Maddie Mortimer, Mapy naszych spektakularnych ciał (Maps of Our Spectacular Bodies)

Jedyną rzeczą gorszą od śmierci jest świadomość jej nadchodzenia

Rzadko zdarza mi się płakać przy książce. Powiedziałabym, że ekstremalnie rzadko. Tutaj jednak na koniec pociekły mi łzy. Chociaż niczego innego nie można spodziewać się po książce opowiadającej o matce umierającej na raka, to jednak Mortimer udaje się uniknąć taniego sentymentalizmu i stworzyć książkę wielowymiarową i wieloaspektową. Co nie zmienia faktu, że chociaż jest to pierwsza książka, którą oceniam 10/10, to jednak nie chcę jej postawić na swojej półce.

Wróciło

Lia na początku powieści Mapy naszych spektakularnych ciał dowiaduje się, że nowotwór, z którym walczyła, powrócił. Poddaje się więc wycieńczającej chemioterapii wierząc, że przyniesie ona skutek. Co ciekawe, równoległym narratorem powieści, zabierającym coraz więcej miejsca, jest sam rozprzestrzeniający się po ciele bohaterki nowotwór. Ten ciekawy zabieg po pierwsze daje czytelnikowi pełniejszy wgląd w bezwzględny postęp choroby (więc skan pokazujący przerzuty do kolejnych organów nie jest dla nas zaskoczeniem), ale też pokazuje pierwszą mapę – mapę ciała i rozchodzącej się choroby, atakującej kolejne organy, forsującej bariery immunologiczne. Z drugiej strony mamy Lię, która relacjonuje swoje życie i jego kluczowe momenty – dzieciństwo z rodzicami – ojcem pastorem Peterem i jego żoną Anne, i wykradane im książki, pierwszą miłość w postaci Matthew, chłopaka, który zamieszkał z rodziną pastora, uczucie, które ich połączyło; późniejsze wspólne życie we Włoszech i nałogi Matthew; rozstanie i życie w Londynie. Lia poznaje Harry’ego, rodzi się jej córka Iris, a cztery lata później Harry i Lia biorą ślub. Niestety, ich sielankowe życie zakłóca choroba.

Normalne życie i jego problemy

No właśnie, czy aby to życie na pewno było sielankowe? Iris ma problemy w szkole, gdzie znudzona grupa nastolatków spisuje i zdradza swoje najskrytsze sekrety, co przy wyolbrzymionej wrażliwości młodych ludzi jest doświadczeniem granicznym i niebezpiecznym. Zaczyna się wzajemne wyśmiewanie, kąśliwe plotki, wzajemne okrucieństwo. Temat dojrzewania, moment wstydzenia się troski rodziców i chęć podkreślania swojej niezależności to jeden z istotnych tematów powieści. Z drugiej strony, Iris zdaje sobie sprawę z powagi sytuacji, widzi zmiany zachodzące w ciele matki, zaczyna zdawać sobie sprawę, jak niewiele czasu im zostało. Mama zniknie, gdy będzie jej tak bardzo potrzebna przy wchodzeniu w dorosłość, i nie pomogą pisane na kolejne urodziny listy.

Narracyjny dwugłos

Lia wydaje się mocno skupiona na swoim życiu i przeszłości, na wspominaniu go. A w zasadzie robi to za nią narrator. Teraźniejszość relacjonuje dla czytelnika mroczny bohater książki, rak, w pierwszoosobowej narracji. Czy ten formalny chwyt pokazuje kto w tym starciu będzie górą? Kto ma lepszy dostęp do informacji i zmieniającej się sytuacji? Kto tu rządzi? Rak. Bohater, który dostał własny głos i który mówi niemalże poetyckim językiem. Winowajca, który sam relacjonuje swoje postępy, ale który robi to nowatorskim językiem – zarówno w treści, jak i w formie. Powieść Mortimer jest bowiem ciekawa również graficznie, a wypowiedzi nowotworu nie trzymają się przyjętej formuły, a rozbiegają po stronie w przeciwnych kierunkach, zapętlają, mogą być większe lub wręcz ogromne. Nowotwór – choć dla bohaterki niesłyszalne – mówi tubalnie - boldem, pogrubioną czcionką. Agresywnie zabiera coraz więcej miejsca, odbierając Lii siły, ciało, a potem również częściowo osobowość w związku z przerzutami do mózgu. Narracja zaczyna łapać zadyszkę wraz ze zbliżającym się końcem. Mortimer pokazuje chorobę w jej fizjologicznej pełni, wysiadających organach, postępującej chudości i wyczerpaniu. Obraz tym bardziej porusza, że patrzy na niego nastoletnie dziecko.

Wiele obrazów miłości

Ważnym tematem w tej książce jest również miłość, pokazana wielowymiarowo i wielopłaszczyznowo – najpierw groźna i szalona pomiędzy Lią a Matthew, pełna namiętności, wzajemnego ranienia się i destrukcyjnych uczuć. Potem – spokojna przystań z Harrym. Ale pokazana jest również miłość Lii do Iris, jej duma z niezależności córki, jej odwagi i charakteru. Ma ona swoje odzwierciedlenie w trudnych relacji Lii z jej matką, która przyczyniła się do jej pierwszego rozstania z Matthew, co poskutkowało zerwaniem relacji na lata. Bohaterowie są z jednej strony wyjątkowi i niepowtarzalni, a z drugiej – to zwyczajna rodzina, z problemami jak inni, u których choroba zakłóca normalny bieg rzeczy. W tym aspekcie Mortimer pokazuje, że nowotwór nie wybiera, atakuje na ślepo, ale jakże skutecznie.

Zaskakująco realistyczna proza

Dla mnie śmierć przynosi w tej książce ulgę. Kończy się gorączkowe cierpienie chorego, ból, wycieńczenie. Nawet Iris daje na końcu matce przyzwolenie na odejście:

No przecież! Śmierć nie wydarza się
w pierwszej czy w trzeciej osobie,
tylko w drugiej! (s. 464)

Mnogość odniesień do bohaterów książki w podziękowaniu sprawiło, że zaczęłam się zastanawiać, czy książka nie jest w pewnej mierze autobiograficzna, napisana na podstawie własnych doświadczeń. I rzeczywiście – matka pisarki, Katie Pearson, zmarła na raka, gdy Mortimer była nastolatką. Wiele jej uczuć i przeżyć znalazło więc odzwierciedlenie na kartach tej przerażająco wiarygodnej powieści, czyniąc z niej jednocześnie jeden z najlepszych debiutów w historii. Chociaż powieść Mapy naszych spektakularnych ciał jest na wielu poziomach trudna – począwszy od języka narracji nowotworu, przez jej formę graficzną, aż po tematykę, to książka absolutnie wyjątkowa i niezmiernie piękna, wymagająca uważności przy lekturze. Moje pierwsze tegoroczne 10/10.

Moja ocena: 10/10.

Maddie Mortiner, Mapy naszych spektakularnych ciał
Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2023
Tłumaczenie: Agnieszka Walulik
Liczba stron: 472
ISBN: 978-83-67891-12-7

**********************************************************************************

The only thing worse than death is knowledge of its coming

I rarely cry while reading a book. I'd say extremely rarely. However, here, tears welled up at the end. While you wouldn't expect anything else from a book about a mother dying of cancer, Mortimer manages to avoid cheap sentimentality and creates a multi-dimensional and multi-faceted book. Which doesn't change the fact that, although this is the first book I've rated 10/10 this year, I still don't want to put it on my shelf.

It’s back

At the beginning of Maps of Our Spectacular Bodies, Lia learns that the cancer she was fighting has returned. So she undergoes debilitating chemotherapy, believing it will be effective. Interestingly, the novel's parallel narrator, taking up more and more space, is the cancer itself, spreading throughout the protagonist's body. This interesting device, firstly, gives the reader a fuller insight into the ruthless progression of the disease (so the scan showing metastases to subsequent organs is no surprise), but also presents the first map – a map of the body and the spreading cancer, attacking organ after organ, overcoming immunological barriers. On the other hand, we have Lia, who recounts her life and its key moments – her childhood with her parents – her father, pastor Peter, and his wife, Anne, and the books stolen from them; her first love in the form of Matthew, the boy who moved in with the pastor's family, the feeling that united them; their subsequent life together in Italy and Matthew's addictions; their separation and her lonely life in London. Lia meets Harry, her daughter Iris is born, and four years later, Harry and Lia marry. Unfortunately, their idyllic life is disrupted by the disease.

A Normal Life and Its Problems

Exactly, is this life really idyllic? Iris is having trouble at school, where a bored group of teenagers are writing down and revealing their deepest secrets. This, given the hypersensitivity of young people, is a borderline and dangerous experience. Mutual ridicule, scathing gossip, and mutual cruelty ensue. The theme of adolescence, the moment of shame over parents' care and the desire to assert one's independence, is one of the novel's key themes. On the other hand, Iris realizes the gravity of the situation, sees the changes taking place in her mother's body, and begins to realize how little time they have left. Her mother will disappear when she so desperately needs her as she enters adulthood, and the letters written for her future birthdays won't help.

Narrative Double Voice

Lia seems intensely focused on her life and past, on remembering it. Or rather, the narrator does it for her. The present is recounted for the reader by the book's dark protagonist, Cancer, in first-person narration. Does this formal device indicate who will prevail in this clash? Who has better access to information and the changing situation? Who's in charge here? Cancer. A protagonist who has been given his own voice and speaks in an almost poetic language. A culprit who recounts his own progress, but who does so in innovative language – both in content and form. Mortimer's novel is also visually compelling, and the cancer's pronouncements don't adhere to a conventional formula; they veer off the page in opposite directions, loop, and can be larger or even outright enormous. The cancer – though inaudible to the protagonist – speaks resoundingly – in bold font. It aggressively takes up more and more space, robbing Lia of her strength, body, and then, partially, her personality, as brain metastases spread. The narrative begins to falter as the end approaches. Mortimer depicts the disease in its physiological fullness, failing organs, progressive thinness, and exhaustion. The image is all the more moving because it is being watched by a teenage child.

Many Images of Love

Love is also a key theme in this book, presented on many levels and dimensions – first, the dangerous and frantic love between Lia and Matthew, full of passion, mutual hurt, and destructive feelings. Then, a peaceful haven with Harry. But Lia's love for Iris is also depicted, her pride in her daughter's independence, courage, and character. This is reflected in Lia's difficult relationship with her mother, who contributed to her first separation from Matthew, resulting in a long-lasting rupture in womens’ relations. The characters are, on the one hand, exceptional and unique, but on the other – an ordinary family, with problems like any other for whom the disease disrupts the normal course of events. In this respect, Mortimer shows that cancer is indiscriminate; it attacks blindly, yet so effectively.

Surprisingly realistic prose

For me, death brings relief in this book. The patient's feverish suffering, pain, and exhaustion end. Even Iris gives her mother permission to leave at the end:

But of course! Death doesn't happen
in the first or third person,
but in the second! (p. 464)

The numerous references to the book's characters in the acknowledgments part made me wonder if the book wasn't, to some extent, autobiographical, based on Mortimer's own experiences. And indeed, the author's mother, Katie Pearson, died of breast cancer when Mortimer was a teenager. Many of her feelings and experiences are reflected in the pages of this terrifyingly believable novel, making it one of the best debuts ever. Although Maps of Our Spectacular Bodies is challenging on many levels—from the language of cancer's narrative, through its graphic design, to its subject matter—it is an absolutely unique and exceedingly beautiful book, demanding Focus from its reader. My first 10 out of 10 this year.

My rating: 10/10.

Author: Maddie Mortiner

Title: Maps of Our Spectacular Bodies
Publishing House: Wydawnictwo Poznań, Poznań 2023

Translation: Agnieszka Walulik
Number of pages: 472
ISBN: 978-83-67891-12-7

Hilary Mantel, Duchy zostają (Giving Up the Ghost)

Jeśli się ocknę jako warzywo, wrzućcie mnie do gulaszu

Po powieść Hilary Mantel sięgnęłam, bo stała na półce nowości w Miejskiej Bibliotece Publicznej, a autorka jest mi znana z powieści Wolf Hall. Poza tym ostatnio książki mniejszych rozmiarów po prostu mnie kuszą. Pamiętnik Duchy zostają to osobista historia autorki, od najwcześniejszych wspomnień z dziecństwa, przez trudną sytuację rodzinną, po podwójne małżeństwo i doświadczenie choroby. Początkowo ciężko mi się czytało te wspomnienia, jednak rozdział o endometriozie rozłożył mnie na łopatki.

Na tym polega życie dziecka. Nie masz żadnych praw

Idźmy jednak po kolei. Początkowe rozdziały, pokazujące ulotność i zmienność pamięci, były dość standardowe, i w sumie wspomnienia z dzieciństwa nie były dla mnie pasjnujące ani nowatorskie. Takie historie każdy z nas ma w zanadrzu. Sytuacja rodziny była za to wyjątkowa i trudna, gdyż matka przyszłej pisarki rozstała się z mężem i zamieszkała z kochankiem i swoimi dziećmi, co było lokalnym skandalem, a Mantel dosięgły szkolne plotki i docinki. „W tamtych czasach na angielskiej prowincji, aby uniknąć kłopotów, należało udawać, że niczym nie różnisz się od innych,” pisze autorka niec ironicznie (s. 116). Również to, jak młodo pisarka wyszła za mąż w związku z oczekiwaniami społecznymi pokazuje, jak inna była to epoka.

Bóle menstruacyjne? Miną, droga pani, miną zaraz po pierwszym dziecku

Mantel dużo pisze o swoim kiepskim samopoczuciu, potwornych migrenowych bólach głowy, które wywołują halucynacje, bólach nóg i brzucha. Przyczyną okazuje się być endometrioza, choroba polegająca na obecności błony śluzowej macicy poza jej jamą. Błona krwawi wraz z comiesięcznym cyklem powodując silną bolesność w zależności od jej rozmieszczenia. Mantel miała wyjątkowo złośliwą endometriozę, rozmieszczoną również w głowie czy jelitach, ale związaną również z ogromnym guzem, który urósł jej w brzuchu. Operacja okazała się konieczna, a pisarka w wieku dwudziestu siedmiu lat straciła macicę, a co za tym idzie – możliwość posiadania dzieci. To okazało się dla niej szczególnie bolesne, chociaż w momencie operacji nie pragnęła mieć jeszcze dzieci. Gdy ich zapragnęła, było już za późno: „Trzeba było zostać nastoletnią matką, myślałam, tą zakałą społeczenstwa. Możliwe, że kiedy miałam czternaście lat, byam płodna. I kiedy miałam siedemnaście. Za to później – muszę czytać swój ból wstecz, żeby wiedzieć, co się we mnie dzieje – później szanse już pewnie malały,” pisze gorzko (s. 169). Myślę, że wiele kobiet na całym świecie, walczących z bezpłodnością o różnych przyczynach (a czasami i bez żadnych), dochodzi do podobnych wniosków.

Łysa, nieforemna, głucha, a mimo to wciąż niepokonana

Oprócz doświadczenia szalenie wrednej choroby, jaką jest endometrioza, a potem skutków związanych z hormonalną terapią zastępczą – otyłością, Mantel sporo pisze o swojej bezdzietności i marzeniach, które pojawiły się, kiedy były już niewykonalne. To przypomina eseje Emilie Pine, której sytuacja była o tyle inna, że szanse jeszcze jakieś były. Bez macicy trudno urodzić dziecko. Mantel pisze o swojej żałobie po ciele, które nawet nie zaistniało, o swojej wymarzonej o dokładnie wyobrażonej nigdy nienarodzonej córce Catrionie. Bezdzietność w końcu zyskuje swój obraz w literaturze, obraz bolesny, chropowaty, na wskroś uczciwy. O ile inne rozdziały w książce Duchy zostają były dobrze napisane, ale nie wiekopomne, to Część piąta. Pokaż jak do tego doszłaś naprawdę rozkłada czytelnika na łopatki. To autentyczny kobiecy głos, analizujący swoje emocje po latach, popełnione błędy, utracone szanse. Ale to również głos świadczący o kobiecej sile i wytrwałości w użeraniu się z chorobami, w układaniu sobie peiorytetów. Z pewnością zostanie ze mną ten fragment – niech wybrzmi na zakończenie i przekona Was, ze po tą publikację warto sięgnąć: „Wróciłam do domu, do naszej ciemnej, osłoniętej enklawy w środku ogromnego miasta. Łysa, nieforemna, głucha, a mimo to wciąż niepokonana, usiadłam i napisałam drugą książkę” (s. 164).

Moja ocena: 8/10.

Hilary Mantel, Duchy zostają
Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2025
Tłumaczenie: Martyna Tomczak
Liczba stron: 192
ISBN: 978-83-8369-026-5

***********************************************************************************

If I wake up a vegetable, put me in a stew

I picked up Hilary Mantel's novel because it was on the new release shelf at the Municipal Public Library, and I'm familiar with the author from her novel Wolf Hall. Besides, lately, smaller books have a luring charm for me. The memoir Giving Up the Ghost is the author's memoir, from her earliest childhood, through a difficult family situation, to a double marriage and the experience of illness. Initially, I found these memories difficult to read, but the chapter on endometriosis blew me away.

This is a child's life; you have no rights

Let's go step by step, though. The opening chapters, showing the fleeting nature and fickleness of memory, were fairly standard, and overall, I didn't find childhood memories compelling or groundbreaking. We all have stories like these. The family situation, however, was unique and difficult, as the future writer's mother separated from her husband and moved in with her lover and her children, which caused a local scandal, and Mantel was subjected to school gossip and ridicule. "In those days, in the English countryside, to avoid trouble, you had to pretend you were no different from everyone else," the author writes ironically (p. 116). The writer's marriage at a young age, due to social expectations, also demonstrates how different the era was.

Period pains? That'll clear up, my dear, after you have your first baby

Mantel writes extensively about her poor well-being, terrible migraine headaches that cause hallucinations, and leg and abdominal pain. The cause turns out to be endometriosis, a disease characterized by the presence of the uterine lining outside the uterus. The lining bleeds with each monthly cycle, causing severe pain depending on its location. Mantel had extremely malignant endometriosis, also affecting her head and intestines, but also linked to a huge tumor that had grown in her abdomen. Surgery proved necessary, and at the age of twenty-seven, the writer lost her uterus, and consequently, the ability to have children. This proved particularly painful for her, even though at the time of the surgery she didn't yet desire children. By the time she did desire them, it was too late: " I should have been a ‘schoolgirl mother’, I thought: that social scourge. At 14 I might have been fertile. At 17. But after that – I have to read my pain backwards, to know what was happening inside me – I guess my chances were decreasing," she writes bitterly (p. 169). I think many women around the world, struggling with infertility for various reasons (and sometimes without any), reach similar conclusions.

Bald, odd-shaped, deaf but not defeated

Besides experiencing the incredibly nasty form of endometriosis, and then the effects of hormone replacement therapy—obesity—Mantel writes extensively about her childlessness and the dreams that emerged when they were already unattainable. This is reminiscent of the essays of Emilie Pine, whose situation was different as there were still chances. Without a uterus, it's difficult to give birth to a child. Mantel writes about her mourning for a body that never even existed, about her dream daughter, Catriona, who was never born. Childlessness is finally gaining its own image in literature, a painful, rough, and thoroughly honest image. While other chapters in Giving Up the Ghost were well-written but not memorable, Part Five: Show How You Got There truly blows the reader away. It's an authentic female voice, analyzing her emotions years later, mistakes made, and lost opportunities. But it's also a voice that testifies to a woman's strength and perseverance in coping with illness and in arranging her priorities. This passage will certainly stay with me – let it resonate at the end and convince you that this publication is worth reading: "I returned home, to our dark, sheltered enclave in the middle of a vast city. Bald, odd-shaped, deaf but not defeated, I sat down and wrote another book" (p. 164).

My rating: 8/10.

Author: Hilary Mantel
Title: Giving Up the Ghost
Publishing House: Czarne, Wołowiec 2025
Translation: Martyna Tomczak
Number of pages: 192
ISBN: 978-83-8369-026-5

Iida Turpeinen, Żywe istoty (Elolliset)

Mądra publikacja o wymieraniu gatunków

Nadal stosunkowo rzadko zdarza mi się przeczytanie książki w mniej niż 24 godziny, i to jeszcze w tygodniu! Za to drugi raz Wydawnictwo Poznańskie zaskoczyło mnie tak ciekawą publikacją, znacznie lepszą niż okładkowe zapowiedzi. W mądry, spokojny sposób Iida Turpeinen opowiada o wymieraniu gatunków i roli człowieka w tym procesie. To piękna, choć bardzo smutna historia poznawania świata w XIX wieku, ludzkiej zachłanności i braku zrozumienia ekosystemów, ale rówież o rodzącej się wiedzy następowania po sobie gatunków, odkrywania i klasyfikowania otaczającego świata, rodzącej się świadomości ekologicznej.

Iida Turpeinen

Autorka to urodzona w 1987 roku fińska pisarka i badaczka, której powieść Żywe istoty właśnie (2025) została wydana w Polsce przez niezawodne Wydawnictwo Poznańskie w serii Dzieł Pisarzy Skandynawskich. Od razu miałam skojarzenia z dwoma innymi publikacjami tego samego wydawcy – przepiękną książką Człowiek, który kochał Syberię Annelise Pilz i Roya Jacobsena, oraz moją ulubioną Kobiety, o których myślę nocą Mii Kankimaki. Tutaj autorka równie pasjonująco potrafi opowiadać o historii odkryć nieznanych lądów, a przy okazji – o napotykanych tam gatunkach i przerażającym tempie ich niszczenia, z którego ludzie początkowo nie zdawali sobie sprawy.

Historia wymarcia krowy morskiej Stellera

Turpeinen opisuje co najmniej kilka gatunków, które przestały istnieć pod koniec XIX wieku – począwszy od głównej bohaterki powieści, syreny morskiej Stellera, poprzez alkę olbrzymią i niestety – wiele innych. Georg Wilhelm Steller, który zmarł podczas podróży powrotnej ze świeżo odkrytej wyspy Behringa przez Syberię, nie miał świadomości, że ostatnie stado syren morskich, które miał szansę odkryć podczas swojej nieprawdopodobnej podróży do Ameryki, przeżyje go niewiele dłużej. Te nieprawdopodobne ssaki zostały całkowicie wytrzebione niewiele po ich odkryciu.

Ciekawy kawałek historii odkrywania i dokumentowania świata

Budowa książki przypomina Kobiety, o których myślę nocą – różne części poświęcone są różnym odkrywcom i przedmiotom ich odkryć. Po I części poświęconej Stellerowi mamy rodział o nowym gubernatorze Alaski Johanie Campusie Furuhjelmie i jego młodej żonie Annie, którzy udają się do rosyjskiej wtedy Alaski, do Sitki, by tam nadzorować pozyskiwanie futer i drewna. Siostra gubernatora, Constance, zajmuje się zbiorami zoologicznymi w Kekoor Castle i ma okazję zaopiekować się szkieletem krowy morskiej znalezionym przez dwóch Aleutów na jednej z odegłych wysp. W 1867 roku Alaska zostaje sprzedana Stanom Zjednoczonym, ale wcześniej szkielet krowy morskiej trafia do profesora Alexandra von Nordmanna w Helsinkach. To właśnie on i jego asystentka Hilda Olson, utalentowana rysowniczka, są bohaterami części trzeciej. To właśnie ta ciekawa kobieta, oprócz setek pająków, miała również okazję utrwalić na papierze szkielet krowy morskiej Stellera, malowany z natury. Rozdział ten ciekawie pokazuje trudną pozycję kobiet w środowisku naukowym, niechęć badaczy do nich i przekonanie o kobiecej podrzędności. Ostatnir części książki poświęcone są współpracy konserwatora Johna Grönvalla ze zbieraczem i radcą Ragnarem Kerugerem, właściecielem Muzeum Oologicznego. Tam konserwator zajmuje się uszkodzonym jajem alki olbrzymiej, gatunku już wtedy wymarłego. Przy okazji Turpeinen pokazuje XIX-wieczne szaleństw zbieractwa i pogoni za rzadkimi okazami, które niejednokrotnie przyczyniło się do zniknięcia gatunku z powierchni ziemi. Podobnie znikają gołębie wędrowne, wystrzelane przez myśliwych, czy kormoran okularowy Stellera. Musi minąć wiele lat, zanim wprowadzone zostaną odpowiednie regulacje prawne, a szał na zbieractwo przeminie.

Podczas pisania tej książki wymarły 364 gatunki świata ożywionego

W pierwszej części podziękowania Turpeinen wylicza część gatunków, które wyginęły podczas jej prac nad książką. Jest ich dokładnie 374. Chociaż książka supia się na historii wyginięcia krowy morskiej Stellera, to ta liczba robi wstrząsające wrażenie. Świat staje się coraz mniej różnorodny – na naszych oczach. Autorka w nienachalny sposób zwraca uwagę na naszą w tym rolę. Myślę, że to bardzo ważny głos w dyskusji o ochronie środowiska i jego bioróżnorodności, a do tego kawał ciekawej historii odkrywania świata, poznawania nowych gatunków i warunków prowadzenia badań kilkaset lat temu. Jak dobrze wciągnie – pasjonująca lektura, od której naprawdę nie można się oderwać.

Moja ocena: 8/10.

Iida Turpeinen, Żywe istoty
Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2025
Tłumaczenie: Sebastian Musielak
Liczba stron: 302
ISBN: 978-83-68479-45-4

***********************************************************************************

Wisely on Extinction

It's still relatively rare for me to read a book in less than 24 hours, let alone during a weekday! However, for the second time, Publishing House Poznańskie has surprised me with such an interesting publication, much better than the cover admits. It tells the story of species extinction and humanity's role in this process in a wise, calm manner. It's a beautiful, though deeply sad story of exploring the world in the 19th century, of human greed and lack of understanding of ecosystems, but also of the emerging knowledge of species succession, the discovery and classification of the world around us, and the emergence of ecological awareness.

Iida Turpeinen

The author is a Finnish writer and researcher born in 1987, whose novel, Beasts of the Sea, has just been published in Poland by the reliable Publishing House Poznańskie as part of the "Works of Scandinavian Writers" series. I immediately had associations with two other publications from the same publisher – the beautiful book The Man Who Loved Siberia by Annelise Pitz and Roy Jacobsen, and my favorite, The Women I Think About at Night by Mia Kankimäki. The author is equally passionate about telling the story of the discovery of unknown lands, and, incidentally, about the species encountered there and the terrifying rate of their destruction, which people initially failed to realize.

The Story of Steller’s Sea Cow Extinction

Turpeinen describes at least several species that disappeared by the end of the 19th century – starting with the novel's main character, Steller's sea cow, and continuing on to the great auk and – unfortunately – many others. Georg Wilhelm Steller, who died during his return voyage from the newly discovered Behring Island through Siberia, was unaware that the last herd of sea cows he had the chance to discover during his improbable journey to America would not outlive him by much. These incredible mammals were completely exterminated shortly after their discovery. The structure of the book is reminiscent of The Women I Think About at Night – different sections are devoted to different explorers and the objects of their discoveries. After the first part devoted to Steller, we have a chapter about the new governor of Alaska, Johan Campus Furuhjelm, and his young wife, Anna, who travel to Sitka, then Russian Alaska, to oversee the harvesting of furs and timber. The governor's sister, Constance, manages the zoological collections at Kekoor Castle and has the opportunity to care for the skeleton of a sea cow found by two Aleuts on a remote island. In 1867, Alaska is sold to the United States, but not before the skeleton of a sea cow is delivered to Professor Alexander von Nordmann in Helsinki. He and his assistant, Hilda Olson, a talented cartoonist, are the subjects of the third part. Olson was an interesting woman who, in addition to hundreds of spiders, also had the opportunity to capture on paper Steller's sea cow skeleton, painted from life. This chapter captivatingly reveals the difficult position of women in the scientific community, the researchers' aversion to them, and the belief of their inferiority. The final sections of the book are devoted to the collaboration between conservator John Grönvall and collector and advisor Ragnar Keruger, owner of the Oological Museum. There, the conservator deals with a damaged egg of a great auk, a species already extinct at the time. Turpeinen also illustrates the 19th-century frenzy of collecting and the pursuit of rare specimens, which often led to the disappearance of species from the face of the earth. Passenger pigeons, shot by hunters, and Steller's spectacled cormorants are disappearing in similar ways. Many years will pass before appropriate legal regulations are introduced and the collecting craze subsides.

374 living creature went extinct in the time this book was being written

In the first part of the acknowledgments, Turpeinen lists some of the species that became extinct during her work on the book. There are exactly 374 of them. Although the book centers on the story of the extinction of the Steller's sea cow, this number is shocking. The world is becoming less and less diverse – right before our eyes. The author unobtrusively draws attention to our role in this. I think this is a very important voice in the discussion about environmental protection and its biodiversity, and also a fascinating story of discovering the world, learning about new species, and the conditions under which research was conducted several hundred years ago. It's captivating – a fascinating read that you simply can't put down.

My rating: 8/10.

 

Author: Iida Turpeinen
Title: Beasts of the Sea
Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2025
Translation: Sebastian Musielak
Number of pages: 302
ISBN: 978-83-68479-45-4