Ismail Kadare, Następca (Le Successeur)

Powieść zanurzona w historii Albanii, ale porażająca uniwersalizmem mechanizmów władzy

Ismail Kadare to albański pisarz urodzony w 1936 roku w Gjirokastrze, nomen omen miejscu urodzenia wieloletniego dyktatora Albanii, Envera Hodży. Kadare studiował literaturę na uniwersytecie w Tiranie, a potem w Moskwie, w Instytucie Gorkiego, skąd musiał wrócić w 1960 roku po rozłamie radziecko-albańskim. Od 1990 roku mieszka we Francji, gdzie uzyskał azyl polityczny. Wielokrotnie odznaczany ważnymi nagrodami literackimi - w 2005 roku Man Booker International Prize (był to pierwszy rok przyznawania nagrody; w 2018 roku tytuł trafił do Olgi Tokarczuk za powieść Bieguni); nominowany w 2006 roku do Nagrody Literackiej Europy Środkowej za powieść Pałac snów; w 2011 roku w gronie finalistów Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus za powieść Ślepy ferman, w 2014 roku nominowany ponownie za powieść Wypadek. Ja oczywiście natrafiłam na pisarza przypadkiem - nieosiągalny (albo stosunkowo drogi) Pałac snów wydało Wydawnictwo Znak w 2006 roku w mojej ukochanej serii Proza. Dlatego kiedy zobaczyłam nazwisko Kadare na akcji Kup Pan Książkę Wrocławskiego Hospicjum dla Dzieci, nie zastanawiałam się ani chwili. Od czegoś trzeba zacząć.

Fabuła oparta na historii

Jak się dowiedziałam już po przeczytaniu, jest to druga część dyptyku. Pierwszą jest Córka Agamemnona, opowiadająca losy rodziny Suzany, córki Następcy dyktatora Albanii, Wodza. Powieść jest inspirowana prawdziwymi wydarzeniami. Mehmet Shehu, wieloletni współpracownik dyktatora Albanii Ezmera Hodży, premier, szef tajnej policji Sigurimi, przez wiele lat szykowany na następcę Hodży, zginął 17 grudnia 1981 roku od strzału w głowę. Zagadka jego śmierci do dziś nie została rozwiązana - nie wiadomo, czy była to śmierć samobójcza, czy morderstwo polityczne. W 1981 roku Następca nie zgodził się z izolacjonistyczną polityką swojego zwierzchnika i został uznany za jugosłowiańskiego szpiega. Co ciekawe, po śmierci został także ogłoszony tajnym agentem CIA i KGB (jak podaje Wikipedia). To właśnie wokół śmierci Następcy (nazwiska Shehu i Hodża nie padają ani razu) toczą się wydarzenia powieści, przesunięte przez Kadare na noc z 13 na 14 grudnia 1981 roku.

Zmieniają się reżimy, zwyczaje, katedry, ale przestępstwa są zawsze takie same

Powieść jest stosunkowo krótka, i na początku czytałam ją z dość dużym dystansem. Córka Następcy, Suzana, zostaje zmuszona do odwołania swoich zaręczyn, ponieważ mogą one sugerować niewłaściwe sojusze wewnątrz kraju i wskazać niewłaściwy kierunek polityki wewnętrznej. Już wcześniej dziewczyna została zmuszona do rozstania ze swoim pierwszym chłopakiem, ponieważ jej ojciec został Następcą. Jej dramat jest przykry, ale blednie w obliczu sytuacji rodziny, żyjącej w ciągłej niepewności. Po pierwsze - po reakcji dalszej rodziny widać, jak postrzegana jest sytuacja następcy. Jeśli jest dobrze, rodzina go odwiedza, przynosi ciasta na imieniny. Jeśli jest źle - odsuwa się i znika. Można powiedzieć, że rodziną jest Partia, a życie kończy się wraz z odebraniem legitymacji: "Teraz, gry zabrano mu legitymację partyjną, śmierć już się w połowie dokonała" (s. 118). Jest to tym bardziej przykre, że Następca jest wierny do szpiku kości, nie planował żadnego spisku, był w stanie zniszczyć szczęście swojej córki, jeśli tego wymagało dobro Partii. Teraz jest gotowy przyznać się do wszystkiego i posłusznie poddaje się woli Wodza. Z takim zapatrzeniem się w wolę Partii i wyparciem własnego dobrobytu spotkałam się tylko u Swietłany Aleksijewicz w Czasach secondhand, gdzie reporterka opisuje, jak radzą sobie Rosjanie po upadku Związku Radzieckiego. Ludzie potrafili znaleźć logikę w nadmiernie surowych, a czasami wręcz absurdalnych wyrokach, i usiłowali naprawić swoje "błędy". 

Symbolicznie Wódź traci wzrok. Sam jednak uważa, by dobrze sterować ludźmi, wcale nie trzeba wszystkiego widzieć - i wiedzieć:

"Znać tajemnice wokół siebie jest bez wątpienia rzeczą cudowną, ale nie znać ich jest często o wiele wspanialsze. Takiego odkrycia dokonał w ostatnim czasie i to napełniło go spokojem. Ślepota bez wątpienia pomogła mu w zrozumieniu tej prawdy" (s. 110). 

W pełni sprawny czy nie, w każdym momencie ma pełną kontrolę nad sytuacją.

"Nawet kiedy śpi, trzyma was wszystkich w garści! A wy niczego nie widzicie, mimo iż czuwacie!" (s. 104) - mówi żona Adriana Hasobeu, Następcy Następcy. Wódź ma w ręku potężną broń - strach. Oraz pełną kontrolę nad ludzkim życiem. Do tej pory korzystał ze strasznej broni - dawał swoim przeciwnikom politycznym, niejednokrotnie wcześniejszym sprzymierzeńcom, czas w postaci jednej nocy. Kończył zebranie późnym wieczorem i przekładam zeznania danej osoby na następny dzień. Noc pośrednia, "czarna bestia", była już kilkukrotnie niezbędnym czasem na samobójstwo i tym samym - przeciwnik likwidował się sam. 

Zagrożenie płynące z doskonałości sztuki

Ważną rolę w całej intrydze gra również architekt przebudowy willi Następcy. Zdaje on sobie sprawę, że jego dzieło jest doskonałe, co może być śmiertelnym zagrożeniem dla jego pracodawcy. Następca i Wódź mieszkają dość blisko siebie, a zazdrość potrafi być niszczącą siłą. Nie potrafi jednak zrezygnować z doskonałości, bo z drugiej strony czyha inne zagrożenie: 

"Ten ból wiązał się ze sztuką. Zdradziłem ją. Własnymi rękami zadusiłem własny talent. Wszyscy robiliśmy to samo i prawie wszyscy znajdowaliśmy usprawiedliwienie na nasze wiarołomstwo: czasy, w których żyliśmy" (s. 130). Dlatego też nie modyfikuje doskonałego projektu. Być może to będzie jedyne, co po nim zostanie.

Przesłanie Następcy

Ostatni głos w książce dostaje Następca, przemawiający do czytelnika z zaświatów. Jego monolog jest naprawdę wstrząsający. Mężczyzna zwraca uwagę, że dla żadnego Wodza świadomość posiadania Następcy nie jest komfortowa i zawsze będzie się on dopatrywał zdrady i spisku, i próby odebrania władzy. Następca natomiast zdaje sobie sprawę z wiecznie czyhającego zagrożenia, i będzie próbował spiskować, by ocalić własne życie. Dlatego to błędne koło nigdy nie może zostać przerwane. Nadrzędną wartością zawsze jest władza i jej posiadanie. Dlatego Następca zwraca się do ludzi, by nie modlono się za takich jak oni, nie proszono o wybaczenie im grzechów, czy o zemstę. Ludzie powinni się raczej modlić, by tacy jak oni zniknęli na zawsze. Istnieje bowiem duże prawdopodobieństwo, że szybko znajdzie się kolejny ślepy Wódź, który znajdzie sobie miejsce gdzieś na ziemi.

"Bo wtedy, podobnie jak zabójcy obok uśpionej wsi, zboczymy z drogi i na wasze nieszczęście znowu wrócimy z maskami na twarzy, z zakrwawionymi rękoma, jak kiedyś, bez przebaczenia, bez skruchy, bez odkupienia" (s. 143).

I z tym Was zostawiam.


Moja ocena: 9/10


Ismail Kadare, Następca
Wydawnictwo Świat Książki
Warszawa 2008
Tłumaczyła: Dorota Horodyska
ISBN: 978-83-247-0809-3

_____________________________________________________________________________

A novel immersed in the history of Albania, but overwhelming with the universality of the mechanisms of power

Ismail Kadare is an Albanian writer born in 1936 in Gjirokaster, the birthplace of a longtime dictator of Albania, Enver Hoxha. Kadare studied literature at the University of Tirana, then in Moscow, at the Gorky Institute, from where he had to return in 1960 after the Soviet-Albanian split. He has lived in France since 1990, where he obtained political asylum. He was awarded many important literary prizes: in 2005 with the Man Booker International Prize (it was the first year of awarding the prize, in 2018 the title went to Olga Tokarczuk for the Flights novel); nominated in 2006 for the Central Europe Literary Award for the novel The Palace of Dreams; in 2011 he was shortlisted for the Central European Literary Award Angelus for the novel The Blinding Order, in 2014 nominated again for the novel The Accident. Of course, I came upon the writer by an accident - unattainable (or relatively expensive) The Palace of Dreams has been published by Wydawnictwo Znak in 2006 in my beloved Proza series. That's why when I saw the name Kadare on the Buy a Book by the Wroclaw's Hospice for Children campaign, I did not have any doubts. One has to start with something.

A story based on history

As I learned after reading, this is the second part of the diptych. The first is Agamemnon's Daughter, telling the story of the Suzana's family. She is the daughter of the Successor of the dictator of Albania, the Commander. The novel is inspired by real events. Mehmet Shehu, a longtime associate of the dictator of Albania, Ezmer Hoxha, a prime minister, the head of the secret police Sigurimi, for many years prepared for Hoxha's successor, was killed on December 17, 1981 from a shot in the head. The mystery of his death has not been solved until today - it is not known whether it was a suicide or a political murder. In 1981, the Successor disagreed with the isolationist policy of his superior and was named a Yugoslavian spy. Interestingly, after his death he was also declared a secret agent of the CIA and KGB (quoted after Wikipedia). It is around the death of the Successor (the surnames of Shehu and Hoxha are not mentioned) that the events of the novel revolve, only the date has been postponed by Kadare to the night of 13 to 14 December 1981.

The regimes, customs, and cathedrals change, but the crimes are always the same

The novel is relatively short, and at the beginning I didn't really like it. The Successor's daughter, Suzana, is forced to cancel her engagement because it may suggest inappropriate alliances within the country and indicate the wrong direction of domestic politics. The girl had already been forced to part with her first boyfriend because her father became the Successor. Her drama is unpleasant but is nothing when compared with the family's situation. First - from the reaction of a distant family you can see how the situation of the Successor is perceived. If it is good, the family visits him, brings him his name-day cakes. If it is bad - the family moves away and disappears. One can say that the family is the Party, and life ends with the withdrawal of the party membership card: "Now that the party's card was taken away from him, the death has already occurred in half" (p. 118). The Successor is the one who is faithful to the bone, he did not plan any conspiracy, he was able to destroy his daughter's happiness if that has been required by the Party. Now he is ready to admit everything and obediently surrenders to the will of the Commander. Absolute obedience to the Party is similarly depicted in Svetlana Aleksijewicz's Secondhand Time: The Last of the Soviets, where the reporter describes how the Russians are dealing with the collapse of the Soviet Union. People were able to find logic in excessively harsh and sometimes absurd sentences, and tried to correct their "mistakes".

Symbolically, the Commander loses his sight. However, he believes that to control people one does not have to see or know everything:

"To know the secrets around you is undoubtedly a wonderful thing, but not to know them is often much more wonderful. This discovery he made recently and it filled him with calmness ... Blindness undoubtedly helped him to understand this truth "(p. 110).

Fully operational or not, at all times he has full control over the situation.

"Even when he is asleep, he holds you all in his grip, and you do not see anything even though you are watching!" (p. 104) - says the wife of Adrian Hasobeu, Successor of the Successor. The Commander has a powerful weapon in its hand - the fear. And full control over human life. He used terrible methods - he gave his political opponents (often earlier allies) time in the form of one night - just enough to commit a suicide. He used to finish the meeting late in the evening and move the testimony of the suspect for the next day. This intermediate night, the "black beast", was just enough for the opponent to kill himself.

The deadly perfection of art

The architect of the reconstruction of the Successor's villa also plays an important role in the entire plot. He realizes that his work is perfect, which can be a deadly threat to his employer. The Successor and the Commander live quite close to each other, and jealousy can be a destructive force. However, he can not give up perfection, because he is trying to avoid another threat:

"This pain was related to art, I cheated on her, I had my own talent strangled with my own hands, as we all did, and almost all of us found an excuse for our treachery: the times in which we lived" (p. 130). Therefore, it does not modify the perfect design. Perhaps it will be the only thing that will remain after his certain death.

The message of the Successor

The last voice in the book belongs to the Successor, speaking to the reader from beyond. His monologue is really shocking. The man points out that for any Leader/Commander the consciousness of having a Successor is not comfortable and he will always look for treason and conspiracy, and attempts to take power away. The Successor, on the other hand, is aware of the eternal lurking hazard and will try to conspire to save his own life. Therefore, this vicious circle can never be interrupted. The supreme value is always the possession of power. Therefore, the Successor asks people not to pray for people like him, not ask for the forgiveness of their sins or for revenge. People should pray for no more Commanders and their Successors. There is a high probability that soon there will be another blind Leader, who will find himself a suitable place somewhere on earth.

"Because then, like the killers next to the dormant village, we will go astray and to your misfortune we will return with masks on our faces, with bloody hands, as before, without forgiveness, without remorse, without redemption" (p. 143).


And I leave you with that.


My rating: 9/10



Author: Ismail Kadare
Title: The Successor
Publishing House: Świat Książki 
Warsaw 2008
Translated by: Dorota Horodyska
ISBN: 978-83-247-0809-3