Orhan Pamuk, Stambuł Wspomnienia i miasto (İstanbul: Hatıralar ve Şehir)

Portret miasta, które już nie istnieje

Sięgnęłam po powieść Orhana Pamuka Stambuł, ponieważ wybieram się do Miasta Miast. Książka obiecywała wiele, zwłaszcza patrząc na podtytuł – wspomnienia i miasto. Tymczasem wspomnienia tak górują nad opisem miasta, że w zasadzie nie da się go zobaczyć. Oglądałam miasto z przeszłości, przesycone nostalgią i melancholią autora, a nie współczesne megapolis tętniące życiem.

Turecki Noblista Orhan Pamuk

Orhana Pamuka w zasadzie nikomu nie trzeba przedstawiać. Urodzony w 1952 roku turecki pisarz jest autorem kilkunastu książek, takich jak Śnieg, Nazywam się czerwień, Biały zamek czy Rudowłosa, a w 2006 roku został wyróżniony Literacką Nagrodą Nobla. W Polsce wydaje go przepięknie Wydawnictwo Literackie w drugiej już edycji. Wstyd się przyznać, ale recenzowana powieść  to pierwsza i na razie jedyna książka noblisty, po którą sięgnęłam.

Zawiedzione oczekiwania

Na wstępie muszę zaznaczyć, że miałam wobec tej książki zupełnie inne oczekiwania. Szukałam obrazu miasta, które mogłabym zobaczyć dzisiaj, wykazu istniejących miejsc, do których mogłabym się dać, portretu miasta, które mogłabym zwiedzić. Natomiast poznałam miasto, którego już nie ma, które zostało pogrzebane pod betonem, stalą i szkłem współczesnej metropolii. Stambuł Wspomnienia i miasto to paradoksalnie nie portret tytułowego polis, ale autobiografia autora przesycona wspomnieniami i obrami z dzieciństwa. To droga Pamuka do zostania pisarzem, na którą miasto wywarło ogromny, decydujący być może wpływ.

Hüzün

Widzę w tej skądinąd nudnej i dłużącej się powieści dwie wartości – po pierwsze, materiał fotograficzny zgromadzony i udostępniony przez autora, włączając w to zdjęcia z jego dzieciństwa i młodości, ale przede wszystkim obrazy miasta z przeszłości. Nieprzypadkowo wszystkie fotografie są czarno-białe i niepodpisane lokalizacyjnie. To koresponduje z pojęciem hüzün, kluczowego da zrozumienia powieści koncepcji melancholii, która dotyka całego miasta i jest związana z historią miasta i upadkiem Imperium Osmańskiego. Po drugie, Pamuk pokazuje portret miasta w kulturze i sztuce, w dziełach lokalnych pasjonatów (powieść Spokój Tanpınara, Encyklopedia stambulska Reşata Ekrema Koçu, album Stambuł utracony Hoca Ali Rızy) i zagranicznych gości (ryciny Antoine-Ignace Mellinga czy powieść Constantinople Théophila Gautier).

Powieść Noblisty to intelektualny portret miasta, przecedzony jeszcze przez osobistą historię i podejście autora. To intrygujący opis tego, jak miejsce, w którym się wychowujemy, wpływa na nas i nas kształtuje, i na ile jego dzieje mogą wpłynąć na losy wrażliwej jednostki. Myślę jednak, że Stambułu przedstawionego w książce nie znajdziemy w obecnym mieście, może tylko jego pozacierane ślady. Nie tego szukałam, a jednocześnie nie mogę mieć do autora pretensji. Tył okładki przestrzega: „To, co teraz czytacie, jest moją własną historią” – i dokładnie to dostajemy.

Moja ocena: 5/10.

Orhan Pamuk, Stambuł Wspomnienia i miasto
Wydawnictwo Literackie, Kraków 2008
Tłumaczenie: Anna Polat
Liczba stron: 480
ISBN: 978-83-08-04174-1

***************************************************************************

A portrait of a city that no longer exists

I picked up Orhan Pamuk's novel Istanbul because I'm going to the City of Cities. The book promised a lot, especially considering the subtitle - Memories and the City. Meanwhile, the memories dominate the description of the city so much that it is basically impossible to see it. I saw a city from the past, filled with the author's nostalgia and melancholy, not a modern megapolis teeming with life.

Turkish Nobel Prize winner Orhan Pamuk

Orhan Pamuk basically needs no introduction. The Turkish writer, born in 1952, is the author of several books, such as Snow, My Name Is Red, The White Castle and The Red-Haired Woman, and in 2006 he was awarded the Nobel Prize in Literature. In Poland, his works are published by Wydawnictwo Literackie in its second edition. I'm ashamed to admit it, but the reviewed novel is the first and only book by the Nobel Prize winner that I have read.

Unfulfilled expectations

First of all, I must say that I had completely different expectations for this book. I was looking for an image of a city I could see today, a list of existing places I could visit, a portrait of an existing city. However, I got to know a city that no longer exists, buried under the concrete, steel and glass of the modern metropolis. Istanbul Memories and the City is, paradoxically, not a portrait of the titular polis, but the author's autobiography saturated with childhood memories and images. This is Pamuk's path to becoming a writer, on which the city had a huge, perhaps decisive, influence.

Huzün

I see two values in this otherwise boring and lengthy novel - firstly, the photographic material collected and made available by the author, including photos from his childhood and youth, but above all, images of the city from the past. It is no accident that all the photos are black and white and unlabeled. This corresponds to the concept of hüzün, a key element in understanding the novel's concept of melancholy, which affects the entire city and is related to its history and the fall of the Ottoman Empire. Secondly, Pamuk shows a portrait of the city in culture and art, in the works of local enthusiasts (the novel Tranquility by Tanpınar, Encyclopedia Istanbul by Reşat Ekrem Koçu, the album Istanbul Lost by Hoca Ali Rıza) and foreign guests (prints by Antoine-Ignace Melling or the novel Constantinople by Théophila Gautier).

The Nobel Prize winner's novel is an intellectual portrait of the city, enriched by the author's personal history and approach. This is an intriguing description of how the place where we grow up influences and shapes us, and to what extent its history can influence the fate of a sensitive individual. However, I think that the Istanbul presented in the book will not be found in the current city, maybe only its erased traces. This wasn't what I was looking for, but at the same time I can't blame the author. The back cover warns: "What you are reading now is my own story" - and that's exactly what we get.

My rating: 5/10.

Author: Orhan Pamuk
Title: Istanbul Memories and the City
Publishing House: Wydawnictwo Literackie, Kraków 2008
Translation: Anna Polat
Number of pages: 480
ISBN: 978-83-08-04174-1