Ali Smith, Pory roku: Jesień, Zima, Wiosna, Lato (Seasonal Quartet: Autumn, Winter, Spring, Summer)

Piękno czterech pór roku

Do tej pory przeczytałam już kilka powieści Ali Smith i jej styl jest niepodrabialny. Dlatego gdy wyszła czwarta, ostatnia część tetralogii Pory roku nie mogłam się powstrzymac i kupiłam całość w pięknym wydaniu WAB. Szkoda jednak, że nie zachowano szaty graficznej oryginalnego wydania z obrazami Hockney’a. Polskie wydanie, choć piękne, jednak trochę na tym traci.

Smith dość długo nosiła się z zamiarem napisania czterech książek związanych z porami roku. Gdy jej wydawca zaakceptował ten ryzykowny pomysł (książki, powstające co rok, miały odnosić sie do bieżących wydarzeń i być wydawane w rekordowo krótkim czasie sześciu tygodni), szkocka pisarka zabrała się do pracy. Książki są ze sobą połączone nie tylko budową (każda z części danej pory roku ma 3 podsumowania kolejnych miesięcy, stanowiące jedne z najpiękniejszych opisów przyrody, jakie kiedykolwiek widziałam), ale bohaterami czy stylem. Smith pisze patchworkowo, nie waha się cytować innych dzieł literackich, gazet, tweetów, a w każdej części przybliża innego artystę i odnosi się do dzieła wiodącego. Dlatego w mojej recenzji w ten właśnie sposób odniosę się do każdej z części po kolei – krótko omówię fabułę, zwrócę uwagę na literaturę i sztukę przywołaną w utworze oraz na bieżące i dawniejsze wydarzenia historyczne.

Jesień (Autumn) – Co czytasz?

Fabuła: Wieloletnia historia przyjaźni starszego już Daniela Glucka z dziewczynką Elisabeth Demand. 11-latka została sąsiadką już wtedy posuniętego w latach mężczyzny, a jej matka często zostawiała córkę pod jego opieką. Daniel wprowadził Elisabeth w świat literatury i sztuki, wspierał w trudnych chwilach, otwierał jej wyobraźnię.

Sztuka: Pauline Boty, przedstawicielka brytyjskiego pop-artu.

Literatura: Aldous Huxley, Nowy wspaniały świat; Owidiusz, Przemiany; Shakespeare.

Wydarzenia historyczne: głosowanie w sprawie Brexitu, nastroje narodowościowe, rok 2016, protesty przeciwko amerykańskiemu atakowi na Irak po atakach z 11 września, afera Profumo (romans modelki Christine Keeler z premierem Haroldem Macmillanem, który pogrążył jego rząd).

 

Zima (Winter) – Sztuka w naturze

Fabuła: Sophia Cleves widzi bezcielesną głowę, która się zmienia i towarzyszy kobiecie przez jakiś czas. Na Boże Narodzenie odwiedza ją syn Arthur z dziewczyną Charlotte oraz siostra Iris, z którą Sophia od lat nie utrzymywała kontaktu. Kłopot polega na tym, że mężczyzna rozstał się z prawdziwą Charlotte i nie wie, jak powiedzieć o tym matce, więc zatrudnia przypadkowo poznaną dziewczynę, Lux, by ją zastąpiła podczas świąt. Właśnie ta dziewczyna wydobędzie z matki Arthura najbardziej skrywaną tajemnicę o ojcu jej syna.

Sztuka: Barbara Hepworth, rzeźbiarka; Giotto.

Literatura: Charles Dickens, Opowieść wigilijna; Shakespeare, Cymbelin.

Wydarzenia historyczne: obóz pokoju w Greenham z 1981 roku w proteście przeciwko jądrowym zbrojeniom; fala imigrantów próbujących się dostać do Europy; prezydentura Donalda Trumpa.

Wiosna (Spring) – Dzięchuje

Fabuła: Richard Lease, reżyser filmowy, wysiada na przypadkowej stacjii w Szkocji (Kingussie) i będzie usiłował popełnić samobójstwo, kładąc się pod koła pociągu. Uratuje go dziwaczna postać, Florence, 12-letnia dziewczynka, która wcześniej odwiedziła strzeżony ośrodek dla cudzoziemców, w którym pracuje druga kluczowa postać, Brittany Hall. Po rozmowie z dziewczynką wszystkie sanitariaty zostają dokładnie wyszorowane, a warunki dla przetrzymywanych tam ludzi nieco się poprawiają. Florence podróżuje wraz z Brit aż do Szkocji, gdzie ich ścieżki krzyżują się z nieszczęśliwym i podrążonym w żałobie po śmierci swojej wieloletniej przyjaciółki i kochanki Patricii Heal Richardem. W tle sieć Auld Alliance, pomagająca imigrantom zdobyć brytyjską tożsamość i osiedlić się w kraju.

Smith nabija się również przy okazji ze współczesnej sztuki filmowej (pod postacią scenarzysty Martina Terpa), który pisze sceny erotyczne pomiędzy Rilkem a Mansfield, którzy w rzeczywistości nigdy się nie spotkali. Seks w wagoniku kolejki linowej pomiędzy dwoma gigantami liteartury XX wieku?

Sztuka: Tacita Dean, rysunki gór kredą na tablicy.

Literatura: Rainer Maria Rilke; Katherine Mansfield, Dzienniki oraz Listy; Charles Dickens, Opowieść o Richardzie Dubeltowym; Percy Bysshe Shelley, Chmura.

Wydarzenia historyczne: Brexit, zamieszki w Irlandii z 1922 po zabójstwie Michaela Collinsa; krwawa niedziela w Londonderry z 1972; skazanie Maguire’ów w 1976 roku; Windrush, Greenfell; kryzys migracyjny.

 

Lato (Summer) – w lecie chodzi o wyobrażony koniec

Fabuła: Sacha Greenlaw i jej młodszy brat Robert mieszkają wraz z rozwiedzioną matką w Brighton. Robert robi swojej siostrze psikusa, przyklejając jej do dłoni klepsydrę na plaży i ucieka. Dziewczynkę do domu odprowadzają Charlotte i Arthur, których znamy z części drugiej. Podczas rozmowy z nowo poznanymi ludżmi matka zgadza się pojechać z nimi i dziećmi do Suffolk, gdzie w młodości występowała w sztuce Shakespeare’a. Chłopiec ma fioła na punkcie Einsteina, a dziewczyna pisuje listy o jerzykach do osadzonego w ośrodku SOC-u imigranta Hero.

Daniel Gluck wspomina swój pobyt w obozie dla cudzoziemców w Ascot w Wielkiej Brytanii podczas drugiej wojny światowej, gdzie był wraz z ojcem przetrzymywany jako obywatel wrogiego państwa. Jego siostra Hannah Gluck pomaga w czasie wojny przekraczać ludziom granice w poszukiwaniu bezpieczeństwa. Do Daniela, obecnie przebywającego w domu opieki, przyjeżdża Arthur (by oddać mu kamień, fragment rzeżby Barbary Hepworth) i tak poznaje Elisabeth, w której się zakochuje.

Tymczasem Charlotte mieszka z ciotką Arta, Iris, w jej wielkim domu. Dawna aktywistka postanawia przyjąć pod swój dach grupę imigrantów zwolnionych z SOCu – wśród nich jest i Hero, a właściwie Anh Kiệt.

Sztuka: Lorenza Mazetti, reżyserka filmowa i malarka; Fred Uhlman, rysunki tuszem.

Literatura: Charles Dickens, David Copperfield; William Shakespeare, Zimowa opowieść; Rilke, Wazon róż.

Wydarzenia historyczne: II wojna światowa, przetrzymywanie obywateli wrogich państw w obozach na terenie Wielkiej Brytanii, kryzys migracyjny, Brexit.

Z każdą swoją książką Smith udowadnia, że wiele jest jeszcze w literaturze do zrobienia, wiele granic do przesunięcia, zabiegów stylistycznych do wykorzystania. W żadnej innej twórczości tak nie widać pracy na żywym organizmie prozy. Pisarka odważnie korzysta zarówni z klasyki brytyjskiej (i nie tylko), jak i ze współczesnych tekstów kultury. Jednocześnie udowadnia, że jest uważnym obserwatorem i uczestnikiem świata sztuki.

Pory roku sprytnie się łączą w finalnym tomie Lato, bohaterowie wskakują na swoje miejsca, a ich relacje wyjaśniają się i zaczynają ściśle łączyć. Powieści można czytać osobno, choć polecałabym czytać czteropak jako całość i w odpowiedniej kolejności (pierwsza była Jesień). Niektóre wątki przeplatają się we wszystkich czterech tomach (postać i twórczość Charliego Chaplina, opisy przyrody, korporacja SA4A), ale każda część stanowi piękną i poruszającą etiudę. Moje jedyne zastrzeżenie dotyczy bardzo mocnego umiejscowienia powieści w czasie i współczesnej polityce. Obawiam się, że dzieło Smith może się przez to szybciej zestarzeć. Z przyjemnością powrócę do niego za parę lat, żeby się o tym przekonać.

 

Moja ocena: 8/10.

Ali Smith, Jesień

Wydawnictwo WAB, Warszawa 2021 

Tłumaczenie: Jerzy Kozłowski 

Liczba stron: 304 

ISBN: 978-83-280-6016-6

Ali Smith, Zima

Wydawnictwo WAB, Warszawa 2021 

Tłumaczenie: Jerzy Kozłowski 

Liczba stron: 320 

ISBN: 978-83-280-8495-7

Ali Smith, Wiosna

Wydawnictwo WAB, Warszawa 2021 

Tłumaczenie: Jerzy Kozłowski 

Liczba stron: 320 

ISBN: 978-83-280-8765-1

Ali Smith, Lato

Wydawnictwo WAB, Warszawa 2021 

Tłumaczenie: Jerzy Kozłowski 

Liczba stron: 384 

ISBN: 978-83-280-8968-6

_____________________________________________________________________

So far I have read a few of Ali Smith's novels and her style is unmistakable. That's why when the fourth and final part of the Season's tetralogy was released, I couldn't help but buy the whole thing in a beautiful edition by the WAB Publishing House. It is a pity, however, that the artwork of the original edition with Hockney's paintings has not been preserved. The Polish edition, although beautiful, loses a bit of it.

Smith’s been planning writing four books related to the seasons. Once her publisher accepted this risky idea (the books, produced one each year, were to relate to current events and be published in an extremely short time of six weeks), the Scottish writer went to work. Books are linked not only by their structure (each part of a given season has 3 summaries of the following months, which are one of the most beautiful descriptions of nature I have ever read), but by characters or style. Smith writes in patchworks, does not hesitate to quote other literary works, newspapers, tweets, and each part introduces a different artist and refers to the leading work. That is why in my review this is how I will refer to each book as well - I will briefly discuss the plot, pay attention to the literature and art referred to in the work, as well as current and past historical events.

Autumn - What are you reading?

Plot: The long story of friendship between the older Daniel Gluck and the girl Elisabeth Demand. The 11-year-old became a neighbor of an already advanced-in-years man, and her mother often left her daughter in his care. Daniel introduced Elisabeth to the world of literature and art, supported her in difficult times, sculptured her imagination.

Art: Pauline Boty, female representative of British pop art.

Literature: Aldous Huxley, Brave New World; Ovid, Transformations; Shakespeare.

Historical events: Brexit vote, national sentiment, 2016, protests against the US attack on Iraq after the 9/11 attacks, the Profumo scandal (model Christine Keeler's romance with Prime Minister Harold Macmillan who plunged his government).

 

Winter - Art in nature

Plot: Sophia Cleves sees a disembodied head that changes in time and accompanies the woman for a while. At Christmas, she is visited by her son Arthur with his girlfriend Charlotte and later on by her sister Iris, with whom Sophia has not been in contact for years. The trouble is, the man broke up with the real Charlotte and doesn't know how to tell his mother about it, so he hires a girl he accidentally meets, Lux, to replace her during the holidays. It is this girl who will extract from Arthur's mother the most hidden secret about the father of her son.

Art: Barbara Hepworth, sculptor; Giotto.

Literature: Charles Dickens, A Christmas Carol; Shakespeare, Cymbelin.

Historical events: the 1981 Greenham Peace Camp in protest against nuclear weapons; wave of immigrants trying to enter Europe; presidency of Donald Trump.

 

Spring - Thuck you

Plot: Richard Lease, a film director, gets off at a random station in Scotland (Kingussie) and will try to commit suicide by lying under the wheels of the train. He will be saved by a bizarre figure, Florence, a 12-year-old girl who previously visited a guarded center for foreigners where another key character, Brittany Hall, works. After talking to the girl, all toilets are thoroughly scrubbed, and the conditions for the people detained there improve slightly. Florence travels with Brit as far as Scotland, where their paths cross with Richard, unhappy and mourning after the death of his longtime friend and lover Patricia Heal. In the background, the Auld Alliance network, helps immigrants acquire a British identity and settle in the country.

Smith also makes fun of the contemporary film art (in the guise of screenwriter Martin Terp), who writes erotic scenes between Reiner Maria Rilke and Katherine Mansfield who have never actually met. Sex in a cable car between two giants of the 20th century literature?

Art: Tacita Dean, chalk drawings of mountains on a blackboard.

Literature: Rainer Maria Rilke; Katherine Mansfield, Journals and Letters; Charles Dickens, The Tale of Richard Dubeltowy; Percy Bysshe Shelley, Cloud.

Historical events: Brexit, the 1922 riots in Ireland after the murder of Michael Collins; Londonderry's Bloody Sunday 1972; the conviction of the Maguires in 1976; Windrush, Greenfell; migration crisis.

 

Summer - summer is about an imaginary end

Plot: Sacha Greenlaw and her younger brother Robert live with their divorced mother in Brighton. Robert plays a trick on his sister by sticking a sandglass to her hand on the beach and runs away. The girl is escorted home by Charlotte and Arthur, whom we know from the second part. While talking to new people, the mother agrees to travel with them and the children to Suffolk, where she starred in a Shakespeare play in her youth. The boy is crazy about Einstein, and the girl writes letters about swifts to the immigrant Hero imprisoned in the SOC center.

Daniel Gluck recalls his stay at the Ascot foreigner camp in Great Britain during the Second World War, where he and his father were held as a citizen of a hostile country. His sister Hannah Gluck helps people cross borders in search of safety during the war. Arthur comes to Daniel, currently in the nursing home (to give him a stone, a fragment of Barbara Hepworth's sculpture), and this is how he meets Elisabeth, with whom he falls in love.

Meanwhile, Charlotte lives with Art's aunt Iris in her big house. The former activist decides to take under her roof a group of immigrants released from SOC - among them there is Hero, or rather Anh Kiệt.

Art: Lorenza Mazetti, film director and painter; Fred Uhlman, ink drawings.

Literature: Charles Dickens, David Copperfield; William Shakespeare, The Winter's Tale; Rilke, Vase of Roses.

Historical events: World War II, detention of citizens of hostile countries in camps in Great Britain, migration crisis, Brexit.

 

With each of his books, Smith proves that there is still much to be done in literature, many boundaries to be shifted, many stylistic procedures to be used. No other work presents the scale of work done on the body of literature. The writer boldly uses both British (and other) classics and contemporary cultural texts. At the same time, she proves to be an attentive observer and participant of the world of Art.

The Seasons are cleverly combined in the final volume of Summer, where the characters jump into their places, and their relationships clear up and begin to tightly connect. The novels can be read separately, although I would recommend reading the four-pack as a whole and in the correct order (Autumn was the first one). Some themes are intertwined in all four volumes (Charlie Chaplin's character and work, nature descriptions, SA4A corporation), but each part is a beautiful and touching etude. My only objection is to the novel's very strong place in time and contemporary politics. I am afraid that Smith's work may age faster because of this. I will be happy to come back to it in a few years to find out.

 

My rating: 8/10.

 

Ali Smith, Autumn

Publishing House: WAB, Warszawa 2021 

Translation: Jerzy Kozłowski 

Number of pages: 304 

ISBN: 978-83-280-6016-6

Ali Smith, Winter

Publishing House: WAB, Warszawa 2021 

Translation: Jerzy Kozłowski 

Number of pages: 320 

ISBN: 978-83-280-8495-7

Ali Smith, Spring

Publishng House: WAB, Warszawa 2021 

Translation: Jerzy Kozłowski 

Number of pages: 320 

ISBN: 978-83-280-8765-1

Ali Smith, Summer

Publishing House: WAB, Warszawa 2021 

Translation: Jerzy Kozłowski 

Number of pages: 384 

ISBN: 978-83-280-8968-6