Anna Mateja, Serce pasowało. Opowieść o polskiej transplantologii

Czasy wizjonerów

Uwielbiam film Bogowie w reżyserii Łukasza Palkowskiego z 2014. Teraz sięgnęłam po książkę Anny Mateji, która wyszła 2 lata później, pewnie na fali popularności obrazu o Relidze. Wydane w 2016 roku przez wydawnictwo Czarne Serce pasowało jest, jak zapowiada podtytuł, opowieścią o początkach polskiej transplantologii. Przy czym skromne 180 stron daje kompletny obraz tej dziedziny medycyny, poczynając od przeszczepów nerek, poprzez serce, wątrobę, szpik, po kończyny czy nawet twarz. Reportaż pokazuje trudne początki, poświęcenie lekarzy, trudności w zaopatrzeniu, brak sprzętu i podstawowych materiałów. Mimo to adepci medycyny parli naprzód i za wszelką cenę walczyli o życie swoich podopiecznych, nie poddając się mimo licznych niepowodzeń. Może dzięki oddaniu tej pasji powieść jest prawie nieodkładalna. Dlaczego prawie? Bo non stop sprawdzałam kolejne historie w google, oglądając pacjentów czy doczytując o co ciekawszych przypadkach.

Przeszczepy nerek

Bohaterami pierwszego rozdziału są lekarze nefrolodzy, którzy w 1966 roku dokonują pierwszego udanego przeszczepu nerek na 19-letniej Danucie Milewskiej. Chorzy na nerki mieli bardzo utrudniony dostęp do dializ, brakowało sprzętu, więc często operacja, bardzo ryzykowna, była ich jedyną szansą. Tutaj wielkie medyczne nazwiska to Jan Nielubowicz, profesor AM z Warszawy czy doktor Wojciech Rowiński, którzy dokonywali pierwszych przeszczepów, walcząc z wysoką śmiertelnością pacjentów i brakiem skutecznych leków przeciwko odrzuceniu organu.

Przeszczepy serca - początki

Drugi rozdział to dobrze nam znana historia transplantacji serca. Pierwszy, niestety nieudany, przeszczep serca ma miejsce w 1969 roku, dokonują go profesor Jan Moll i profesor Antoni Dziatkowiak. Ma to miejsce 2 lata po pierwszej na świecie transplantacji serca, dokonanej w grudniu 1967 roku w RPA przez doktora Christiana Barnarda, gdzie pacjent zmarł 18 dni po zabiegu z powodu zapalenia płuc. Cyklosporyna zaczęła być stosowana do bezpiecznego obniżania odporności dopiero w 1983 roku, wcześniej stosowano naświetlania bombą kobaltową, by zapobiec odrzuceniu przeszczepu. To z kolei powodowało łatwość zapadania na różnego rodzaju infekcje. Jednak już drugi pacjent Barnarda, dentysta Philip Bliberg, przeżył z przeszczepionym organem 19 miesięcy, zmarł na miażdżycę. Na zakończony sukcesem zabieg w Polsce przyjdzie czekać prawie 20 lat.

Klinika profesora Religi

W trzecim rozdziale przyglądamy się klinice Religi w Zabrzu, oraz pracującym tam lekarzom – Marianowi Zembali, Andrzejowi Bochenkowi, Stanisławowi Wosiowi, Romualdowi Cichoniowi czy Jackowi Mollowi. Trzej pierwsi pacjenci Religi i jego zespołu umierają, dopiero czwarty, przewodnik górski Piotr Macura, przeżywa i prowadzi normalne życie. Rozwój transplantologii poszedł dalej lawinowo, zaczęto przeszczepiać płuca, a w 2001 roku Marian Zembala przeszczepił po raz pierwszy jednocześnie płuca i serce. Zaczynają się prace nad sztucznym sercem. „Transplantacja to jest trochę tak, jakby natura zostawiła naszemu życiu furtkę – powie Religa kilka miesięcy przed śmiercią. – Dała człowiekowi jeszcze jedną szansę wyjścia z zagrożenia i odsunięcia nieuchronnego.” (s. 89).

Przeszczepy trzustki i wątroby

Profesorowie Jacek Szmidt i Mieczysław Lao w lutym 1988 roku przeprowadzają udany zabieg przeszczepu trzustki i nerki, profesor Stanisław Zieliński podejmuje w 1987 roku próby przeszczepu wątroby, ale pierwszy udany przeszczep tego narządu ma miejsce dopiero w 1994 roku. Wykonali go profesor Bogdan Michałowicz i doktor Jacek Pawlak. Z początkiem lat 90-tych profesor Kaliciński i zespół z Centrum Zdrowia Dziecka zajmuje się przeszczepami dziecięcymi od żywych dawców.

Leczenie białaczki

Wczesne lata 70-te to również początki leczenia białaczki i takie nazwiska, jak profesor Jerzy Hołowiecki czy profesor Wiesław Jędrzejczak. Poprzedzające je przeszczepy szpiku kostnego wykonywane w Bostonie przez doktora Edwarda Thomasa były dla większości pacjentów nieudane – na 400 zabiegów tylko czterej pacjenci wyzdrowieli, reszta zmarła w wyniku odrzucenia przeszczepu. Pierwszym krokiem do sukcesu było napromieniowywanie pacjentów w celu zniszczenia chorego szpiku, lecz śmiertelność nadal była zastraszająco wysoka. Również zabiegi przeprowadzane przez profesora Jędrzejaka obarczone są wysokim ryzykiem. „Na dziewięciu pacjentów mieliśmy trzy życia netto” (s. 128), mówił lekarz. Chociaż przy białaczce rokowania nadal nie są szczególnie optymistyczne, to Polska jest trzecim w Europie krajem jeśli chodzi o liczbę dawców szpiku.

Replantacje i przeszczepy kończyn

Rozdział szósty zaczyna się z przytupem – Józef Maszkiewicz przyeżdża do szitala w Trzebnicy z odciętą dłonią w worku po cemencie. Ordynator Ryszard Kocięba podejmuje się operacji. Była to pierwsza w Europie, a siódma na świecie udana operacja replantacji ręki. W 1973 roku Kocięba doprowadza do otwarcia pierwszego w Europie Ośrodka Replantacji Kończyn. Pracuje tam profesor Jerzy Jabłecki, który wraz z zespołem prowadzi udane operacje replantacji, a potem przeszczepów kończyn. Najbardziej znani pacjenci to Leszek Opoka, który stracił dłoń i połowę przedramienia w wypadku z piłą mechaniczną; Mirosław Borodziuk, informatyk, który rękę stracił w dzieciństwie w wypadku z młockarnią, czy najbardziej spektakularny przypadek – Grzegorz Galasiński, który stracił twarz w wypadku z maszyną do rozdrabniania kamieni. Galasiński był operowany w Gliwicach przez zespół profesora Maciejewskiego. Gliwicka klinika pomogła jeszcze wielu pacjentom, zwłaszcza tym z nowotworami twarzy i szyi. Natomiast jako przestroga przytoczona jest historia Clinta Callahana, pierwszego na świecie pacjenta, któremu przeszczepiono rękę, ale mężczyzna nie zaakceptował nowej kończyny i po zaniedbaniu terapii poprosił o jej amputację.

Rola dawcy i nadzieja dla chorych

Ostatni rozdział opisuje przekonania, z którymi muszą się zmierzyć lekarze, z podejściem społeczeństwa do pobierania organów, z ogólnym klimatem. Książkę warto przeczytać, zwłaszcza, że naprawdę trudno ją odłożyć. Jest napisana jak najlepszy kryminał, w surowym, obiektywnym stylu, z iście chirurgiczną precyzją. Mimo trudnej tematyki, reportaż napisany jest przystępnym językiem, jasno, klarownie, popularnonaukowo. Nawet osoby niezwiązane z medycyną nie będą miały problemu ze zrozumieniem medycznych procedur czy terminów. Dla mnie hit tak samo jak film o Relidze – zdecydowanie warto zasiąść z książką na jeden wieczór i dać się porwać niesamowitej historii polskiej transplantologii.

Moja ocena: 9/10

Anna Mateja, Serce pasowało Opowieść o polskiej transplantologii
Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2016
Liczba stron: 184
ISBN: 978-83-8049-303-2

**************************************************************************

The times of visionaries

I love the film Gods directed by Łukasz Palkowski from 2014. Now I reached for Anna Mateja's book, which was published two years later, probably on the wave of popularity of the picture about Religa. Published in 2016 by the Czarne publishing house The Heart Was a Match is, as the subtitle promises, a story about the beginnings of Polish transplantology. At the same time, the modest 180 pages give a complete picture of this field of medicine, starting from kidney transplants, through the heart, liver, bone marrow, to limbs and even the face. The report shows difficult first stages, doctors' dedication, hardships in supplies, lack of equipment and basic materials. Despite this, the adepts of medicine pushed forward and fought for the lives of their patients at all costs, not giving up despite numerous failures. Perhaps it is thanks to the depiction of this passion that the novel is almost impossible to put down. Why almost? Because I was constantly checking more stories in Google, watching patients or reading about more arresting cases.

Kidney transplants

The heroes of the first chapter are nephrologists who in 1966 perform the first successful kidney transplant on 19-year-old Danuta Milewska. Kidney patients had very difficult access to dialysis, there was a lack of equipment, so often a very risky operation was their only chance. Here, the great medical names are Jan Nielubowicz, professor of the Medical University of Warsaw, and doctor Wojciech Rowiński, who performed the first transplants, fighting high patient mortality and the lack of effective drugs against organ rejection.

Heart transplants - beginnings

The second chapter is the well-known story of heart transplantation. The first, unfortunately unsuccessful heart transplant takes place in 1969, carried out by Professor Jan Moll and Professor Antoni Dziatkowiak. This takes place 2 years after the world's first heart transplant, performed in December 1967 in South Africa by Dr. Christian Barnard, where the patient died 18 days after the procedure due to pneumonia. Cyclosporine began to be used for safe immunosuppression only in 1983, before cobalt bomb irradiation was used to prevent transplant rejection. This, in turn, resulted in the ease of contracting various types of infections. However, Barnard's second patient, dentist Philip Bliberg, survived 19 months with the transplanted organ, and died of atherosclerosis. It will take almost 20 years for a successful treatment in Poland.

Clinic of Professor Religa in Zabrze

In the third chapter, we look at the Religa’s clinic in Zabrze and at the doctors working there - Marian Zembala, Andrzej Bochenek, Stanisław Woś, Romuald Cichoń and Jacek Moll. The first three patients of Religia and his team die, only the fourth, mountain guide Piotr Macura, survives and leads a normal life. The development of transplantology went further, the medics started to transplant lungs, and in 2001 Marian Zembala transplanted both lungs and heart for the first time. Work on an artificial heart begins. “Transplantation is a bit like nature has left a gate for our lives,” Religa will say a few months before his death. "It gave man one more chance to get out of danger and stave off the inevitable." (p. 89).

Pancreas and liver transplants

Professors Jacek Szmidt and Mieczysław Lao in February 1988 perform a successful pancreas and kidney transplantation, Professor Stanisław Zieliński attempts a liver transplant in 1987, but the first successful transplant of this organ does not take place until 1994. It was made by professor Bogdan Michałowicz and doctor Jacek Pawlak. At the beginning of the 1990s, Professor Kaliciński and a team from the Children's Memorial Health Institute dealt with children's transplants from living donors.

Treatment of leukemia

The early 1970s also marked the beginnings of leukemia treatment and names such as Professor Jerzy Hołowiecki and Professor Wiesław Jędrzejczak. The preceding bone marrow transplants performed in Boston by Dr. Edward Thomas were unsuccessful for most patients - out of 400 procedures, only four patients recovered, the rest died as a result of transplant rejection. The first step to success was irradiating patients to destroy the diseased marrow, but the mortality rate was still alarmingly high. Also, the procedures performed by Professor Jędrzejak carry a high risk. "We had three net lives out of nine patients" (p. 128), the doctor said. Although the prognosis for leukemia is still not particularly optimistic, Poland is the third country in Europe in terms of the number of bone marrow donors.

Limb replantations and transplants

Chapter six begins with a bang - Józef Maszkiewicz arrives at the hospital in Trzebnica with a severed hand in a cement bag. Ryszard Kocięba, head of the department, undertakes the operation. It was the first in Europe and the seventh in the world successful hand replantation surgery. In 1973, Kocięba leads to the opening of the first Limb Replantation Center in Europe. Professor Jerzy Jabłecki works there, and, together with his team, conducts successful replantation operations, and then limb transplants. The most famous patients are Leszek Opoka, who lost his hand and half of his forearm in an accident with a chainsaw; Mirosław Borodziuk, an IT specialist who lost his arm in childhood in an accident with a threshing machine. However the most spectacular case - Grzegorz Galasiński, who lost his face in an accident with a stone crushing machine, was operated on in Gliwice by the team of Professor Maciejewski. The clinic in Gliwice helped many more patients, especially those with face and neck cancers. As a cautionary tale, the story of Clint Callahan, the first patient in the world to receive an arm transplant, is quoted as a warning, as the man did not accept the new limb and, after neglecting the therapy, asked for its amputation.

The role of the donor and hope for the sick

The last chapter describes the beliefs doctors have to face, the society's approach to organ donation, the general climate. The book is worth reading, especially since it's really hard to put down. It is written like the best detective story, in a raw, objective style, with truly surgical precision. Despite the difficult subject matter, the reportage is written in an accessible language, clearly, lucidly, in a popular science manner. Even non-medical people will have no problem understanding medical procedures or terms. For me, ir is as good as the movie about Religa - it is definitely worth sitting down with a book for one evening and letting yourself be carried away by the amazing history of Polish transplantology.

My rating: 9/10

Author: Anna Mateja
Title: The Heart Was a Match A Story Of Polish Transplantology
Publishing House: Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2016
Number of pages: 184
ISBN: 978-83-8049-303-2