Martin Amis, Strefa interesów (The Zone of Interest)

Po przeczytaniu Ciężarnej wdowy, która bardzo mi się podobała, sięgnęłam po kolejną powieść Martina Amisa, Strefę interesów. Przede wszystkim, przeżyłam wielkie zaskoczenie, że jeden pisarz może tworzyć tak odrębne światy i tak stylistycznie różne książki. Jakby były one napisane przez dwie różne osoby. Strefa interesów nie jest tak dobra jak Ciężarna wdowa, ale też jej ciężar i wymowa są zupełnie inne.

Miłość w świecie zagłady

Główna oś fabularna zasadza się na miłości młodego SS-mana, Golo Thomsena, do żony komendanta obozu koncentracyjnego Paula Dolla, Hannah. Tych dwóch mężczyzn jest narratorami powieści, a trzecim jest Szmul, żydowski więzień obozu koncentracyjnego i członek Sonderkommando. Te trzy głosy przeplatają się regularnie, a każdy rzuca nowe światło na opowiadaną historię.

Chociaż postaci powieści są fikcyjne, można dostrzec ich odpowiedniki z historycznej rzeczywistości. Paul Doll wzorowany jest na komendancie obozu koncentracjengo w Auschwitz, Rudolfie Hössie (co ważne, nazwa obozu nie pada nigdzie w powieści, co nadaje mu szerszy, bardziej uniwersalny charakter). Golo jest siostrzeńcem Martina Bormanna, prawej ręki Hitlera, co uzasadnia jego nietykalność, a sama rodzina Bormanna, jego żona Greta i liczne potomstwo pojawiają się również w powieści. Greta, nawiasem mówiąc, jest jedną z najciekawszych postaci drugo- albo nawet trzecioplanowych w Strefie interesów. Rodzi dzieci, by zasłużyć na medale i uznanie Rzeszy. Szmul natomiast jest postacią uniwersalną – takich jak on były setki. Pokazuje koszt przetrwania za wszelką cenę i potworność takiej egzystencji.

Hannah Doll, wokół której lewitują trzy główne postaci męskie, w zasadzie nie ma głosu. Jej nazwisko staje się zatem znaczące, jest zabawką w męskich rękach. Jest zimna, posągowa i milcząca, na uboczu. Paul został jej mężem, kiedy dziewczyna leczyła złamane serce po poprzednim kochanku, komuniście. Tak jak jej mąż i kochanek, oglądamy ją z daleka, jak w powieściowej dziurze w ścianie, ale nie mamy do niej bezpośredniego dostępu. To dla mnie jeden z największych braków w tej powieści – jest tu naprawdę sporo arcyciekawych postaci kobiecych, które pozostają w tle, nie mają głosu, a ich dramat rozgrywa się po cichu. Tak jest z kochanką Paula Dolla, która zachodzi z nim w ciążę, a okrutny komendant wstrzymuje zabieg, by móc dłużej cieszyć się jej wdziękami. 

Zapraszam państwa do gazu

Drugim, znacznie ważniejszym tematem tej powieści, jest działalność obozu koncentracyjnego jako wielkiej firmy wytwarzającej zyski. Niczym w normalnym przedsiębiorstwie szuka się w niej możliwości oszczędności, cięcia kosztów i maksymalizacji produkcji. Taki stricte finansowy język w odniesieniu do pracujących ponad siły ludzi przeraża. 

Również pojęcia dobra i zła całkowicie się w obozie zatarły, nie istnieją. Doll w rozdziale zatytułowanym Projekt mówi: „ Dobro i zło: te koncepty przeżyły się, juz ich nie ma. Pod nową władzą jednie czyny mają pozytywne skutki, a inne negatywne. I tyle” (s. 92).   

Amis podejmuje również pewną nieśmiałą próbę ukazania kawałka niemieckiej historii i genezy powstania całej idei, ale jest ona nie dość podkreślona. Sam zresztą czuje chyba potrzebę wyjaśnienia swojej fascynacji tematem, źródeł, do jakich sięgnął, i wreszcie – zrozumienia tego tematu. Jednak jak zauważa, holokaustu nie da się racjonalnie zrozumieć i wszelkie próby są bezcelowe. 

Podsumowując – jestem książką trochę rozczarowana. W każdym aspekcie była ona dla mnie „nie dość” – nie dość obrazowa, nie dość zdecydowana, może też nie dość okrutna. Przy całej masie znakomitej polskiej literatury obozowej, która jest naprawdę radykalna i bezkompromisowa w ukazywaniu obozowego życia, powieść Amisa wypada blado i sztucznie.

Moja ocena: 5.5/10.

Martin Amis, Strefa interesów

Dom Wydawniczy Rebis

Poznań 2015

Tłumaczenie: Katarzyna Karłowska

Liczba stron: 416 

ISBN: 978-83-7818-572-7

________________________________________________________________________________

After reading The Pregnant Widow, which I liked very much, I reached for another novel by Martin Amis, The Zone of Interest. First of all, I was very surprised that one writer can create such separate worlds and so stylistically different books. As if they were written by two different people. The Zone of Interest is not as good as The Pregnant Widow, but its weight and pronunciation are completely different.

Love in the world of doom

The main storyline is based on the love of a young SS-man, Golo (Angelus) Thomsen, for the wife of the concentration camp commandant Paul Doll, Hannah. These two men are the narrators of the novel, and the third is Szmul Zacharias, a Jewish concentration camp prisoner and member of the Sonderkommando. These three voices alternate regularly, each shedding new light on the story being told.

Although the characters in the novel are fictional, you can see their counterparts from historical reality. Paul Doll is modeled on the commandant of the concentration camp in Auschwitz, Rudolf Höss (importantly, the name of the camp does not appear anywhere in the novel, which gives it a broader, more universal character). Golo is the nephew of Martin Bormann, Hitler's right hand man, which justifies his inviolability, and the Bormann family itself - his wife Greta and numerous offspring also appear in the novel. Greta, by the way, is one of the most interesting secondary or even tertiary characters in The Zone of Interest. She gives birth to children to deserve medals and recognition from the Reich. Szmul, on the other hand, is a universal figure - there were hundreds of people like him. It shows the horrible cost of such survival and the horrors of such existence.

Hannah Doll, around which the three main male figures levitate, has virtually no voice. So her name becomes meaningful, she is a toy in male hands. She is cold, statuesque and silent, aloof. Paul became her husband when the girl healed a broken heart from her former communist lover. Like her husband and lover, we watch her from a distance, almost through a hole in the wall, but we do not have direct access to her. For me, this is one of the biggest shortcomings in this novel - there are really many extremely interesting female characters who remain in the background, have no voice, and their drama unfolds quietly. This is the case with Paul Doll's mistress, who becomes pregnant with him, and the cruel commander stops the procedure in order to be able to enjoy her charms longer.

This Way for the Gas, Ladies and Gentlemen

The second, much more important theme of this novel is the activity of the concentration camp as a big profit-making company. Like a normal enterprise, it looks for opportunities to save, cuts costs and maximizes production. Such strictly financial language with regard to people who work beyond their strength is terrifying.

The notions of good and evil were also completely blurred in the camp, they do not exist. Doll in the chapter entitled Project says: “Good and evil: these concepts have outlived, they are no longer there. Under the new rule, some actions have positive effects and others negative ones. And that's it "(p. 92).

Amis also makes a timid attempt to show a piece of German history and the genesis of the whole idea, but it is not emphasized enough. Anyway, he probably feels the need to explain his fascination with the subject, the sources he reached for, and finally - understanding it. However, as he notes, the Holocaust cannot be rationally understood and all attempts are futile.

To sum up - I am a bit disappointed with the book. In every aspect it was "not enough" for me - not vivid enough, not decisive enough, and maybe not cruel enough. With the amount of excellent Polish camp literature, which is truly radical and uncompromising in portraying camp life, Amis's novel looks pale and artificial.

My rating: 5.5/10.

Author: Martin Amis

Title: The Zone of Interest

Publishing House: Rebis 

Poznań 2015

Translation: Katarzyna Karłowska

Number of pages: 416

ISBN: 978-83-7818-572-7