Dag Solstad, Noc profesora Andersena (Professor Andersens natt)

"Noc profesora Andersena" powstała w 1996 roku, a polski przekład ukazał się w wydawnictwie Smak słowa w 2010 roku. Książkę kupiłam sobie stosunkowo niedawno, zachęcona innymi dobrymi publikacjami wydawnictwa, wraz z dwoma innymi jeszcze pozycjami tego autora.

Historia zaczyna się w wigilijny wieczór, ale odradzam rozpoczynanie tej lektury w tym właśnie czasie. Wprowadzający opis daje czytelnikowi ogromne poczucie bezpieczeństwa i zakorzenienia w tradycji. Oto dojrzały mężczyzna, ateista, profesor literatury Pål Andersen, siedzi przed kominkiem przy przystrojonej choince, popija kawę z koniakiem i rozpakowuje świąteczne prezenty. Mimo, że spędza Wigilię sam, przyrządza tradycyjną kolację i zasiada do stołu elegancko ubrany. Obserwuje także inne mieszkania, w których dzieje się tak samo, i ma

poczucie przynależności, zakorzenienia. powtarzalności pewnego rytuału, który daje poczucie bezpieczeństwa.
Wśród tej sielanki wydarza się jednak dramat, który wstrząsa poukładanym światem profesora - jest świadkiem, jak w bloku naprzeciwko mężczyzna podchodzi do młodej blondynki, i ją dusi. Profesor łapie za słuchawkę, ale nie jest w stanie zadzwonić na policję. Tak zaczyna się jego niezdrowa fascynacja mordercą i bezustanna prawie obserwacja mieszkania naprzeciwko. Profesor odkrywa, że nie jest w stanie rozmawiać o tym, co się wydarzyło, nawet z najbliższymi przyjaciółmi. Właśnie podczas kolacji z nimi zmienia się bieg powieści - z kryminalnego początku przechodzimy do powieści psychologiczno-społecznej. Goście na kolacji są opisani niemalże drobiazgowo, ich stanowiska, skrócona biografia, przekonania polityczne. Potem zagłębiamy się w filozofię, czytamy o młodzieńczych pasjach profesora Andersena i jego przyjaciół, o ich przejściu z pozycji opozycjonistów i wiecznych buntowników do filarów społeczeństwa.
Profesor wraca do domu i dalej obserwuje mieszkanie - i zajdującego się w nim mordercę. Postanawia wyjechać do Trondheim na sylwestra i tam spotyka się z dawnym znajomym, z którym dyskutuje o pamięci historycznej i pokoleniowej, a potem - podczas kolejnych spotkań - o literaturze, poruszeniu, jakie potrafi wywołać wstrząs, i o niewierze profesora w swoją profesję.

Pewnego przypadkowego dnia profesor spotyka w barze mordercę i wdaje się z nim w zdawkową rozmowę. Rozmowa przeobraża się w dłuższe spotkanie i podczas powrotu do domu profesor zaprasza mordercę do siebie. Ta wizyta powoduje, że profesor czuje się chory. Usprawiedliwia się sam przed sobą z tego, że nie zadzwonił na policję. Czuje ogromną presję społeczną i religijną, a jednocześnie bardzo silny wewnętrzny sprzeciw. Dochodzi do wniosku, że daje mu to swoiste poczucie wolności i wyzwolenia się ze społecznych norm i oczekiwań, a jednocześnie poczucie głębokiej samotności i zatraty. Rozmyślania przerywa mu kolejna wizyta mordercy...

Książka nie jest długa, ma niewiele ponad 100 stron, a jednak jej lektura jest nużąca.  Rozważania profesora są nieco za długie, ilość poruszanych tematów oraz ich głębia - nieco porażająca. Mnie osobiście męczyło przechodzenie z jednej formy do drugiej - z klasycznego kryminału do powieści społecznej, potem analizy literackiej, itd. Mam wrażenie, że zabawa formą odbiera czytelnikowi przyjemność z lektury, a trzecioosobowa narracja sprawia wrażenie dystansu, mimo że jesteśmy wpuszczenie bardzo głęboko w świat profesora. Jestem na tyle zniechęcona lekturą, że z niechęcią myślę o dwóch pozostałych książkach Solstada, które kupiłam. Czas pokaże.

Dag Solstad, "Noc profesora Andersena"
Wydawnictwo Smak Słowa
Gdańsk 2010
Tłumaczka: Dorota Polska
ISBN: 978-83-62122-12-7

__________________________________________________________________________

Professor Andersen's Night has been written in 1996, and the Polish translation was published by the Smak słowa publishing house in 2010. I bought the book relatively recently, encouraged by other good publications of this publisher, along with two other items from this author.

The story begins on Christmas Eve, but I advise against starting the reading at this time. The introductory description gives the reader a great sense of security and rooting in the tradition. Here is a mature man, an atheist, a professor of literature Pål Andersen, sitting in front of the fireplace by a decorated Christmas tree, drinking coffee with cognac and unwrapping Christmas presents. Although he spends the Christmas Eve alone, he cooks a traditional dinner and sits at the table dressed elegantly. He also observes other apartments in which the same routines are followed, and has a sense of belonging, repeatability of a ritual that gives a sense of security.

Among this idyll, however, there is a drama that shakes the educated world of the professor - he is witnessing how in the opposing block of flats a man approaches a young blonde, and strangles her. Professor grabs the receiver, but is unable to call the police. This is how his unhealthy fascination with the murderer begins and the almost constant observation of the flat opposite. The professor discovers that he is unable to talk about what has happened, even to his closest friends. During the dinner with them, the course of the novel changes - from a criminal beginning we go to a psychological and social novel. Guests at dinner are described almost minutely, their positions, short biography, and political convictions. Then we go deep into philosophy, we read about the youthful passions of Professor Andersen and his friends, about their transition from the position of oppositionists and eternal rebels to the one of the pillars of society.

The professor returns home and continues to watch the apartment - and the murderer involved in it. He decides to go to Trondheim on New Year's Eve and there he meets an old acquaintance, with whom he discusses historical and generational memory, and then - during subsequent meetings - literature, disturbance that can cause shock, and the professor's unbelief in his profession.

After return to Oslo on one random day the professor meets a murderer in the bar and gets into a casual conversation with him. The conversation transforms into a longer meeting and the professor invites the murderer to his flat. This visit causes some sort of sickness for the professor - a sickness of a soul. He excuses himself from the fact that he has not called the police. He feels great social and religious pressure, and at the same time a very strong internal opposition. He concludes that it gives him a sense of freedom from social norms and expectations, and at the same time a sense of deep loneliness and loss. His meditations are interrupted by another visit of the murderer ...

The book is not long, it has just over 100 pages, but the reading is difficulta and tedious. The professor's considerations are a little too long, the number of subjects touched upon and their depths - a bit overwhelming (questioning literature and its role to move us; what is considered great and for what reasons; what will prove to last for generations). Personally I was tormented by the transition from one form to another - from the classic crime to the social novel, then literary analysis, etc. I have the impression that playing with the form takes the readers' pleasure from reading, and the third-person narration gives the impression of distance, although we are admitted very deep into the professor's world . I am so discouraged by this reading that I think with reluctance about the other two Solstad's books I bought. Time will tell.



Author: Dag Solstad
Title: Professor Andersen's Night
Publishing House: Smak Słowa
Gdańsk 2010
Translator: Dorota Polska
ISBN: 978-83-62122-12-7