Po książkę zanzibarskiego pisarza
Abdulrazaka Gurnaha sięgnęłam nieprzygotowana. Stała sobie na bibliotecznej
półce i kusiła piękną okładką. „O, Poznańskie,” pomyślałam, a potem, „O, Nobel!
Biorę!”. Ostatnio moje książkowe wybory wynikają z przeczytanych rekomendacji i
chociaż trochę człowiek wie, czego się spodziewać. Tu nie przeczytałam nawet
opisu z tylnej okładki i jakoś ciężko mi było się wgryźć w historię Yusufa.
Pierwszych 50 stron czytałam niemalże tydzień, a potem dokończyłam książkę w
weekend (całość ma 300 stron, więc nie jest wielkim czytelniczym wyzwaniem).
Abdulrazak Gurnah
Sam Gurnah jest ciekawą postacią.
Urodzony w 1948 roku w sułtanacie Zanzibaru, w 1968 roku emigrował do Wielkiej
Brytanii po rewolucji na Zanzibarze z 1964 roku, gdzie arabski sułtanat został w wyniku
zbrojnej rewolty obalony przez lokalną ludność. Jako że dochodziło do czystek
etnicznych ludności arabskiej, Gurnah zbiegł. Wykładał literaturę angielską i
postkolonialną na Uniwerystecie w Kent. Powięść Raj powstała w 1994 roku, a na
polski została przetłumaczona dopiero w 2023 roku przez Krzysztofa Majera, pod edycję,
którą czytałam. Kolejny raz zaskakuje mnie tak późne ukazanie się książki na
rynku, związane z otrzymaniem przez autora literackiej Nagrody Nobla w 2021
roku „za bezkompromisową i współczującą penetrację skutków kolonializmu i losu
uchodźcy w przepaści między kulturami i kontynentami,” jak podano w uzasadnieniu
komisji noblowskiej. Co ciekawe, jego twórczość pozostawała nieznana w szerszych
kręgach również na świecie, a wydania w dużej mierze ograniczały się do Wielkiej
Brytanii.
Powieść ma stosunkowo jasną, klarowną
fabułę. 12-letni Jusuf zostaje oddany przez swojego ojca za długi arabskiemu
kupcowi Azizowi. Chłopiec pracuje u niego w sklepie, gdzie zaprzyjaźnia się z
drugim młodzieńcem w podobnej sytuacji, Khalilem. Aziz zabiera Jusufa na
wyprawę wgłąb lądu, gdzie zamierza handlować z lokalnymi plemionami i wymieniać
szklane paciorki i tkaniny na kość słoniową, rogi nosorożców, złoto i skóry.
Chociaż poprzednie kupieckie karawany odniosły sukces, podczas tej wyprawy Aziz
stracił wiele towaru na negocjacje z lokalnymi przywódcami po drodze, a
trudności na trasie, napady dzikich zwierząt, trapiące tragarzy choroby złożyły
się na fiasko wyprawy. Dodatkowo sytuacja Yusufa się komplikuje, gdyż zaczyna
go pożądać żona kupca, Pani, która cierpi z powod ogromnego znamienia na twarzy
i jest przekonana, że modlitwy i dotyk 16-letniego już młodzieńca ją uleczą. Wbrew
ostrzeżeniom swojego przyjaciela Khalila Yusuf chadza regularnie do domu Pani,
a to dlatego, że zakochuje się w drugiej, młodszej żonie Aziza, Aminie. Wkrótce
sytuacja zaczyna wymykać się spod kontroli, a Yusuf, odrzucając mało subelne
zaloty starszej żony, naraża się na oskarżenie o gwałt. Szczęśliwie kupiec daje
wiarę opowieści młodzieńca, ale szykuje się do wysłania go na kolejną wyprawę
wgłąb lądu. Wydaje się więc, że chłopak ma niewiele do powiedzenia w temacie
własnego losu i przyszłości.
Powieść Gurnaha ma tradycyjną,
linearną fabułę, za którą bez trudu można nadążyć, jak również kilka
klasycznych odwołań. Jusuf, oddany przez rodziców w niewolę, mocno przypomina
biblijnego Józefa. Po drugie, Raj to klasyczna powieść o dojrzewaniu,
gdzie młody bohater przechodzi szereg inicjacji. W zasadzie porzucony przez
swoich rodziców bez słowa wyjaśnienia, nie zobaczy ich już i będzie żałował, że
nie dowiedział się o nich więcej, mając jednocześnie poczucie, że odebrało mu
to kawałek tożsamości. Chłopak spotyka się
z wielością kultur i religii i stara się – uważnie słuchając – zrozumieć otaczający
go świat.
Afryka na przełomie wieków
Bardzo ważnym tematem Raju jest
Afryka na początku XX wieku. Biali dopiero się w niej pojawiają, ale lokalna
ludność ma poczucie, że świat, jaki zna, właśnie dobiega końca. Kolonizatorzy
pokazani są jako groźna siła, mająca niemal boskie moce. Biali ludzie w
lokalnych przekazach potrafią jeść metal, siła woli zarządzać zwierzętami, jeść
zepsute jedzenie i nie chorować. Zwłaszcza Niemcy przedstawieni są jako wyjątkowo
okrutna i bezkompromisowa nacja, stąd też ucieczka Yusufa do nich jest
wyjątkowo dramatycznym wydarzeniem zamykającym książkę i pokazującym, że
niewolnictwo – w różnych formach – istniało w Afryce znacznie wcześniej. Ciężko
powiedzieć, żeby Yusuf mógł dokonać dobrego wyboru.
Warto sięgnąć po książkę
Jak dla mnie, powieść Gurnaha jest
ze wszech miar klasyczna i dołączy do kanonu wielkiej literatury światowej. Z
chęcią wrócę do niej za jakiś czas, już z pełnym skupieniem i świadomością, czego
się spodziewać. Z przyjemnością sięgnę też po inne powieści Noblisty –
zapowiada się prawdziwa literacka uczta.
Moja ocena: 8/10.
Wydawnictwo Poznańskie, Wrocław 2023
Tłumaczenie: Krzysztof Majer
Liczba stron: 302
ISBN: 978-83-67891-14-1
********************************************************************************
I reached for the book by
Zanzibarian writer Abdulrazak Gurnah unprepared. It was sitting on the library
shelf and tempted me with its beautiful cover. "Oh, Poznańskie Publihing
House," I thought, and then, "Oh, Nobel Prize! I'll take it!"
Lately, my book choices have been based on recommendations I've read, and at
least you know what to expect. In this case, I didn't even read the description
on the back cover, and it was hard for me to get into Yusuf's story at the
beginning. I read the first 50 pages for almost a week, and then I finished the
book over the weekend (the whole thing is 300 pages, so it's not a big reading
challenge).
Abdulrazak Gurnah – unknown literary
power
Gurnah himself is an interesting
character. Born in 1948 in the Sultanate of Zanzibar, he emigrated to the UK in
1968 after the Zanzibar Revolution of 1964, where the Arab sultanate was
overthrown by the local population in an armed revolt. As the ethnic cleansing
of the Arab population took place, Gurnah fled. He taught English and
postcolonial literature at the University of Kent almost for his entire adult
life. The novel Paradise was written in 1994 and was not translated into
Polish until 2023 (translation by Krzysztof Majer, for the edition I read).
Once again, I am surprised by the book's late appearance on the market, related
to the author receiving the Nobel Prize in Literature in 2021 "for an
uncompromising and compassionate exploration of the effects of colonialism and
the fate of the refugee in the gap between cultures and continents," as
stated in the Nobel committee's justification. Interestingly, his work remained
unknown to the wider world, and publications were largely confined to Great
Britain.
The novel has a relatively clear,
straightforward plot. 12-year-old Yusuf is given by his father to an Arab
merchant, Aziz, for debts. The boy works in the merchant’s shop, where he
befriends another young man in a similar situation, Khalil. Aziz takes Yusuf on
an expedition inland, where he intends to trade with local tribes and exchange
glass beads and fabrics for ivory, rhino horns, gold and skins. Although previous
merchant caravans had been successful, on this expedition Aziz lost a lot of
goods in negotiations with local leaders along the way, and difficulties along
the way, attacks by wild animals, and diseases afflicting the porters
contributed to the failure of the expedition. Yusuf's situation also becomes
more complicated when he becomes desired by the merchant's wife, Lady, who
suffers from a large birthmark on her face and is convinced that the prayers
and touch of the 16-year-old boy will heal her. Despite the warnings of his
friend Khalil, Yusuf regularly visits Lady's house, because he is falling in
love with Aziz's second, younger wife, Amina. Soon, the situation begins to get
out of control, and Yusuf, rejecting the less than subtle advances of his older
wife, exposes himself to accusations of rape. Fortunately, the merchant
believes the young man's story, but prepares to send him on another expedition
inland. It seems, therefore, that the boy has little say in the subject of his
own fate and future.
Literary mastrpiece
Gurnah's novel has a traditional,
linear plot that is easy to follow, as well as several classical references.
Yusuf, enslaved by his parents, strongly resembles the biblical Joseph.
Secondly, Paradise is a classic coming-of-age novel, where the young
protagonist goes through a series of initiations. Basically abandoned by his
parents without a word of explanation, he will never see them again and will
regret not learning more about them, while feeling that it has taken away a
piece of his identity. The boy encounters a multitude of cultures and religions
and tries – by listening carefully – to understand the world around him while
becoming mature and luringly handsom.
A very important theme of Paradise
is Africa at the beginning of the 20th century. White people are just appearing
there, but the local population feels that the world they know is coming to an
end. The colonizers are presented as a dangerous force with almost divine
powers. In local accounts, white people can eat metal, control animals with
willpower, eat rotten food and not get sick. The Germans in particular are
presented as an exceptionally cruel and uncompromising nation, hence Yusuf's
escape to them is an exceptionally dramatic event that closes the book and
shows that slavery – in various forms – existed in Africa much earlier. It is
hard to say that Yusuf could have made the right choice.
Worth reaching for
For me, Gurnah's novel is a
classic in every respect and will join the canon of great world literature. I
will gladly return to it in some time, with full concentration and awareness of
what to expect. I will also reach for other novels by the Nobel Prize winner -
it promises to be a real literary feast.
My rating: 8/10.
Author: Abdulrazak Gurnah
Title: Paradise
Wydawnictwo Poznańskie, Wrocław 2023
Translation: Krzysztof Majer
Number of pages: 302
ISBN: 978-83-67891-14-1
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz