Literatura gęsta
Niedziela, 6:30 rano, chłodny
poranek pod koniec października. Po zmianie czasu jest już jasno. Panująca
dookoła cisza zachęca, by sięgnąć po nowelkę norweskiego pisarza Jona Fossego, laureata
Literackiej Nagrody Nobla za 2023 rok. Wykorzystuję więc okazję w pełnym skupieniu zagłębiam się w północną późną
jesień, żałując jedynie, że nie sięgnęłam po tę książkę pod koniec listopada,
tak jak toczy się akcja.
O Jonie Fosse usłyszałam dopiero
przy okazji Nobla. Norweg ma naprawdę spory dorobek – ponad dwadzieścia powieści,
ponad dziesięć tomików poetyckich, kilkadziesiąt sztuk teatralnych, twórczość
dla dzieci, eseje. Ja miałam szczęście zacząć od niewiele ponad sześćdziesięciostronicowej
noweli To jest Ales, która – jak czytam w różnych recenzjach – stanowi doskonałe
wprowadzenie do twórczości Noblisty. Akcja toczy się późną jesienią przy jednym
z licznych fiordów. Panuje niemal nieprzenikniona ciemność, pada deszcz, woda
jest wzburzona. Starzejąca się Signe wspomina dzień, kiedy jej mąż Asle wyszedł
z domu, by się przejść, ale najprawdopodobniej nie oparł się pokusie
wypłynięcia na morze w swojej niewielkiej, drewnianej łódce, i utonął. To był
1979 rok. Teraz jest rok 2003 i Signe walczy z napierającą samotnością,
dręczącymi ją wciąż pytaniami, czy mogła jakoś zapobiec tragedii i powstrzymać
męża od wyjścia z domu. Kobieta widzi zarówno siebie – w różnych perspektywach
czasowych, jak i zmarłych członków rodziny męża, w którego domu rodzinnym nadal
mieszka. Pojawia się zatem praprababka Aslego, Ales, potem jej syn Olav,
pradziarek, potem syn Kristoffer, dziadek i jego żona Brita, ich syn Asle,
który utopił się w dniu swoich siódmych urodzin na podarowanej mu przez ojca
malutkiej łódce. Bohaterowie występują koło siebie jednocześnie, nie widząc się
wzajemnie, a będąc widzianymi przez dwójkę głównych bohaterów.
Styl Fossego jest dość
charakterystyczny. Dialogi pomiędzy bohaterami niosą mało treści, ale dużo
napięcia, niepokoju. Autor nie używa w ogóle kropki jako znaku interpunkcyjnego,
chociaż pozostałe znaki – przecinki, wykrzykniki, znaki zapytania – występują normalnie.
Rozmowy bohaterów to w zasadzie wymiana kilku tych samych zdań, często
powtarzanych przez drugą stronę. Chociaż wydawać by się mogło, że w małżeństwie
panuje kryzys, to w wielu momentach powieści widać łączącą dwójkę ludzi miłość –
sweter, który żona zrobiła mężowi na drutach w pierwszym roku po ślubie, który
mąż nosi ilekroć zrobi się chłodno, figurę Signe czekającą z niepokojem na
powrót Aslego w oknie, małe znaki przywiązania. A jednocześnie jakaś siła każe
mężczyźnie patrzeć tęsknie w ciemność za oknem i wyruszać z domu tak często,
jak to tylko możliwe.
Ponura jesienna przyroda jest
równoprawnym bohaterem nowelki. Na zewnątrz jest zimno, mokro, ciemno, wieje
silny wiatr. Wewnątrz, w domu, płonie ogień w kominku, jest przytulnie. Natura
stanowi zagrożenie – woda zabiera życie małemu Aslemu, określanemu przecież
jako duży i mądry chłopiec. Sam Kristoffer też wpada do lodowatej wody i matka
musi go błyskawicznie wyciągać i rozcierać w domu, by odegnać chorobę. Dom to
ciepło, bezpieczeństwo, sycący posiłek, zewnętrze – to chłód, choroba i
niebezpieczeństwo. Da dychotomia jest u Fossego szczególnie widoczna.
Autor, który zaciekawia
Chociaż pozycja jest króciutka, to
naprawdę aż gęsta od emocji, smutku, chłodu. To chyba pierwszy tak sugestywny
obraz ponurości Norwegii zimą, z którym się zetknęłam, i ta wizja zrobiła na
mnie duże wrażenie. Z dużą ciekawością będę chciała sięgnąć po Septologię,
bo zbliża się odpowiedni czas – Adwent i Boże Narodzenie, kiedy to toczy się akcja.
Moja ocena: 8/10.
Jon Fosse, To jest Ales
Wydawnictwo ArtRage, Warzawa 2025
Liczba stron: 64
Tłumaczenie: Iwona Zimnicka
ISBN: 978-83-68295-28-3
**********************************************************************************
Dense Literature
Sunday, 6:30 a.m., a cool morning in late
October. It's already bright after the time change. The surrounding silence
beckons me to reach for a novella by Norwegian writer Jon Fosse, winner of the
2023 Nobel Prize in Literature. So I seize the opportunity and immerse myself
in the late northern autumn, my only regret being that I didn't pick up this
book at the end of November, just as the story unfolds.
I only heard about Jon Fosse when he had won
the Nobel Prize. The Norwegian has a truly impressive body of work – over
twenty novels, more than ten volumes of poetry, dozens of plays, works for
children, and essays. I was lucky enough to start with the just over sixty-page
novella Aliss at the Fire, which – as I've read in various reviews – is
an excellent introduction to the Nobel laureate's work. The action takes place
in late autumn by one of the many fjords. It's almost pitch black, rain is
pouring down, and the water is churning. An aging woman Signe recalls the day
her husband, Asle, left the house for a walk, but likely couldn't resist the
temptation to sail out to sea in his small wooden boat and drowned. That was
1979. Now it's 2003, and Signe struggles with encroaching loneliness, with persistent
questions about whether she could have prevented the tragedy and stopped her
husband from leaving the house. She sees both herself—through different
timelines—and the deceased members of her husband's family, in whose family
home she still lives. Then comes Asle's great-great-grandmother, Aliss; then
her son, Olav, his great-grandfather; then his son, Kristoffer, his
grandfather; and his wife, Brita; their son, Asle, who drowned on his seventh
birthday in a tiny boat given to him by his father. The characters appear side
by side simultaneously, unable to see each other but seen by the two main
characters.
Fosse's style is quite distinctive. The
dialogue between the characters carries little substance but a great deal of
tension and anxiety. The author doesn't use periods as punctuation at all,
although other characters—commas, exclamation points, question marks—appear
normally. The characters' conversations essentially consist of the same few
sentences, often repeated by the other party. Although it might seem that the
marriage is in crisis, the love that unites the two is evident in many moments
of the novel—the sweater the wife knitted for her husband in their first year
of marriage, which the husband wears whenever the weather turns cold, the
figure of Signe anxiously awaiting Asle's return in the window, small signs of
affection. And yet, some force compels the man to gaze longingly into the
darkness outside and venture out as often as possible.
The gloomy autumn nature is an equal
protagonist of the novella. Outside, it's cold, wet, dark, and a strong wind
blows. Inside the house a fire burns in the fireplace, it's cozy. Nature poses
a threat – water takes the life of little Asle, who is described as a big and
wise boy. Kristoffer himself falls into the icy water, and his mother has to
quickly pull him out and rub him inside the house to ward off illness. Home
represents warmth, safety, a filling meal; the outside represents cold,
illness, and danger. This dichotomy is particularly evident in Fosse's work.
An Author Who Captivates
Although the book is very short, it is truly
dense with emotion, sadness, and cold. This is probably the first such
evocative image of the bleakness of Norway in winter that I have encountered,
and this vision made a profound impression on me. I will be eagerly awaiting to
read Septology, as the appropriate season – Advent and Christmas, when
the action takes place – is approaching.
My rating: 8/10.
Author: Jon Fosse
Title: Aliss at the Fire
Publishing House: ArtRage, Warsaw 2025
Pages: 64
Translation to Polish: Iwona Zimnicka
ISBN: 978-83-68295-28-3
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz