Haruki Murakami, Kronika ptaka nakręcacza (Nejimakidori kuronikuru)

Powieść otwarta na interpretacje

Kronika ptaka nakręcacza to pierwsza książka Harukiego Murakami, jaką przeczytałam. Zabrałam ją ze sobą do Japonii, by czytać ją w „środowisku naturalnym”. Dzięki niej wdawałam się w krótkie rozmowy ze współpasażerami shinkansenów i najczęściej spotykałam z zachwytami nad tą pozycją i resztą twórczości popularnego japońskiego pisarza.

Japoński fenomen

Haruki Murakami to jeden z najpoczytniejszych światowych pisarzy, rokrocznie wymieniany jako jeden z kandydatów do literackiej Nagrody Nobla. Urodzony w 1949 roku w Kioto, przez kilka lat prowadził niewielki bar, po czym zaczął pisać. Obecnie (2024) jest autorem 15 powieści i co najmniej 6 zbiorów opowiadań, a jego twórczość została przetłumaczona na 50 języków i sprzedana w milionach egzemplarzy.

Skomplikowane relacje

Kronika ptaka nakręcacza to historia Toru Okady, męża Kumiko, pracownika w prawniczej korporacji, który utyka w martwym punkcie w swoim życiu. Praca nie daje mu radości, wiec za zgodą swojej żony z niej rezygnuje i zajmuje się domem i kotem Noboru. Wraz ze zniknięciem zwierzaka zaczyna się trudny okres – Kumiko coraz później wraca z pracy, aż wreszcie całkowicie znika. Okada nawiązuje znajomość z mieszkającą niedaleko nastolatką May Kasaharą, która czasowo porzuciła swoją edukację po tragicznym wypadku motocyklowym, w którym zginął jej chłopak, i pracuje dla wytwórców peruk. Mieszka też niedaleko opuszczonego domu rodziny Miyawaki, do którego zapuszcza się i Okada w poszukiwaniu swojego kota. Na terenie posesji znajduje się studnia, w dół której schodzi główny bohater po wysłuchaniu historii starszego mężczyzny, przyjaciela rodziny, porucznika Mamiyi. Kilka dni spędzonych na dnie studni, w całkowitej ciemności, zmieni życie Toru, naznaczy go fizycznie (duże znamię na policzku) i sprawi, że mężczyzna będzie umiał przenikać do innych światów, tym razem w poszukiwaniu żony. Jest bowiem przekonany, że za jej zniknięciem stoi podły i ambitny brat Kumiko, Noboru Wataya.

Japoński realizm magiczny

Jeśli ktoś szuka w książce żelaznej logiki i podążania za prawami fizyki, tu ich nie znajdzie. Murakami chętnie sięga po realizm magiczny, buduje alternatywne, oniryczne światy, niczym z powieści Ismaila Kadare Pałac snów. Świat realny i świat wyśniony przenikają się sprawiając, że po przeczytaniu książki mniej rzeczy bierze się za pewnik. Autor nie boi się też opisów wręcz turpistycznych. Opisując epizod wojny japońsko-rosyjskiej, w wyjątkowo realistyczny sposób pokazuje obdzieranie człowieka ze skóry. Tu z kolei w szranki może z nim stawać Richard Flanagan ze Ścieżkami Północy i opisami okrucieństw II wojny światowej.

Walka dobra ze złem

Z jednej strony Kronika ptaka nakręcacza jest późnym Bildungsroman, z Toru Okadą przechodzącym skomplikowaną przemianę, momentami niezrozumiałą dla niego samego. Z biernego, posłusznego innym chłopca na posyłki staje się aktywnym inicjatorem wielu działań, nie ustępującym w poszukiwaniach swojej żony i w pewien sposób nieustraszenie usiłującym ją odnaleźć. Kiedy w końcu przeciwstawia się złu pod postacią Noboru Watayi i atakuje go w hotelu ze snu, Okada gwałtownie dorasta, pokonuje swoje strachy i wyzwala żonę z niewoli. Można też pokusić się o stwierdzenie, że walka Toru Okady z Noboru Watayą symbolizuje walkę dobra ze złem. Okada jest w wielu przypadkach naiwny, ślepy, zagubiony, ale jednak instynktownie wyczuwa wielkie zło w postaci Watayi, który z kolei wiecznie się zmienia, transformuje, ukrywa prawdziwe oblicze i poglądy, skupia na czynieniu krzywdy innym. Choć publiczność go kocha, Okada wyczuwa pustkę pod jego maską, a donos Krety Kano o gwałcie, którego dokonał na niej Wataya, wzmianki Kumiko o jego niezdrowych seksualnych zainteresowaniach sprawiają, że polityk staje się istnym wcieleniem zła, które trzeba zniszczyć.

Słabość i siła kobiet

Postać Kumiko niesie w sobie smutek nieprzepracowanych traum z dzieciństwa. Jej starsza siostra popełniła samobójstwo, a Murakami sugeruje niezdrowe seksualne zainteresowanie młodszego brata dziewczyną. Kumiko nie miała jak poradzić sobie ze stratą, siostra była dla niej wsparciem po rozłące z rodzicami z czasów dzieciństwa. Pewne odzwierciedlenie tej sytuacji znajduje się w historii sióstr Kano. Malta i Kreta są jasnowidzkami, pracującymi nad swoją intuicją i związkami z wodą, które najpierw pomagają Okadzie w poszukiwaniu kota, a potem żony. Jedna z sióstr zarabiała na życie jako prostytutka, seks był dla niej remedium na ból i obojętność wobec świata.

Proza wielopoziomowa

Powieść Murakamiego do najłatwiejszych nie należy, rozwija się na wielu poziomach czy też w wielu światach przedstawionych, a celowości istnienia niektórych bohaterów próżno szukać. Siostry Kano będą stanowiły taką samą zagadkę, jak Gałka i Cynamon Akasaka, którzy oferują Okadzie pracę po jego wstępnej przemianie i pojawieniu się znamienia. Wydaje się, że mąż Kumiko w jakiś duchowy sposób rozwiązuje supły w psychikach swoich klientek, chociaż równie dobrze może z nimi po prostu sypiać – ciężko powiedzieć. Najważniejsze, że głównemu bohaterowi udało się przejąć stery nad swoim życiem, stawić czoła największemu wrogowi (choć, co znamienne, Okada zabija Watayę tylko w świecie onirycznym, w rzeczywistym robi to Kumiko i idzie za to do więzienia) i uwolnić żonę w alternatywnej rzeczywistości. Być może dzięki temu ona z kolei może stawić czoła swojemu oprawcy z dzieciństwa. Sądzę, że każdy czytelnik doda swoją cegiełkę do tej karkołomnej interpretacji i dostrzeże inny element, który mi umknął.

Moja ocena: 8/10.

Haruki Murakami, Kronika ptaka nakręcacza
Tłumaczenie: Anna Zielińska-Elliott
Wydawnictwo: Muza, Warszawa 2013
Liczba stron: 672
ISBN: 978-83-7758-507-8

******************************************************************************

The novel open to interpretation

The Wind-Up Bird Chronicle is the first book I have read by Haruki Murakami. I took it with me to Japan to read it in a "natural environment." Thanks to it, I engaged in short conversations with fellow shinkansen passengers and most often met with admiration for this book and the rest of the works of the popular Japanese writer.

A Japanese phenomenon

Haruki Murakami is one of the world's most widely read writers, every year listed as one of the candidates for the Nobel Prize in Literature. Born in Kyoto in 1949, he ran a small bar for several years before starting to write. Currently (2024) he is the author of 15 novels and at least 6 short story collections, and his work has been translated into 50 languages ​​and sold millions of copies.

Complicated relationships

The Wind-Up Bird Chronicle is the story of Toru Okada, Kumiko's husband, an employee in a legal corporation, who is stuck at a dead end in his life. He doesn't enjoy his job, so with his wife's consent, he gives up and takes care of the house and his cat, Noboru. With the disappearance of the pet, a difficult period begins - Kumiko returns from work later and later, until she finally disappears completely. Okada meets a nearby teenager, May Kasahara, who temporarily abandoned her education after a tragic motorcycle accident that killed her boyfriend and works for a wig maker. He also lives near the abandoned house of the Miyawaki family, where Okada goes in search of his cat. There is a well on the property, down which the main character goes down after hearing the story of an elderly man, a family friend, Lieutenant Mamiya. A few days spent at the bottom of a well, in complete darkness, will change Toru's life, mark him physically (a large mark on his cheek) and make him able to penetrate other worlds, this time in search of a wife. He is convinced that Kumiko's mean and ambitious brother, Noboru Wataya, is behind her disappearance.

Japanese magical realism

If someone is looking for iron logic and following the laws of physics in a book, they will not find it here. Murakami eagerly uses magical realism and builds alternative, oneiric worlds, like in Ismail Kadare's novel The Palace of Dreams. The real world and the dream world intertwine, making you take fewer things for granted after reading the book. The author is not afraid of downright turpistic descriptions. Describing an episode of the Japanese-Russian war, he shows the flaying of a man in an exceptionally realistic way. Here, in turn, Richard Flanagan may compete with him with Paths of the North and descriptions of the atrocities of World War II.

The struggle between good and evil

On the one hand, The Wind-Up Bird Chronicle is a late Bildungsroman, with Toru Okada undergoing a complex transformation, at times incomprehensible to himself. From a passive errand boy, obedient to others, he becomes an active initiator of many activities, persistent in searching for his wife and, in a way, fearlessly trying to find her. When he finally stands up to evil in the form of Noboru Wataya and attacks him in the dream hotel, Okada grows up rapidly, overcomes his fears and frees his wife from captivity. You can also be tempted to say that the fight between Toru Okada and Noboru Wataya symbolizes the fight between good and evil. Okada is in many cases naive, blind and lost, but he instinctively senses great evil in the form of Wataya, who in turn is constantly changing, transforming, hiding his true face and views, focusing on harming others. Although the audience loves him, Okada senses the emptiness beneath his mask, and Kreta Kano's denunciation of Wataya's rape of her and Kumiko's mentions of his unhealthy sexual interests turn the politician into a veritable embodiment of evil that must be destroyed.

The weakness and strength of women

The character of Kumiko carries the sadness of unresolved childhood traumas. Her older sister committed suicide, and Murakami suggests her younger brother's unhealthy sexual interest in the girl. Kumiko had no way to cope with the loss, her sister was her support after being separated from her childhood parents. Some reflection of this situation can be found in the story of the Kano sisters. Malta and Crete are clairvoyants working on their intuition and connections with water, who first help Okada search for his cat and then his wife. One of the sisters earned her living as a prostitute; for her, sex was a remedy for pain and indifference to the world.

Multi-level prose

Murakami's novel is not the easiest one, it develops on many levels or in many worlds presented, and the purpose of the existence of some characters is nowhere to be found. The Kano sisters will be as much of a mystery as Knob and Cinnamon Akasaka, who offer Okada a job after his initial transformation and the appearance of the birthmark. Kumiko's husband seems to be somehow spiritually unraveling the knots in his clients' minds, although he may as well just be sleeping with them - it's hard to say. The most important thing is that the main character managed to take control of his life, face his greatest enemy (although, significantly, Okada kills Wataya only in the oneiric world, in the real one Kumiko does it and goes to prison for it) and free his wife in the alternative reality. Perhaps this will allow her, in turn, to face her childhood abuser. I think that each reader will add their contribution to this breakneck interpretation and will notice another element that I had missed.

My rating: 8/10.

Author: Haruki Murakami
Title: The Wind-Up Bird Chronicle
Publishing House: Muza, Warsaw 2013
Translation: Anna Zielińska-Elliott
Number of pages: 672
ISBN: 978-83-7758-507-8