Henry James, Historie drobnoziarniste (The Finer Grain)

Pięć opowiadań o kobietach

W tym roku po nadmiarze kryminałów miałam ochotę na ambitniejszą lekturę, dlatego skusiła mnie piękna ascetyczna okładka Wydawnictwa Literackiego i sięgnęłam po Historie drobnoziarniste Henry’ego Jamesa. Słabo znam twórczość amerykańsko-brytyjskiego pisarza, nie czytałam nawet Portretu damy, więc zaczęłam od pięciu opowiadań. Faktycznie, to ambitniejsza literatura.

Obrót śruby (The Turn of a Screw)

Na tomik składa się pięć opowiadań: Obrót śruby, W klatce, Jakaś historia, Julia Bride oraz Mora Montravers, zakończonych posłowiem tłumaczki Barbary Kopeć-Umiastowskiej. Może ze względu na bliskość Święta Zmarłych i Halloween najbardziej w pamięć zapadło mi pierwsze opowiadanie, a więc Obrót śruby, odwołujące się zarówno do Dekameronu, jak i Zamczyska w Udolpho Ann Radcliffe. Młoda, nieznana z imienia nauczycielka jedzie do Bly w hrabstwie Essex, by zajmować się rodzeństwem – starszym chłopcem Milesem, oraz jego młodszą siostrzyczką, Florą. Dziewczynka mieszka w domu swojego wuja, który pełni formalną opiekę nad dziećmi, a jej brat został właśnie wydalony ze szkoły za swoje przewiny. Wkrótce młoda opiekunka zaczyna widywać dwa duchy – swojej poprzedniczki panny Jessel, jak i służącego Petera Quinta. Para miała romans, jednak oboje zmarli. Nauczycielka dochodzi do przekonania, że dzieci widzą oba widma i są z nimi w zmowie. Udaje jej się przekonać gospodynię, panią Grose, do swojej historii, i zdesperowane kobiety podejmują walkę ze złymi mocami. Gospodyni wywozi Florę do Londynu, a opiekunka zostaje z Milesem w domu. Duch Quinta pojawia się podczas jej rozmowy z chłopcem, i chociaż kobieta jest przekonana, że udało jej się obronić dziecko przed złą zjawą, Miles umiera w jej ramionach. Chociaż opowiadanie można czytać jako znakomity przykład literatury gotyckiej, mającej na celu przestraszenie czytelnika i konsekwentnie budującemu grozę, późniejsze interpretacje wskazują na pomieszanie zmysłów u młodej opiekunki, jak pisze tłumaczka w posłowiu, albo nawet zgubny wpływ gospodyni, pani Grose. Do tej pory Obrót śruby trzyma w napięciu i jest znakomitą rozrywką na chłodne, ponure listopadowe wieczory.

W klatce (In the Cage)

Drugie opowiadanie, W klatce, miało zaskakujące i mocne zakończenie. Pracująca na poczcie panna, zaręczona z początkującym sklepikarzem panem Mudgem, uważnie obserwuje swojego zamożnego klienta, pana Everarda. Wysyłane przez niego telegramy dają jej wgląd w jego życie, które pracownica poczty uważa za awanturnicze i romantyczne. Odważna dziewczyna spaceruje pod domem wybranka, a nawet udaje jej się pójść z nim na spacer do parku, gdzie wyznaje mu, że zrobiłaby dla niego wszystko. Uważna panna uznaje, że obiekt jej platonicznego uczucia jest w niebezpieczeństwie, i postanawia opóźnić planowaną przez narzeczonego zmianę urzędu, by móc chronić przystojnego klienta. Jednak gdy okazuje się, że kapitan Everard będzie się żenił, młoda telegrafistka natychmiast idzie po rozum do głowy, przyspiesza swój ślub i nie marnuje czasu na mężczyznę nie ze swojej sfery. Młoda pracownica pozwala więc sobie na pewnego rodzaju eksces, nigdy jednak nie traci głowy na tyle, by stracić kontakt z rzeczywistością.

Jakaś historia (The Story in It)

Dwie kobiety rozmawiają w saloniku o literaturze, czekając jednocześnie na przybycie kochanka jednej z nich, pułkownika Voyta. Wywiązuje się między nimi dyskusja o powieściach, które warto czytać (romanse francuskie). Dla mnie najmniej zajmujące z całego tomiku.

Julia Bride (Julia Bride)

Młoda Julia Bride jest narzeczoną zamożnego i szanowanego Basila Frencha. Jednak młoda dziewczyna obawia się, że niechętne jej kobiety z towarzystwa doniosą jej wybrankowi o jej burzliwej przeszłości. Jej matka rozwodziła się dwa razy i za chwilę będzie się rozwodzić po raz trzeci, co nie stawia młodej dziewczyny w dobrym świetle. Ona sama była już narzeczoną i miała kochanków, co stara się ukryć przed swoim obecnym wybrankiem. Dlatego spotyka się z byłym mężem swojej matki, prosząc go o wstawiennictwo, a kiedy na tym polu jej się nie powodzi, prosi o pomoc swojego byłego narzeczonego, Murraya Buscha. Okazuje się jednak, że każda przysługa ma swoją cenę, więc musi ściągnąć pana Frencha do kręgów jej dawnych znajomych i zdaje sobie sprawę ze swojej porażki.

Mora Montravers (Mora Montravers)

Bohaterką ostatniego opowiadania jest młoda dziewczyna Mora Montravers, pozostająca pod opieką swoich opiekunów, Sidneya Traffle’a i jego żony Jane. Mora odchodzi do malarza Puddicka, a zgorszeni opiekunowie chcą doprowadzić do ich ślubu. Kiedy im się udaje (w zamian za obietnicę sowitego wynagrodzenia), okazuje się, że była to jedynie sztuczka Mory, która po zawarciu z artystą ślubu cywilnego, planuje go porzucić na rzecz zamożnego starszego baroneta, i prosi swojego wuja o opiekę nad jej obecnym mężem. Mora nie ogląda się na społeczne konwenanse i prowadzi życie na własnych zasadach, zawstydzając swoich pruderyjnych opiekunów.

Wydaje się, jakby historie zostały ułożone w nieprzypadkowej kolejności – od najmniej wyemancypowanych, albo też mających najmniejsze możliwości działania w społeczeństwie kobiet do historii tych, które mają odwagę i możliwości życia po swojemu, na własnych warunkach. Na mnie wrażenie zrobiły dwa pierwsze opowiadania – gotycki thriller Obrót śruby, trzymający w napięciu do ostatniej chwili, oraz W klatce, ze względu na błyskawiczną racjonalną decyzję młodej telegrafistki, gdy tylko zorientowała się, że jej poświęcenie i romantyczne mrzonki niczemu nie służą. Bohaterka pozytywnie mnie zaskoczyła swoim trzeźwym osądem sytuacji i umiejętnością racjonalnego wyciągania wniosków. Obawiałam się, że to opowiadanie może się skończyć inaczej. Pozostałe opowiadania gubią się w gąszczu Jamesowskiej narracji, często trudno jest podążać za akcją, czy też wyłuskać sens z ironicznych wypowiedzi bohaterów. Mocno pomaga posłowie tłumaczki, naświetlające wiele aspektów utworów, jednak raczej nie sięgnęłabym po tomik ponownie, i wkrótce sens i pamięć ostatnich trzech opowiadań mi się zatrze.

Moja ocena: 6/10.

Henry James, Historie drobnoziarniste
Wydawnictwo Literackie, Kraków 2023
Tłumaczenie: Barbara Kopeć-Umiastowska
Liczba stron: 496
ISBN: 978-83-66272-05-7

**********************************************************************************

Five stories about women

This year, after an abundance of crime novels, I felt like reading something more ambitious, so I was tempted by the beautiful ascetic cover of The Finer Grain by Henry James, publised by Wydawnictwo Literackie. I don't know the work of the American-British writer very well, I haven't even read The Portrait of a Lady, so I started with five short stories. In fact, it is more ambitious literature.

The Turn of a Screw

The volume consists of five short stories: The Turn of the Screw, In the Cage, Some Story, Julia Bride and Mora Montravers, ending with an afterword by the translator Barbara Kopeć-Umiastowska. Perhaps due to the proximity of All Souls' Day and Halloween, the first story I remember the most was The Turn of the Screw, which refers to both The Decameron and The Castle in Udolpho by Ann Radcliffe. A young, unnamed teacher goes to Bly in Essex to look after siblings - an older boy, Miles, and his little sister, Flora. The girl lives in the house of her uncle, who has formal custody of the children, and her brother has just been expelled from school for his transgressions. Soon, the young caregiver begins to see two ghosts - her predecessor, Miss Jessel, and house servant, Peter Quint. The couple had an affair, but both died. The teacher comes to the conclusion that the children see both specters and are in cahoots with them. She manages to convince the housekeeper, Mrs. Grose, of her story, and the desperate women start fighting the evil forces. The housekeeper takes Flora to London, and the babysitter stays at home with Miles. Quint's ghost appears during her conversation with the boy, and although the woman is convinced that she has managed to protect the child from an evil apparition, Miles dies in her arms. Although the story can be read as a brilliant example of Gothic literature intended to scare the reader and consistently building terror, later interpretations point to a confusion of senses on the part of the young teacher, as the translator writes in the afterword, or even the pernicious influence of the housekeeper, Mrs. Grose. Regardless of which interpretation is correct, The Turn of the Screw keeps you in suspense and is great entertainment for cold, gloomy November evenings.

In the Cage

The second story, In the Cage, had a surprising and powerful ending. A postal worker engaged to an aspiring shopkeeper, Mr. Mudge, closely observes her wealthy client, Mr. Everard. The telegrams he sends give her insight into his life, which the girl finds adventurous and romantic. She walks in front of her beloved's house and even manages to go for a walk with him to the park, where she confesses to him that she would do anything for him. An attentive young lady recognizes that the object of her platonic affection is in danger and decides to delay her fiancé's planned change of office in order to protect her handsome client. However, when it turns out that Captain Everard is going to get married, the young telegraph operator immediately comes to her senses, hastens her wedding and does not waste time on a man not from her class. The young employee allows herself some excess, but never loses her mind enough to lose contact with reality.

The Story in It

Two women talk about literature in the living room while waiting for the arrival of one of them's lover, Colonel Voyt. A discussion ensues between them about novels that are worth reading (French romances). For me, it is the least interesting of the entire volume.

Julia Bride

Young Julia Bride is the fiancée of the wealthy and respected Basil French. However, the young girl is afraid that reluctant socialites will tell her boyfriend about her turbulent past. Her mother has been divorced twice and is about to get divorced for the third time, which does not make the young girl look good. She herself was already a fiancée and had lovers, which she tries to hide from her current boyfriend. Therefore, she meets with her mother's ex-husband, asking for his intercession, and when she fails in this field, she asks her ex-fiance, Murray Busch, for help. However, it turns out that every favor has its price, so she has to bring Mr. French back into the circle of her old friends and realizes her failure.

Mora Montravers

The heroine of the last story is a young girl, Mora Montravers, under the care of her guardians, Sidney Traffle and his wife Jane. Mora goes to live with the painter Puddick, and the scandalized guardians want to arrange for them to marry. When they succeed (in exchange for the promise of a generous remuneration), it turns out that it was just a trick by Mora who, after concluding a civil wedding with the artist, plans to abandon him in favor of a wealthy older baronet, and asks her uncle to take care of her current husband . Mora ignores social conventions and leads life on her own terms, embarrassing her prudish guardians.

It seems as if the stories were arranged in a non-random order - from the least emancipated women, or those with the least opportunities to act in society, to the stories of those who have the courage and opportunity to live their own lives, on their own terms. I was impressed by the first two stories - the gothic thriller The Turn of the Screw, which kept me in suspense until the last moment, and In the Cage, due to the quick rational decision of the young telegraph operator as soon as she realized that her sacrifice and romantic dreams were not serving any purpose. The heroine positively surprised me with her sober judgment of the situation and the ability to draw rational conclusions. I was afraid that this story might end differently. The remaining stories get lost in the thicket of James's narrative, and it is often difficult to follow the action or derive meaning from the characters' ironic statements. The translator's afterword, which highlights many aspects of the works, is very helpful, but I would probably not read the volume again, and soon the meaning and memory of the last three stories will fade.

My rating: 6/10.

Author: Henry James
Title: The Finer Grain
Publishing House: Wydawnictwo Literackie, Kraków 2023
Translation: Barbara Kopeć-Umiastowska
Number of pages: 496
ISBN: 978-83-66272-05-7