami narratora (niczym didaskalia). W samych rozmowach głównych bohaterów dzieją się dramaty, pokazane bardzo delikatnie, rozgrywane w przemyślanych zwrotach czy teatralnych westchnieniach. Faktyczne wydarzenia, pchające fabułę do przodu, dzieją się niemal za kulisami. Szokującym przykładem niech będzie scena śmierci matki:

- Dobranoc – odpowiedziała Ellen z zadowoleniem, niemal tonem pogawędki; po czym zamilkła. Fabian puścił jej nadgarstek i odwrócił się do rodziny zmarłej. (s. 75)

Na przestrzeni tych dwóch zdań odchodzi żona i matka, jej śmierć jest wydarzeniem niespodziewanym i dość nagłym, ale cała rodzina chowa się za fasadą konwenansów i w ich zachowaniu nie widać rozpaczy. Kolejnym dobrym przykładem pewnej sztuczności i fasadowości może być scena oświadczyn Granta:

 – Sybil, proszę cię o rękę, czy dasz mi cień nadziei? Wiem, że mężczyzna zadowoli się byle cieniem nadziei. Przestaniesz być pociechą stryja, jeżeli nie zostaniesz moją żoną. Twój ociec chce, abym poślubił którąś z jego córek, a Nance i ja nie pasujemy do siebie. Z nią tworzyłbym pokraczną parę, z tobą zaś – uroczą, co zdarza się tak rzadko, że ucieszyłoby każdego. Musimy dbać o stryja, nie tylko o siebie, a to jedyny sposób, by zadbać o nas wszystkich troje. (s. 234)

Śladu romantyzmu, czysty pragmatyzm. Dodam tylko, że zaręczyny zostały przyjęte. Potem akcja przyspiesza – Duncan zaledwie 9 miesięcy po śmierci swojej wieloletniej małżonki żeni się ponownie. W momencie ślubu pan młody ma 67 lat, a Alison – panna młoda – 28. Rodzina nie wie, jak ma przyjąć nową młodą żonę ojca: „Byłoby dość niefortunne, przyjąć drugą żonę w stroju żałobnym po pierwszej” (s.141). Padają cierpkie uwagi: „Muszę przyznać, pani Smollet, że idealnie pani znosi wymianę dawnych przycjaciół” (s. 143). By nie zdradzić całej fabuły dodam tylko, że książka ma jeszcze dwa zaskakujące i mocno dramatyczne zwroty akcji.

Przyznam, że namęczyłam się trochę z tą lekturą. Miałam wrażenie teatralności i sztuczności, a przez to wręcz grafomaństwa. Dialogi były męczące, miałam trudność z połapaniem się, kto jest kim, dobrnęłam do końca. Z formalniego punktu widzenia książka jest ciekawa, w pewien sposób inna, eksperymentatorska. Jeśli ktoś lubi eksperymenty formalne – polecam. Jeśli nie – raczej odradzam.

Moja ocena: 5/10

Ivy Compton-Burnett, Dom i jego głowa

Wydawnictwo WAB

Warszawa 2014

Tłumaczenie: Jolanta Kozak

Liczba stron: 356

ISBN: 978-83-280-1400-8

Gatunek: powieść obyczajowa

__________________________________________________________________________

Ivy Compton-Burnett, A House and Its Head

The plot deploys in the language

What a strange book! I have not read anything like that yet, so again this year (2021) has surprised me. In the novel A House and Its Head by British writer Ivy-Compton Burnett, all the action takes place in subtle, razor-sharp dialogues, and the actual events pass almost unnoticed.

The book shows the fate of the Edgeworth family - over sixty-year-old Duncan, the head of the family, his wife Ellen, two daughters - Nance and Sybil, and Duncan's nephew Grant. The reader falls directly into in medias res scene - right in the middle of a marriage conversation. The family story unfolds in a surprising dialogical narrative, with the narrator's sparing statements (like stage directions). The actual dramas take place in the conversations of the main characters themselves and are shown very delicately, played out in thoughtful phrases or theatrical sighs. The actual events that push the story forward take place almost behind the scenes. Let me quote a shocking example in the scene of the mother's death:

"Good night," Ellen replied with satisfaction, almost in a chattering tone; then she fell silent.

Fabian released her wrist and turned to the deceased's family. (p. 75)

 

In the space of these two sentences, the wife and mother passes away, and her death is an unexpected and quite sudden event, but the whole family hides behind the facade of conventions and their behavior shows no sign of despair. Another good example of some artificiality and façade is the scene of Grant's proposal:

Sybil, please marry me, will you give me a shadow of hope? I know a man will be satisfied with any shadow of hope. You will stop being your uncle's consolation if you do not become my wife. Your father wants me to marry one of his daughters, and Nance and I are not compatible. With her, I would make a twisted pair, and with you - a cute one, which is so rare that anyone would be pleased. We have to take care of our uncle, not only ourselves, and that's the only way to take care of all three of us. (p. 234)

Not a trace of romanticism, just pure pragmatism. Let me just add that the engagement was accepted. Then the action accelerates - Duncan just 9 months after the death of his long-term wife is getting married again. At the time of the wedding, the groom is 67 years old and Alison - the bride - 28. The family does not know how to receive the father's new young wife: "It would be quite unfortunate to receive a second wife in mourning clothes after the first one" (p. 141). Sour remarks are made: "I must admit, Mrs. Smollet, you are perfectly capable of exchanging old friends" (p. 143). In order not to reveal the whole plot, I will only add that the book has two more surprising and highly dramatic twists.

I admit that I got a bit tired with this reading. I had the impression of the book being theatrical and artificial, and therefore even graphomaniac. The dialogues were tiring, I had a hard time figuring out who's who, I barely got to the end. From a formal point of view, the book is interesting, different to the point of experimental. If someone likes formal experiments - I recommend it. If not - I'd rather advise against reading it.

 

My rating: 5/10

 

Author: Ivy Compton-Burnett

Title: A House and Its Head

Publishing House: WAB

Warsaw 2014

Translation: Jolanta Kozak

Number of pages: 356

ISBN: 978-83-280-1400-8

Genre: novel of manners