Mam taką kategorię książek, po
przeczytaniu których ma się wrażenie, że się ich nie przeczytało, albo „zostało
na zewnątrz”. Że książki nie wpuściły nas do swojej głębi. Teraz muszę utworzyć
nową kategorię – książek, w których czytelnik czuje się ciepło i bezpiecznie,
jak w domu, chociaż przecież nie jest u siebie. Książek, które dopuszczają do najbardziej
dramatycznych rodzinnych historii i wspomnień, pokazują członków rodziny z niewymuszonym
ciepłem i humorem, za rękę wciągają do swojego świata. Taki właśnie jest esej
Joanny Wilengowskiej Król Warmii i Saturna, który zaprasza do warmjackiego
(czyli warmińskiego) domu.
Starzejący się ojciec Autorki, tytułowy Król Warmii i Saturna, ale również „Strażnik Mitów i Pieczęci, Gbur z Gburów, Warmjok fest”, czyli Zygfryd Wilengowski, jest głównym bohaterem książki. Córka pokazuje go na jego włościach, czyli jedenastym piętrze olsztyńskiego bloku, w zagraconym mieszkaniu, pełnym nie tylko przedmiotów, ale również wspomnień. To próba złapania jak największej liczby nitek pamięci, o którą apeluje Bonek w Repatrlandzie, i ocalenie ich od zapomnienia. Zwiększona wartość tych wspomnień Wilengowskiej leży w warstwie językowej. Autorka pisze o mniejszości narodowej Warmiaków, ich zwyczajach, jedzeniu, ale przede wszystkim czasami sięga po swojsko gadko, wplatając lokalne słówka i powiedzonka (książka zawiera nawet słowniczek na końcu).
Fragmentaryczność tej książki
jest jej wielką siłą – fabuła toczy się od anegdoty do anegdoty, od historyjki
do historyjki, a z tych kawałków układa się większy (chociaż pewnie nadal
niepełny) obraz. Sama autorka, choć za najważniejszy moment fabuły uważa
dźgnięcie jej ojca bagnetem, każe nam cierpliwie czekać na więcej szczegółów:
Cierpliwości, naprawdę do tego dojdziemy. Ale trzeba się tam przedrzeć przez te porozrzucane puzzle, ułożyć najpierw dół i górę – wiadomo, tak się układa puzzle – stworzyć jakieś ramy, niebo i ziemię, pogrupować podobne kawałki, posegregować osobno liście i wodę, twarze i dłonie, inaczej się nie da (s. 45).
W innym miejscu przyznaje, że
śpieszy się z zapisywaniem rodzinnej historii:
Staram się zdążyć z tym zapisywaniem okruchów przeszłości. Wiadomo, żyjemy na pożyczonych atomach. Kiedyś trzeba je oddać, zwrócić do systemu każdziutki, żeby znowu poszły w ruch (s. 58).
Córka ocala ojca od zapomnienia,
ale wraz z nim całą przemijającą kulturę i znikającą mniejszość. Jest więc podejście
osobiste, intymne, rodzinne, ale jest i to ogólniejsze, z szerszym tłem
historycznym opowiadającym o nieprzystawalności Warmiaków do nowej rzeczywistości
po wojnie i niedopasowaniu do żadnego z przemieszczających się przez te ziemie
narodów. Dla mnie była to chwytająca ze serce, nieśpieszna, intymna lektura,
która z pietyzmem i należnym szacunkiem pokazuje znikający kawałek świata. Mnie
poruszyła. Polecam.
Moja ocena: 8/10.
Joanna Wilengowska, Król Warmii i Saturna
Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2024
Liczba stron: 168
ISBN: 978-83-8191-942-5
**********************************************************************************
I have a category of books that, after reading
them, leave you with a feeling you were left outside, not allowed to the true meaning.
Books that don’t let us in. Now I have to create a new category – books in
which the reader feels warm and safe, like at home, even though they're not at
home. Books that allow for the most dramatic family stories and memories,
portray family members with effortless warmth and humor, and draw you by the
hand into their world. This is precisely what Joanna Wilengowska's essay,
"King of Warmia and Saturn," is like, inviting you to her Warmian
home.
The author's aging father, the titular King of
Warmia and Saturn, but also the "Guardian of Myths and Seals, Warmjok
Fest," aka Zygfryd Wilengowski, is the book's main character. His daughter
shows him on his estate, the eleventh floor of a block of flats in Olsztyn, in
a cluttered apartment, full not only of objects but also of memories. This is
an attempt to capture as many threads of memory as possible, as Bonek appeals
for in Repatrland, and to rescue them from oblivion. The added value of
Wilengowska's memoirs lies in their linguistic quality. The author writes about
the Warmia ethnic minority, their customs, and food, but above all, she
sometimes resorts to homely slang, weaving in local words and sayings (the book
even includes a glossary at the end).
The fragmentary nature of this book is its
great strength – the plot unfolds from anecdote to anecdote, from story to
story, and from these fragments a larger (though likely still incomplete)
picture is formed. The author herself, though she considers the stabbing of her
father with a bayonet to be the most important moment in the plot, tells us to
patiently wait for more details:
"Patience, we'll really get there. But you
have to get through these scattered puzzle pieces, put together the bottom and
the top first – you know, that's how you put puzzles together – create some
kind of framework, the sky and the earth, group similar pieces, separate leaves
and water, faces and hands, there's no other way" (p. 45).
Elsewhere, she admits that she's rushing to
record her family history:
"I'm trying to get through this recording
of the fragments of the past. You know, we live on borrowed atoms. Someday they
have to be returned, returned to the system, each one, so they can be put into
motion again" (p. 58).
The daughter saves her father from oblivion,
but with him, an entire fading culture and a vanishing minority. There's a
personal, intimate, familial approach, but also a more general one, with a
broader historical backdrop, telling the story of the Warmia people's
incompatibility with the new post-war reality and their inability to fit in
with any of the nations moving through these lands. For me, it was a
heartwarming, leisurely, and intimate read that reverently and respectfully
portrays a vanishing part of the world. It moved me. I recommend it.
My rating: 8/10.
Author: Joanna Wilengowska
Title: King of Warmia and Saturn
Publishing House: Czarne, Wołowiec 2024
Number of pages: 168
ISBN: 978-83-8191-942-5
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz