Paul Lynch, Pieśń prorocza (Prophet Song)

Książka ciężka jak kamień

Powieść Paula Lyncha Pieśń prorocza zobaczyłam w dziale bibliotecznych nowości. Nagrodzona Bookerem w 2023 roku przykuła moją uwagę i wylądowała na mojej półce. Tych niecałe 300 stron zabrało mi znacznie więcej czasu, niż sądziłam, ale nie jest to książka, przez którą można przejść szybko i lekko.

Wojna domowa z perspektywy kobiety

Paul Lych to urodzony w 1977 roku irlandzki pisarz i publicysta. Jest autorem pięciu powieści, z czego tylko ostatnia, recenzowana, została przetłumaczona na język polski. Pień prorocza opowiada o pogrążającej się w odmętach wojny domowej Irlandii, której totalitarny reżim z coraz większą mocą wyniszcza swoich obywateli. Historia jest opowiedziana z perspektywy jednej rodziny, a główną bohaterką jest Eilish Stack, żona i matka czworga dzieci. Spokój rodziny zaburza pewnego wieczoru pojawienie się przedstawicieli tajnej policji, garda, która szuka jej męża. Larry jest aktywnym działaczem w związku nauczycieli i protestuje przeciwko zachodzącym w państwie zmianom. Zostaje aresztowany, a słuch o nim ginie. Kobieta stara sobie radzić z codziennością, z poczuciem zagrożenia, z tęsknotą swoją i dzieci. Jednak kiedy jej najstarszy, niespełna 17-letni syn dostaje powołanie na komisję wojskową, matka się nie zgadza i stara się go ukryć wśród znajomych. Nastolatek postanawia jednak pójść w ślady ojca i dołącza do rebeliantów, znikając z radarów. W kraju zaczynają się bombardowania, w sklepach brakuje żywności, a rodzina Stacków jest na cenzurowanym i ma kłopoty z robieniem zakupów. W końcu jedna z bomb wybucha tak blisko, że ranny w głowę zostaje młodszy syn Eilish, 13-letni Bailey. Kobieta zostawia go czekającego na operację usunięcia szrapnela  głowy i wraca do domu, do pozostałej dwójki dzieci. Rano okazuje się, że chłopiec został przeniesiony do szpitala wojskowego. Po kilku dniach bezskutecznego dobijania się do państwowej instytucji dozorca doradza jej, by sprawdziła w kostnicy. Obraz matki, która otwiera jeden worek ze zwłokami po drugim, by w końcu znaleźć swojego syna, ze śladami tortur na ciele, dołącza w swoim dramatyzmie do opisów Flanagana czy McCarthy'ego. To najmocniejsza scena w całej książce, punkt kulminacyjny, który skłania Eilish do ucieczki z kraju, pokazując jednocześnie mechanizmy panujące na granicach i ludzką bezwzględność.

Dojmująca niemoc

Chciałoby się, żeby ta książka była od nas odleglejsza, ale punkty odniesienia można znaleźć tuż za naszą wschodnią granicą. Dla Lyncha inspiracją do próby przedstawienia eskalacji totalitaryzmu i zagubienia jednostki w bezdusznym systemie była sytuacja w Syrii. Ja widziałam tu nawiązania do grudnia ’81, czy świeże historie ukraińskich uchodźców. Pisarz, stawiając w centrum swojej opowieści osamotnioną matkę czwórki dzieci, znacznie skraca potencjalny dystans do opowiadanej historii, czyniąc ją boleśnie przejmującą, a jednocześnie – czytelnik jest tak samo bezradny jak bohaterka. Uczucie niemocy i braku jakiejkolwiek siły sprawczej towarzyszy nam przez całą książkę.

Lynch w intymny sposób przerabia powieści Kafki czy Orwella, stawiając w centrum wydarzeń kobietę-matkę. Jej cierpienie i utrata czynią tryby państwowej maszyny jeszcze okrutniejszymi i bardziej bezdusznymi. Lynch pisze:

Prorok nie śpiewa o końcu świata, lecz o tym, co już zostało uczynione, co będzie uczynione i co teraz jest czynione niektórym, ale nie innym, o tym, że świat zawsze raz po raz kończy się w jednym miejscu, ale nie w innym, i że Koniec świata to zawsze wydarzenie lokalne, które przybywa do twojego kraju, odwiedza twoje miasto i puka do drzwi twojego domu, dla innych zaś staje się jedynie odległym ostrzeżeniem, krótkim przekazem wiadomościach, echem zdarzeń, które przeszły do ludowych podań […] s. 283

Dzięki takiej prozie dalekie nam konflikty nagle pokazują się w intymnym, znacznie bliższym świetle, stają się dramatem jednostki, a nie odległą historią ogółu. Za takie postawienie sprawy jestem pisarzowi głęboko wdzięczna.

Moja ocena: 8/10

Paul Lynch, Pieśń prorocza
Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2024
Tłumaczenie: Kaja Gucio
Liczba stron: 288
ISBN: 978-83-68226-55-3

**********************************************************************************

A book as heavy as a stone

I saw Paul Lynch's novel Prophet Song in the library's new releases section. The 2023 Booker Prize winner caught my attention and landed on my shelf. These less than 300 pages publication took me much longer than I thought, but it is not a book that can be read quickly and easily.

Domestic war seen through female eyes

Paul Lych is an Irish writer and publicist born in 1977. He is the author of five novels, of which only the last one, reviewed, has been translated into Polish. Prophet Song tells the story of Ireland sinking into the depths of civil war, whose totalitarian regime is increasingly destroying its citizens. The story is told from the perspective of one family, and the main character is Eilish Stack, a wife and mother of four children. The family's peace is disturbed one evening by the appearance of representatives of the secret police, the garda, who are looking for her husband. Larry is an activist in the teachers' union and he protests against the changes taking place in the country. He is arrested and disappears into thin air. The woman tries to cope with everyday life, with the feeling of being in danger, with her own longing and that of her children. However, when her oldest son, not yet 17, is called up for a military commission, as a mother she disagrees with such governmental actions and tries to hide him among her friends. However, the teenager decides to follow in his father's footsteps and joins the rebels, disappearing from the radar. Bombings begin in the country, there is a shortage of food in the stores, and the Stack family is under censorship and has trouble securing food. Finally, one of the bombs explodes so close that Eilish's younger son, 13-year-old Bailey, is wounded in the head. The woman leaves him in the hospital waiting for an operation to remove shrapnel from his head and returns home to her other two children. In the morning, it turns out that the boy has been transferred to a military hospital. After several days of unsuccessfully knocking on the doors of the governmental institution, the caretaker advises her to check in the morgue. The image of a mother opening one body bag after another, only to finally find her son, with traces of torture on his body, joins in its dramatic nature the descriptions of Flanagan or McCarthy. This is the most powerful scene in the entire book, the climax that prompts Eilish to flee the country, while also showing the mechanisms prevailing at the borders and human ruthlessness.

Gripping helplessness

One would like this book to be more distant from us, but the points of reference can be found just beyond our eastern border. For Lynch, the inspiration for the attempt to present the escalation of totalitarianism and the loss of an individual in a soulless system was the situation in Syria. I saw references to December 1981 here, or the recent stories of Ukrainian refugees. By placing a lonely mother of four children at the center of his story, the writer significantly shortens the potential distance to the story being told, making it painfully moving, and at the same time - the reader is just as helpless as the heroine. The feeling of helplessness and lack of any causative power accompanies us throughout the book.

Lynch intimately reworks the novels of Kafka and Orwell, placing a woman-mother at the center of the events. Her suffering and loss make the cogs of the state machine even more cruel and heartless. Lynch writes:

[…] and the prophet sings not of the end of the world but of what has been done and what will be done and what is being done to some but not others, that the world is always ending over and over again in one place but not another and that the end of the world is always a local event, it comes to your country and visits your town and knocks on the door of your house and becomes to others but some distant warning, a brief report on the news, an echo of events that has passed into folklore […] p. 283

Thanks to such prose, conflicts that are distant to us suddenly appear in an intimate, much closer light, they become the drama of an individual, not the distant history of the whole nation. I am deeply grateful to the writer for presenting the matter in this way.

My rating: 8/10

Author: Paul Lynch
Title: Prophet Song
Publishing House: Marginesy, Warsaw 2024
Translation: Kaja Gucio
Number of pages: 288
ISBN: 978-83-68226-55-3