Lars Saabye Christensen, Moja chińska babcia (Min kinesiske farmor)

Prywatna mistyka rzeczy

Kiedy po raz pierwszy zobaczyłam książkę Larsa Saabye Christensena Moja chińska babcia, wydaną w 2023 roku przez wydawnictwo Marginesy, urzekła mnie jej matowa, szorstka w dotyku okładka i tajemnicze zdjęcie na niej. Ta niedługa powieść wydala mi się idealna na okołoświąteczny czas, a okazało się, że przynosi również ciekawe noworoczne rozliczenia.

Lars Saabye Christensen to znany i uznany pisarz i poeta norweski, wielokrotnie w Polsce publikowany, głównie przez Wydawnictwo Literackie. Muszę jednak przyznać, że ta próba biografii to pierwsza książka autora, którą przeczytałam. Wnuk usiłuje możliwie wiernie przedstawić życie swojej babci, Huldy, która w wieku 26 lat odbyła trzymiesięczny rejs z Kopenhagi do Hongkongu, do swojego świeżo poślubionego męża Jørgena Christensena, kapitana morskiej żeglugi . Mimo przytaczania różnego rodzaju dokumentacji – fragmentów gazet, wywiadów, rodzinnych listów, babcia nadal pozostaje średnio widoczna, a twórca bezradny wobec rodzinnej historii, która wymyka mu się wraz z odchodzącym ojcem.

Czas pracuje po cichu. Wszystko zarasta

Przede wszystkim, może trochę wbrew intencjom autora, powieść staje się bardziej jego refleksją o upływie czasu i niemożności dokładnego zapisu uciekającej rzeczywistości, niż faktycznym portretem odważnej, dzielnej kobiety. Zwłaszcza, że Saabye Christensen stara się nie ubarwiać rzeczywistości, a pozostawać jej możliwie wiernym:

Moje spojrzenie nie sięgało tak daleko. Zamiast tego zwracało się w głąb, ku moim własnym obrazom, które zaczynają się tam, gdzie kończy się doświadczenie, czyli ku wyobrażeniom, które nie mogą się mierzyć z oryginałem. Może nie przestudiowałem dokumentów z dostateczną starannością. Czas, który upłynął, rzucał za mocny cień. (s. 174)

Wiele informacji o babce przepadło, a wraz z nieuchronnie zbliżającą się śmiercią jego ojca kolejne wersje tej historii również znikną.

W śmierci jest całkowicie współczesny

Dla mnie Moja chińska babcia jest powieścią mocno rozliczeniową, w której autor dzieli się swoimi przemyśleniami na wiele tematów. To spojrzenie doświadczonego, mądrego człowieka, który miał czas zastanowić się nad wieloma rzeczami, nad którymi mniej refleksyjni ludzie się nie pochylają. Pisarz porusza więc temat śmierci, ale patrzy na niego wieloaspektowo – zarówno na sam intymny akt umierania, jak i jego znaczenie dla najbliższych, znajomych, przyjaciół. Patrzy na odchodzenie innych i nasze znikanie związane z ich znikaniem, na odchodzenie wspomnień, na zacieranie się znajomych miejsc i ich zamiana z domu na magazyn przedmiotów. Można powiedzieć, że kompleksowo podchodzi do tematu przemijania, a babka i ojciec są zaledwie pretekstem do podjęcia tych rozważań. Jednocześnie, książka ma w sobie reportażowe zacięcie i przytacza sporo faktów, ale to właśnie melancholijno-skupiony, spokojny ton przeważa w narracji.

Historie mężczyzn i historie kobiet istnieją równolegle

Sam tytuł może być trochę zwodniczy, a czytelnicy, oczekujący portretu babki, mogą być mocno rozczarowani. Okazuje się bowiem, że po kobietach w XX wieku zostaje mniejszy ślad, niż po ich mężach. Całkiem nieźle, że w tym przypadku materiałów nie było tak mało i nestorka rodu pojawia się choć szkicowo. Magdalena Grzebałkowska planowała opisać rodzinę Beksińskich z perspektywy Zofii Beksińskiej, ale jak sama przyznaje, żona znanego malarza pozostawała tak bardzo w cieniu, że nie było dostatecznie dużo materiałów, by tak o tym napisać. Tu Hulda jest trochę pretekstem do złożenia hołdu swojej rodzinie, swoistym nagrobkiem upamiętniającym jej istnienie i wyrywającym resztki rodzinnej historii od zapomnienia. Jak pisze autor, „[…] ich grób na cmentarzu Mariebjerg został zlikwidowany. Nie mam dokąd pójść. Dlatego usiadłem i napisałem to, chociaż już dawno przestałem pisać” (s. 202).

Po początkowym zaskoczeniu i może trochę rozczarowaniu porwał mnie spokojny, nieśpieszny bieg tej nieoczywistej biografii i widoczna walka autora z brakiem materii do przerobienia i koniecznością wplecenia szerszej historii w opowieść o jego babce, która stała się poniekąd historią jego rodu. Biorąc pod uwagę ciężką chorobę pisarza może to być sposób na piękne, literackie pożegnanie ze światem. Dla mnie będzie to historia, do której będę chciała wracać, bo myślę, że za każdym razem zaskoczy mnie czymś innym.

Moja ocena: 9/10.

Lars Saabye Christensen, Moja chińska babcia
Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2023
Tłumaczenie: Iwona Zimnicka
Liczba stron: 216
ISBN: 978-83-67790-58-1

*****************************************************************************

The private mysticism of things

When I first saw Lars Saabye Christensen's book My Chinese Grandmother, published in Poland in 2023 by Marginesy Publishing House, I was charmed by its matte, rough cover and the mysterious photo on it. This short novel seemed to me perfect for the Christmas period, and it turned out that it also brings interesting New Year's reflections.

Lars Saabye Christensen is a well-known and recognized Norwegian writer and poet, published many times in Poland, mainly by Wydawnictwo Literackie. However, I must admit that this attempt at a biography is the author's first book that I have read. The grandson tries to present (as faithfully as possible) the life of his grandmother, Hulda, who, at the age of 26, went on a three-month cruise from Copenhagen to Hong Kong to join her newly married husband, Jørgen Christensen, a sea captain. Despite citing various types of documentation - fragments of newspapers, interviews, family letters - the grandmother remains barely visible and the creator remains helpless in the face of the family history that escapes him along with his departing father.

Time works silently. Everything overgrows

First of all, perhaps somewhat contrary to the author's intentions, the novel becomes more of a reflection on the passage of time and the impossibility of accurately recording the escaping reality than an actual portrait of a brave woman. Especially since Saabye Christensen tries not to embellish reality, but to remain as faithful to it as possible:

My gaze didn't reach that far. Instead, it turned inwards, towards my own images that begin where experience ends, that is, towards images that cannot compare to the original. Maybe I didn't study the documents carefully enough. The time that had passed cast too much of a shadow. (p. 174)

Much information about his grandmother has been lost, and with his father's impending death, subsequent versions of the story will also disappear.

In death he is completely contemporary

For me, My Chinese Grandmother is a very insightful novel in which the author shares his thoughts on many topics. This is the view of an experienced, wise man who had time to think about many things that less reflective people do not think about. The writer raises the topic of death, but looks at it from many aspects - both the intimate act of dying itself and its importance for loved ones, acquaintances and friends. He looks at the passing of others and our disappearance related to their disappearance, the passing of memories, the fading of familiar places and their transformation from home to a warehouse of objects. It can be said that he approaches the topic of transience in a comprehensive way, and his grandmother and father are merely a pretext for these considerations. At the same time, the book has a reporting flair and quotes a lot of facts, but it is the melancholic, focused, calm tone that prevails in the narrative.

Men's stories and women's stories exist in parallel

The title itself may be a bit misleading, and readers expecting a portrait of the grandmother may be greatly disappointed. It turns out that less trace remains of women in the 20th century than of their husbands. It's quite good that in this case there was not so little material and the doyen of the family appears, although sketchily. Magdalena Grzebałkowska planned to describe the Beksiński family from the perspective of Zofia Beksińska, but, as she admits, the famous painter's wife remained so much in the shadow that there were not enough materials to take that perspective. Here, Hulda is a bit of an excuse to pay tribute to the family, a kind of tombstone commemorating its existence and saving the remnants of its history from oblivion. As the author writes, “[…] their grave at the Mariebjerg cemetery was liquidated. I have nowhere to go. So I sat down and wrote it, even though I stopped writing a long time ago” (p. 202).

After the initial surprise and maybe a bit of disappointment, I was carried away by the calm, unhurried pace of this non-obvious biography and the author's visible struggle with the lack of material to cover and the need to weave a broader story into the story of his grandmother, which, in a sense, became the history of his family. Considering the writer's serious illness, this may be a way to say a beautiful, literary farewell to the world. For me, it will be a story I will want to come back to because I think it will surprise me with something different each time.

My rating: 9/10.

Author: Lars Saabye Christensen
Title: My Chinese Grandmother
Publishing House: Marginesy, Warsaw 2023
Translation: Iwona Zimnicka
Number of pages: 216
ISBN: 978-83-67790-58-1