Kamel Daoud, Sprawa Meursaulta (Meursault, contre-enquête)

Jak to powiedzieć ludzkości, kiedy się nie umie pisać książek?

Ostatnia niezrecenzowana książka tego roku, przeczytana w czerwcu i cierpliwie czekająca na swoją kolej. Książka, do której zabieram się jak do jeża, bo znów ciężka i nieprzystępna, a w dodatku bazująca na Obcym Camusa, którego nie czytałam. Algierski autor Kamel Daoud napisał odpowiedź na jedno z najsłynniejszych dzieł francuskiego pisarza, rozliczając się przy okazji z kolonializmem.

Nadanie imion bezimiennym

Mniej więcej 70 lat po wydarzeniach z książki Camusa, a dokładnie w 1962 roku, brat zamordowanego Musy Weld el-Assas opowiada napotkanemu w knajpie mężczyźnie drugą stronę historii, z perspektywy ofiary i jej mściciela. Co ciekawe jednak, tytuł stawia oprawcę w centrum, odnosząc się do powszechnie znanej wersji historii. Harun, brat zamordowanego Araba, znajduje odpowiedź na pytanie „Jak to powiedzieć ludzkości, kiedy się nie umie pisać książek?” (s. 21). W końcu nadszedł czas, że ofiary również uczą się tej umiejętności.

Zbrodnia, kara, zemsta, brak kary

Harun morduje mordercę swojego brata i trafia do więzienia, z którego ma jednak zostać wypuszczony. To również daje mu dalsze poczcie niesprawiedliwości: „Nie zdawali sobie sprawy, że w ten sposób przekreślają mój czyn, unicestwiają go? Daremność śmierci Musy była nie do przyjęcia. A teraz moja zemsta miała być równie nieważna!” (s. 122). Jednocześnie, tak jak w Zbrodni i karze Dostojewskiego, bohater zdaje sobie sprawę, że zabijając przekroczył pewną granicę i jest to nieodwracalne: „Jedynym, co się dla mnie zmieniło, było może uczucie, o którym już ci mówiłem: w chwili kiedy popełniłem tę zbrodnię, poczułem, jak gdzieś za mną na zawsze zamykają się jakieś drzwi. Zrozumiałem wtedy, że zostałem skazany - i nie był mi do tego potrzebny żaden sędzia, Bóg czy udawany proces. Wystarczyłem ja sam.” (s.99).

W polemice

Kamel Daoud nawiązuje do największych tuzów literatury, a więc mierzy bardzo wysoko. Jego książka napisana jest sprawnie, a oprócz morderstwa porusza także tematy starości, miłości czy religii, podchodząc, co ciekawe, do tematu muzułmanizmu z dużym dystansem i krytyką. Odwraca również karty i to biali są obcymi, najeźdźcami, którzy prędzej czy później będą musieli odejść:

„Arab. Wiesz, nigdy nie czułem się Arabem. To jak murzyńskość, która istnieje tyle tylko poprzez spojrzenie białego. W naszej dzielnicy, która była dla nas całym światem było się muzułmaninem, miało się imię, twarz i zwyczaje. Kropka. Oni byli „obcymi”, rumimi, sprowadzonymi przez Boga, żeby wystawić nas na próbę, ale ich godziny tak czy inaczej były policzone; któregoś dnia musieli odejść, to pewne.” (s. 70)

Nie mogę się jednak oprzeć wrażeniu, że książce brakuje trochę wiarygodności i powstała głównie jako element dialogu z wielkimi pisarzami i pewna literacka próba. To literatura dla samej literatury, dla wpasowania się w jej historię, wejście w polemikę, a nie wypowiedź płynąca z serca. Dlatego dla mnie Sprawa Meursaulta pozostaje ciekawą próbą formalną, pozostającą jednak w pewnej formalnej sztuczności.

Moja ocena: 6/10

Kamel Daoud, Sprawa Meursaulta
Wydawnictwo Karakter, Kraków 2015
Tłumaczenie: Małgorzata Szczurek
Liczba stron: 160
ISBN: 978-83-62376-95-7

*****************************************************************************

How can you tell this to humanity when you don't know how to write books?

The last unreviewed book of this year, read in June and patiently waiting for its turn. A book that I'm hesitatnt to review because, again, it's heavy and inaccessible, and what's more, it's based on Camus' The Stranger, which I haven't read. Algerian author Kamel Daoud wrote a response to one of the most famous works of the French writer, while coming to terms with colonialism.

Naming the nameless

About 70 years after the events in Camus's book, specifically in 1962, the brother of the murdered Musa Weld el-Assas (called Arab in Camus’s The Stranger) tells a man he meets in a pub the other side of the story, from the perspective of the victim and his avenger. Interestingly, however, the title puts the murderer in the center, referring to the commonly known version of the story. Harun, the brother of a murdered Arab, finds the answer to the question "How can you tell this to humanity when you don't know how to write books?" (p. 21). Finally, the time has come for victims to learn this skill as well.

Crime, punishment, revenge, no punishment

Harun kills his brother's murderer and is sent to prison, but he is to be released. This also gives him further feelings of injustice: "Did they not realize that in this way they were erasing my act, annihilating it? The futility of Musa's death was unacceptable. And now my revenge was to be equally unimportant!” (p. 122). At the same time, as in Dostoyevsky's Crime and Punishment, the hero realizes that by killing he has crossed a certain line and it is irreversible: "The only thing that changed for me was perhaps the feeling that I have already told you about: the moment I committed this crime , I felt a door closing behind me forever. I then realized that I had been convicted - and I didn't need any judge, God or a fake trial. I alone was enough” (p.99).

In polemic

Kamel Daoud refers to the greatest aces of literature, so he aims very high. His book is written efficiently, and in addition to murder, it also touches the topics of old age, love and religion, interestingly approaching the topic of Muslims with great distance and criticism (for which fatwa has been issued on him in 2014). He also turns the cards over and the white people are the aliens, the invaders who will have to go sooner or later:

Arab. You know, I never felt like an Arab. It's like Negroness, which only exists through the white gaze. In our district, which was our whole world, you were a Muslim, you had a name, a face and customs. Dot. They were "strangers", rumi, brought by God to test us, but their hours were numbered anyway. They had to go one day, that's for sure. (p. 70)

However, I cannot help but feel that the book lacks some credibility and was created mainly as part of a dialogue with great writers and as a literary attempt. It is literature for literature's sake, to fit into its history, an entry into polemics, not a statement from the heart. Therefore, for me, The Meursault Investigation remains an interesting formal attempt, but with a certain formal artificiality.

My rating: 6/10

Author: Kamel Daoud
Title: The Meursault Investigation
Karakter Publishing House, Kraków 2015
Translation: Małgorzata Szczurek
Number of pages: 160
ISBN: 978-83-62376-95-7