Philip Roth, Amerykańska sielanka (American Pastoral)

Po lekturze Korekt Franzena nabrałam ochoty na współczesną literaturę amerykańską, najlepiej słusznych rozmiarów. Spojrzałam zatem na swoją półkę i wyłowiłam wzrokiem Amerykańską sielankę Philipa Rotha, w 1997 roku nagrodzoną Pulitzerem i przez wielu uważaną za najlepszą powieść pisarza. Dwa tygodnie później jestem gotowa podzielić się moimi wrażeniami.

Wiwisekcja amerykańskiego snu

 Bohaterem Amerykańskiej sielanki jest Seymour „Szwed” Levov i jego rodzina. Atletycznie zbudowany blondyn odnoszące spore sukcesy w sporcie, syn Lou Levova, rękawicznika, z sukcesem przejmuje i prowadzi kwitnący interes ojca. Szwed jest również szczęśliwym i dumnym mężem Dawn, byłej Miss New Jersey, i ojcem Merry. Kupuje piękny, wielki, stary kamienny dom w Old Rimrock, gdzie jego żona zaczyna hodować krowy. Sielankę niszczy córka, która mocno się radykalizuje podczas trwającej wojny wietnamskiej i w ramach protestu podkłada bombę w lokalnym sklepiku. Wybuch zabija jednego z mieszkańców, a dziewczyna znika, przez wiele lat nie dając znaku życia.

Konflikt na linii rodzice – córka, stanowiący sztandarowy przykład konfliktu pokoleń, jest również pretekstem do nakreślenia szerszego obrazu społeczeństwa amerykańskiego lat 50-tych, 60-tych i 70-tych. Merry wymyka się z domu do Nowego Jorku, by brać udział w antywojennych demonstracjach. Rodzice próbują ją kontrolować, ale także przede wszystkim chronić, jednak bezskutecznie. Ujawnia się tutaj również głębokie poczucie niedopasowania Merry do swoich idealnych rodziców – dziewczyna nie dorównuje urodą swojej matce, a poza tym bardzo się jąka, z czym rodzice próbują na wszelkie sposoby walczyć. Jej posunięty poza wszelkie granice bunt ma wybić rodziców z ich idealnego świata, „amerykańskiej sielanki” i postawić w obliczu realnego, trudnego, skomplikowanego życia. Merry najbardziej ma za złe ojcu jego konformizm, płynięcie z prądem, wybieranie zawsze najłatwiejszej ścieżki. Tak dziewczyna odbiera wygodne życie ojca, przejęcie fabryki i prowadzenie rodzinnego interesu.

Drugim ważnym tematem jest kwestia wychowywania dziecka i życia ze świadomością, że pociecha była w stanie kogoś zabić. Zniknięcie Merry po zamachu niczego nie ułatwia, bo uniemożliwia zadanie dziewczynie pytań, skonfrontowanie jej z wydarzeniami, wyjaśnienie ich. Długo rodzina nie wie, czy to faktycznie Merry była terrorystką, i czy to ona odpowiada za zamach, czy też została porwana albo zmuszona do tak radykalnych działań. Kiedy w toku śledztwa zostaje ustalone, że to dziewczyna jest winna, rodzice muszą poradzić sobie z tą świadomością, jak i dalszym życiem w niewielkiej, skrzywdzonej przez ich dziecko społeczności. Każde z małżonków radzi sobie z traumą inaczej – Dawn po kilku latach stara się od niej odciąć – poddaje się operacji plastycznej, by zobaczyć w lustrze odmłodzoną twarz, pragnie sprzedać dom i wybudować sobie nowy, wdaje się romans z sąsiadem. Szwed płynie z prądem – niezbyt aktywnie szuka swojej córki, daje się szantażować jej przyjaciółce, ale kiedy wreszcie odnajduje swoje odmienione dziecko, nie jest w stanie podjąć jakiegokolwiek działania. Szuka zrozumienia u swojego brata, ale zamiast poklepywania po plecach Jerry funduje mu zimny prysznic – mówi mu prosto w twarz, że Szwed zawsze wolał załagodzić konflikt, niż go faktyczne rozwiązać i skonfrontować się z trudną sytuacją. Seymour pozostaje nieujawniony – zawsze uprzejmy, grzeczny, wycofany w konwenanse. Jerry uważa, że to właśnie taką fasadowość chciała wysadzić Merry, i dostrzec pod spodem prawdziwe oblicze swojego ojca.

Z drugiej strony Szwed wierzy, że przykładne, spokojne, pokorne i pracowite życie jest gwarantem szczęścia – a więc w jego oczach porządku, niezmienności, spokoju. Merry natomiast sprowadza chaos, nieprzewidywalność, ruch, drastyczną zmianę. Uosabia przypadkowość życia, brak ładu, brak sensu. Całe uporządkowane, pewne, niezmienne życie Szweda okazuje się zatem oparte na bardzo niepewnych fundamentach.

Zatem w historii rodziny przeglądają się jak w lustrze wielkie tematy życia i literatury – relacja rodzic-dziecko, konformizm i non-konformizm, poszukiwanie sensu życia. Roth rozlicza się również z kulturą amerykańską – mitem self-made mena, realizacją amerykańskiego snu – domku na przedmieściach z piękną, zadbaną żoną, utalentowanymi dziećmi, doskonale rozwijającą się karierą. Pokazuje najpierw drobne pęknięcia w tej fasadzie, a potem wielkie bum, z wnikliwie zarysowanym tłem społecznym i historycznym.

Niemniej jednak odłożyłam książkę w zasadzie bez emocji. Nie wstrząsnęła mną, nic we mnie nie zmieniła. Na pewno ma na to wpływ jej długość – niewiele ponad 600 stron. Intensywnie jestem w zasadzie w stanie czytać tylko przez weekend, z kilkudniową przerwą w tygodniu. To sprawia, że książka nie dociera do mnie w całości, ale kawałkami. Przy innych książkach Rotha nagrodzona Pulitzerem Amerykańska sielanka zdaje się rozwodniona – nie ma tej intensywności, która cechuje choćby Kompleks Portnoya czy Everymana. Mam wrażenie, że małżeństwo Levovów zostało nakreślone aż nazbyt dokładnie, a z kolei część wątków pobocznych jest niepotrzebna. Sporo rozważań się powtarza, albo wlecze się stronami. Mimo ogromnej sprawności technicznej – nie osiągnęłam stanu zamyślenia, który dają mi niektóre książki. A szkoda.

Moja ocena: 5/10

Philip Roth, Amerykańska sielanka

Wydawnictwo Literackie

Warszawa 2015

Tłumaczenie: Jolanta Kozak

Liczba stron: 608

ISBN: 978-83-08-05495-6

After reading Franzen's Corrections, I felt like reading some more of contemporary American literature, preferably of a proper size. So I looked at my shelf and fished out the American Pastoral by Philip Roth, awarded in 1997 with Pulitzer Prize and considered by many to be the writer's best novel. Two weeks later I am ready to share my impressions.

A vivisection of the American Dream

The main character of American Pastoral is Seymour ‘Swede’ Levov and his family. Athletically built blonde with great success in sport, son of Lou Levov - a glove-maker, successfully takes over and runs his father's flourishing business. Swede is also a happy and proud husband of Dawn, a former Miss of New Jersey, and a father of Merry. He buys a beautiful, big, old stone house in Old Rimrock, where his wife starts breeding cows. The idyll is destroyed by their daughter, who becomes strongly radical during the Vietnam War and puts a bomb in a local shop to protest against it. The explosion kills one of the inhabitants, and the girl disappears, keeping her parents in darkness for many years.

The parent-daughter conflict, which is a flagship example of the generation clash, is also a pretext to outline the broader picture of the American society in the 1950s, 1960s and 1970s. Merry sneaks out of home to New York to take part in anti-war demonstrations. The parents try to control it, and at the same time protect their daughter, but to no avail. There is also a deep sense of mismatch between Merry and her ideal parents - the girl is not as beautiful as her mother, and besides, she stutters, and her parents try all they can to make that stop. Her rebellion, which goes beyond all bounds, is supposed to knock her parents out of their ideal world, the ‘American pastoral’, and make tchem face a real, difficult, complicated life. Merry blames her father most for his conformism, going with the flow, always choosing the easiest path. This is how she perceives her father's comfortable life, taking over the factory and running a family business.

The second important topic of the novel is raising a child and living with the awareness that the child is a cold-blooded murderer. Merry's disappearance after the successful terrorist attack makes matters even more complicated as the girl cannot be confronted with her actions, asked for explanation, excused. For a long time, the family does not know whether it was really Merry who has been responsible for the attack, whether she was abducted or forced to perform such radical actions. When it is established that the girl is guilty, the parents have to deal with this awareness and live in the small community harmed by their child. The spouses deal with trauma differently - Dawn after a few years tries to cut her off – undergoes a plastic surgery to see a rejuvenated face in the mirror, wants to sell the house and build a new, engages in an affair with her neighbor. Swede goes with the flow - he does not actively look for his daughter, is blackmaileb by her friend, but when he finally finds his changed child, he looks for some understanding from his brother. Jerry, however, instead of patting Swede on the back, gives him a cold shower - he tells him straight to his face that he always preferred to avoid the conflict than to go for real solutions and confront the situation. Seymour remains undisclosed - always polite, hidden, withdrawn in conventions. Jerry thinks that this is the façade Merry wanted to blow up to have a glimpse of her father's real calculations. On the other hand, Swede believes that an exemplary, calm, humble and hard-working life is a guarantee of happiness. And for him that means order, stability and peace. Merry, on the other hand, brings chaos, unpredictability, movement and drastic change. She embodies the randomness of life, lack of order, senselessness. The Swede's entire orderly, certain, unchanging life turns out to be based on very uncertain foundations.

Thus the history of the family serves as a mirror for the great topics of literature and life - like the parent-child relationship, conformism and non-conformism or the search for the meaning of life. Roth also disagrees with American culture - the myth of self-made men, the implementation of American dream - a house in the suburbs with a beautiful, well-groomed wife, talented children, a flourishing career. The book shows first small cracks in this facade, and then a big boom, with a thoroughly outlined social and historical background.

Nevertheless, I put down the book with virtually no emotions. It didn't shake me, didn't change me. The feeling is certainly influenced by its length - just over 600 pages. In principle, I can only read intensively over the weekend, with a break of several days during the week. This means that the book does not reach me as a whole, but in pieces. Among other books by Roth, the Pulitzer-winning American Pastoral seems to be watered down - it doesn't have the intensity that characterizes Portnoy’s Complaint or Everyman. I have the impression that the Levovs’ marriage has been drawn too precisely, and some of the side threads are unnecessary. A lot of considerations are repeated or drag along. Despite the great technical efficiency - I haven't reached the state of thoughtfulness that some books give me. It's a pity.

My rating: 5/10

Author: Philip Roth

Title: American Pastoral

Publishing House: Wydawnictwo Literackie

Warsaw 2015

Translation: Jolanta Kozak

Number of pages: 608

ISBN: 978-83-08-05495-6

Jonathan Franzen, Korekty (The Corrections)

To nie jest łatwa książka. „Zimny prąd nadciągający znad prerii przynosił szaleństwo” – brzmi pierwsze zdanie. Przejście przez pierwszą stronę zabrało mi chyba z trzy miesiące. Zaczynałam, odkładałam, sięgałam po coś innego. Kiedy wreszcie udało mi się odpowiednio skupić, książka całkowicie mnie wciągnęła.

Poznajcie Lambertów

Franzen mówi sam o sobie, że nie jest pisarzem, który potrafiłby się zmieścić na 150 stronach. Potrzebuje przestrzeni, by rozwinąć swoich bohaterów, zwłaszcza, jeśli opowiada historię pięcioosobowej rodziny. Tak właśnie jest w Korektach – powieść ma 582 strony i skupia się na losach państwa Lambertów oraz trójki ich dzieci. Alfreda Lamberta poznajemy, gdy jest już na emeryturze i lubi zaszywać się w piwnicy swojego domu i drzemać w swoim wielkim, niebieskim fotelu. Niegdyś silny i postawny mężczyzna, całe życie pracował na kolei i odnosił w swojej pracy znaczne sukcesy, a w czasie wolnym prowadził eksperymenty chemiczne i opatentował swój wynalazek. Obecnie cierpi na postępującą demencję i opiekuje się nim jego żona Enid, prowadząca jednocześnie ich wielki dom. Jej wielkim pragnieniem jest zebranie w swoim przepełnionym przedmiotami domu całej swojej rodziny na ostatnie wspólne święta Bożego Narodzenia, tak jak działo się to dawniej. Dorosłe dzieci pary prowadzą swoje mniej lub bardziej udane życia i każde z nich boryka się z jakimiś problemami – najstarszy syn Gary ma piękną żonę i trójkę dzieci, ale czuje się więźniem we własnym domu. Córka Denise jest restauratorką, haruje w restauracji po 16 godzin dziennie i po swoim nieudanym małżeństwie wdaje się w romans z żoną swojego szefa. Zaniedbuje swoje obowiązki i traci pracę. Młodszy syn Chip najpierw znajduje pracę na uczelni, z której zostaje wyrzucony w atmosferze skandalu, potem żyje za pieniądze siostry i jest zmuszony za grosze sprzedać swoją kolekcję książek, aż w końcu wyjeżdża na Litwę przyciągać inwestorów w niepewnych politycznie czasach, skąd w końcu ucieka, straciwszy wszystkie zarobione pieniądze.

Oprócz rozterek i potknięć całej rodziny Franzen maluje również znacznie szerszy obraz amerykańskiego społeczeństwa. Alfred jest świadkiem upadku kolei i zrujnowania dzieła jego życia, zgadza się również sprzedać swój patent potężnej korporacji farmaceutycznej, która na jego pracy będzie teraz zarabiać miliony. Wielkie firmy pożerają i przetwarzają wysiłek jednostki.

Erin spełnia swoje marzenie i wybiera się z Alfredem w rejs, który kończy się spektakularnie – Alfred wypada z pokładu i para zostaje odtransportowana helikopterem do szpitala. Erin przywiązuje ogromną wagę do wizerunku – pozuje się na nieco inną osobę, niż jest w rzeczywistości. Podczas rejsu chce uchodzić za światową kobietę prowadzącą niemal międzynarodowe życie, podczas gdy w domu nie potrafi okiełznać mnożących się przedmiotów, wiecznie gdzieś coś chowa, a potem nie może znaleźć. Nawet jej dzieci zaczynają czuć się źle i czują potrzebę gruntownego uporządkowania przestrzeni, skażonej „nekrozą gratów” (s. 172). Dzięki postaciom matki i córki można zobaczyć, jak gruntownie zmieniła się rola kobiety w społeczeństwie – od gospodyni domowej po sprawnie wygrywającą z mężczyznami na ich terytorium szefową kuchni najwyższych lotów.

Bohaterowie Franzena budzą żywe emocje – złość, irytację, chęć wstrząśnięcia nimi i powiedzenia: „ogarnij się”. Z drugiej strony – stają się pewnym lustrem, w którym możemy spojrzeć na samych siebie z dystansu i zastanowić się, ile takich ograniczeń, wahań, wątpliwości mamy sami.

Wielowymiarowość tytułu

Tytułowe korekty pojawiają się w książce wielokrotnie i najczęściej w kontekście rodziców i ich dzieci. To poprawki, które nieustannie staramy się wprowadzić sami w sobie i w innych. Czuje tak w zasadzie każdy bohater - „(…) całe życie Gary’ego było zaprogramowane jako korekta, jak poprawianie życia ojca (…)” (s. 186). Alfred patrzy w ten sposób na swoją najmłodszą córkę Denise: „Ostatnie dziecko stanowiło ostatnią szansę, aby nauczyć się czegoś na swoich błędach i wprowadzić korekty, a on postanowił wykorzystać tę sposobność.” (s. 289). Korekty jednak dotyczą również jego samego: „To była jedyna rzecz, której nie zapomniał: jak odmawiać. Wszystkie korekty, które usiłowała wprowadzić w jego umyśle, poszły na marne. Był uparty dokładnie tak samo, jak w dniu ich pierwszego spotkania.” (s. 578). Może to też rodzaj odwiecznej cenzury – co wypada, a czego nie wypada, jak powinno być, by było to dobrze postrzegane? Dopasowywanie świata do przyjętego wzorca?

Po drugie, korekty działają również przy poznawaniu bohaterów. Najczęściej słyszymy o nich najpierw i mamy możliwość wyrobienia sobie o nich jakiegoś zdania, ale wraz z coraz głębszym ich poznawaniem, nasza opinia ulega korekcie i nic nie jest takie, jakie wydaje się na pierwszy rzut oka. Alfred nie jest grubiańskim starcem, Denise nie jest silną kobietą sukcesu, Gary nie jest tylko i wyłącznie odnoszącym sukcesy mężem i ojcem. Postaci sa skomplikowane, wielowymiarowe, ludzkie.

W szerszym wymiarze – społecznym – korekty to zmiany kursów akcji na rynkach finansowych, również mające wpływ na życie bohaterów. Historia rodziny zostaje w ten sposób dyskretnie wpisana w szerszy kontekst.

Najlepsze tradycje powieściowe

Nie ukrywam, że książka Franzena to wymagająca lektura. Nie jest łatwa ani językowo, ani fabularnie – nie zachowuje porządku chronologicznego, często zmienia bohatera, skacze pomiędzy wątkami. Dodatkowo wyzwaniem jest też jej długość i konieczność utrzymywania natężonej uwagi. Mi podobała się drobiazgowość prozy Franzena i jego ostry jak żyleta zmysł obserwacji. Moje ulubione zdanie? „Kawałek gazety owinął się wokół parkometru z erotyczną desperacją” (s.495). Ale takich perełek jest naprawdę wiele – począwszy od nekrozy gratów, poprzez „Delikatne drżenie cnotliwości w jej głosie” (s. 223) czy wreszcie opis snu małżonków: „Drzemki Alfreda były symfonią charkotu, gwizdania i dławienia się, epopeją chrapania. Sen Enid był niczym haiku” (s. 250).

Twórczość Franzena nawiązuje do twórczości największych pisarzy XX i XXI wieku – Thomasa Manna czy Marcela Prousta, jak i współczesnych pisarzy amerykańskich – Dona DeLillo, czy choćby przyjaciela Davida Fostera Wallace’a. Cieszę się, że tak prorokowany upadek wielkiej powieści nie następuje, a powieść jako gatunek ma się ze wszech miar dobrze.

Moja ocena: 8/10.

Jonathan Franzen, Korekty

Wydawnictwo Sonia Draga

Katowice 2012

Tłumaczenie: Joanna Grabarek, Arkadiusz Nakoniecznik

Liczba stron: 582

ISBN: 978-83-7508-470-2

____________________________________________________________________________

This is not an easy book. ‘The madness of an autumn prairie cold front coming through,’ is the first sentence. It took me about three months to get through the first page. I started, put it off, reached for something else. When I finally managed to focus properly, the book caught my attention completely.

Meet the Lamberts

Franzen says that he is not a writer who could fit on 150 pages. He needs space to develop his characters, especially if he tells the story of a family of five. This is how it is in The Corrections - the novel has 582 pages and focuses on the fate of the Lambert family and their three children. We meet Alfred Lambert when he is retired and likes to hide in the basement of his home and nap in his big blue armchair. Once a strong and stately man, he worked on the railway all his life and achieved considerable success in his work, and in his free time he conducted chemical experiments and patented his invention. He now suffers from progressive dementia and is looked after by his wife Enid, who is also running their huge house. Her great desire is to gather her entire family in her objects cramped house for the last Christmas, as it used to be in the past. Adult children of the couple lead their more or less successful lives and each of them is struggling with some problems - the eldest son Gary has a beautiful wife and three children, but he feels a prisoner in his own home. Daughter Denise is a chef, working in a restaurant 16 hours a day and after her unsuccessful marriage gets into an affair with the wife of her boss. She neglects her duties and loses her job. Chip's younger son first finds a job at the university, from which he is thrown out in an atmosphere of scandal, then he lives for his sister's money and is forced to sell his book collection for pennies, until he finally goes to Lithuania to attract investors in politically uncertain times, from where he eventually escapes, having lost all money he’d earned.

In addition to the worries and stumbles of the entire family, Franzen also paints a much broader picture of American society. Alfred is witnessing the fall of the railway and the ruin of the work of his life, he also agrees to sell his patent to a powerful pharmaceutical corporation, which will now earn millions on his work. Big companies devour and annihilate the individual's effort.

Enid fulfills her dream and goes with Alfred on a cruise that ends spectacularly bad - Alfred falls off the deck and the couple is transported by helicopter to the hospital. Enid attaches great importance to the image - she poses for a slightly different person than she is in reality. During the voyage, she wants to be a worldly woman who leads an almost international life, while at home she can't tame the multiplication of objects, she always hides something somewhere, and then she can't find it. Even her children begin to feel the need to thoroughly clean the space, contaminated with 'the necrosis of rubbish' (p. 172). Thanks to the characters of mother and daughter, one can see how thoroughly the role of women in society has changed - from the housewife to the top-flight chef who successfully beats men in their territory.

Franzen's heroes arouse vivid emotions - anger, irritation, a desire to shake them and say: "get yourself together". On the other hand - they become a mirror in which we can look at ourselves from a distance and think about how many of such limitations, hesitations, doubts we have.

Multidimensionality of the title

The title corrections appear many times in the book and most often in the context of parents and their children. These are corrections that we are constantly trying to make ourselves and in others. In fact, every hero feels this way - "(...) Gary's whole life was programmed as a correction, like improving his father's life (...)" (p. 186). Alfred looks at his youngest daughter Denise: "The last child was the last chance to learn something from his mistakes and make corrections, and he decided to take this opportunity." (p. 289). However, the corrections also apply to himself: "It was the only thing he did not forget: how to say no. All the corrections she tried to make in his mind were wasted. He was as stubborn as he was on the day of their first meeting. " (p. 578). Maybe it is also a kind of everlasting censorship - what one should and shouldn’t do, how to behave to be perceived in the desired way? Adjusting one’s world to the accepted pattern?

Secondly, corrections also work when getting to know the characters. Most often we hear about them first and we have the opportunity to form some opinion about them, but as we learn more and more, we need to ammend our perceptions and nothing is what it seems at first glance. Alfred is not a rude old man, Denise is not a strong woman of success, Gary is not only a successful husband and father. The characters are complicated, multidimensional, human.

In the broader social dimension corrections are the changes in stock prices on financial markets, also affecting the lives of the characters. In this way, the family history is discreetly inscribed in a wider context.

The best novel traditions

I must admit that Franzen's book is a demanding reading. It is not easy, neither linguistically nor fictional - it does not maintain chronological order, often changes the hero, jumps between plots. Additionally, the challenge is its length and the need to focus constantly. I liked Franzen's meticulous prose and his razor-sharp observation. My favorite sentence? "A piece of newspaper wrapped around the parking meter with erotic desperation" (p. 495). But such pearls are really numerous - ranging from the beforementioned necrosis of objects, through the "gentle trembling of virtue in her voice" (p. 223), and finally the description of the spouses' sleep: "Alfred's naps were a symphony of sneezing, whistling and choking, an epic of snoring. Enid's sleep was like a haiku "(p. 250).

The work of Franzen refers to the work of the greatest writers of the 20th and 21st centuries - Thomas Mann or Marcel Proust, as well as contemporary American writers - Don DeLillo, or his friend David Foster Wallace. I am glad that such a prophetic fall of the great novel does not occur, and the novel as a genre is by all means well.

My rating: 8/10.

Author: Jonathan Franzen

Title: The Corrections

Publishing House: Sonia Draga

Katowice 2012

Translation: Joanna Grabarek, Arkadiusz Nakoniecznik

Number of pages: 582

ISBN: 978-83-7508-470-2