Mają rację autorzy przepięknie wydanej przez wydawnictwo Bosz Mitologii słowiańskiej, że cudze chwalicie, a swego nie znacie. Zwodząca swą grubością, a w rzeczywistości zaledwie 144-stronicowa pozycja stanowi lekturę, od której ciężko się oderwać.
Najważniejsi bogowie i bóstwa mitologii słowiańskiej
Perun wybudował kamienną tarczę chroniącą ziemię od blasku słońca - przytwierdził szczelnie kamienne głazy do firmamentu, ale najwyższy konar drzewa przebił kamienną tarczę, tworząc gwiazdę Polarną. Iskry krzesane przez perunowy młot stworzyły gwiazdy. By chronić Słońce i nie zostawiać go bez opieki, z jego promieni Perun stworzył boga płomieni - Swaroga. Młody bóg dostał też od swojego stworzyciela młot, którym zaczął wykuwać różne przydatne i piękne przedmioty, a kapiący z kuźni żar potrafił przedostać się przez kamienną osłonę w postaci komet. Powstały nowe gwiazdy. Ten widok na tyle zachwycił Peruna, że puścił w ruch sklepienie niebios tak, by obracała się wokół Drzewa Życia i jaśniejącej nad nim Gwiazdy Polarnej. Jednak przez kamienną tarczę na ziemi zapanowała ciemność. Swaróg stworzył więc swojego syna, Dadźboga, który codziennie przemierza nieboskłon rozświetlając ziemię od świtu do zmierzchu. Dzięki temu na ziemi pojawia się życie - rośliny. Swaróg stwarza drugiego syna, Swarożyca - boga ognia, który niesie światło w postaci ognia podczas wypoczynku Dadźboga.
Zazdrosny o Swarożyca Weles powołuje z wody swojego syna, Chorsa, i nakazuje mu podążać za Swarożycem. Ten jednak przegania nowego bożka do wody i zabrania mu się posilać przez 15 dni. Tak oto tłumaczone są fazy księżyca. Pory roku z kolei wiążą się z rytuałem bogów. Zmęczony Dadźbóg skraca swoją wędrówkę po nieboskłonie (jesień, zima), a wtedy przez szczelinę z ziemi Weles sączy na świat swoją życiodajną moc (wiosna). Chorus zaś przez szczelinę widzi poluzowany łańcuch Wielkiego Smoka i posyła wgłąb ziemi błyskawice, by przekuł łańcuch na nowo (wiosenne burze). Ten rytuał powtarza się co roku.
Bogini życia Mokosz pojawia się na ziemi sama, i ma moc stwarzania żywych stworzeń. To Mokosz rodzi Perunowi syna Strzyboga, który roznosi po świecie nasiona roślin - to bóg wiatru i morskiej bryzy, łączy niebo i ziemię tak, jak połączył ojca i matkę.
Perun często zostawia Mokosz samą, by wędrować po ziemi. Moment ten wykorzystuje Weles, który uwodzi boginię, ale również wraz z nią tworzy dwie figurki z gliny i słomy. Żadne z nich nie ma jednak mocy, by tchnąć w nie życie. Porzucone kukiełki znajduje na brzegu jeziora Perun powracający z jednej ze swych wędrówek. To on tchnął w nie życie, z figurki ulepionej przez Welesa powstał mężczyzna, z tej stworzonej przez Mokosz - kobieta. Perun zajmuje się obserwowaniem ludzi i ich sprytu, a w tym czasie Mokosz rodzi syna Welesa, Roda. Rod wyrasta na cichego i spokojnego młodzieńca, a osamotniona Mokosz sypia z nim i wkrótce rodzi mu trzy córki, Rodzanice. Perun wkrótce odkrywa zdrady Mokoszy i nakłada na nią karę - musi dbać o to, by ziemia mogła wykarmić swoich nowych mieszkańców, ludzi. Po śmierci zaś ich dusze trafiają do Welesa.
Słowiańskie zaświaty to ciekawy konstrukt. Dusza ludzka składa się z dwóch części - ludzkiej, emocjonalnej, oraz boskiej, zbierającej mądrość i doświadczenie, od dwóch różnych mocy, które ją stworzyły. Ludzka część duszy trafia do Nawii, podziemnego świata Welesa, a boska do Wyraju, który znajduje się w koronie Drzewa Życia i jest strzeżony przez Wielkiego Smoka, Roda i Rodzanice. Rodzanice pojawiają się również przy narodzinach dziecka, a jedna z ich, zwana Dolą, naznacza jego los i decyduje, co będzie mu pisane. To Dola przędzie nić jego żywota i ją przecina. Nawki to dusze zmarłych noworodków.
Biesy
Ziemię zamieszkują różnego rodzaju biesy, zmory, które biorą się ze złych ludzkich uczynków i dusz niewpuszczonych do Wyraju. Błąkają się one po ziemi i czynią innym krzywdę. Istniały jednak również przychylne ludziom biesy ziemskie - duchy domu, które pomagają gospodarzom zachować porządek. Takie skrzaty miały swoje funkcje - Domowy komenderował wszystkimi pozostałymi, Owinnik opiekował się domowym ogniskiem, Dworowy dbał o zagrodę, Bannik urzędował w łaźni zwanej banią. Wszystkie pracowały tylko w nocy, bo nie mogły być widziane przez ludzi.
Południca to bies pól, który czyha na młodzieńców, którzy nie zdążyli zejść z pola w największy żar.
Na podobnych zasadach działały zmory, mary, gniotki, kikimory - pełne ich spektrum wraz z opisami można odszukać w grze Wiedźmin.
Wąpierz to bies, który ma ciało trupa, ale siedzi w nim żywa dusza. Ukarany za złe uczynki za życia. Strasznie śmierdzi i ma bardzo ostre zęby. Unicestwia się go pozbawieniem głowy lub wbiciem w nią osikowego kołka. Wąpierz żywi się krwią i odczuwa jej wieczny głód.
Wirnik to bies wciągający ludzi do wody.
Wiedźma to kobieta, która posiadła swą wiedzę od samego Welesa i otrzymała od niego boską moc. Tajniki wiedzy może przekazywać tylko innym kobietom. Nocą łapie Chorusa za pomocą specjalnej pętli, ściąga go na ziemię, zamienia w krowy i tym magicznym mlekiem karmi swoje znajdy.
Strzyga to bies, który powstaje z żywego człowieka o dwóch sercach - a więc brzemiennej kobiety. Jeśli nie dotrwa od do porodu albo umrze w jego trakcie, jedna dusza ucieka do Nawii, a druga błąka się po ziemi jako strzyga. Potwór ma skrzydła, długi język i żywi się krwią, potrafi zamieniać się w sowę. Można ją zabić przez odcięcie głowy.
Wodnik ma jasnoszarą albo nawet zgniłozieloną skórę, pokrytą liszajami i wrzodami uwalniającymi wodę i wodne robactwo, które wodnik ze smakiem zjada. Jest chudy i pomarszczony, ma oczy wyłupiaste jak u żaby. Na stopach ma błonę. Jest pazerny i daje się przekupić ofiarami.
Boginki mieszkają w wodnych głębinach, a powstają z utopionych dziewic. Chodzą brzegami strumieni czy jezior nagie i mamią mężczyzn. Podmieniają kobietom dzieci na swoje - boginiasy, ponieważ wydają im się brzydkie. Dziecko można odzyskać, piorąc odmieńca wierzbową witką nad brzegiem wody. Boginki boją się kwiatów dzwonków.
Płanetnik to bies powietrzny, syn Strzyboga i ziemskiej niewiasty. Ma skrzydła na ramionach, które potrafi ukrywać. Umie latać, pomaga bogu Perunowi w jego potyczkach ze żmijami.
Wiły to córki Strzyboga, latają na Wielkich Żmijach, mają długie czarne włosy. Ich nazwa bierze się od ruchów ciała w tańcu.
Leszy to pan lasu, potężny mężczyzna dbający o dobro swoich lasów. Ma splątane włosy i brodę w kolorze mchu. Towarzyszą mu dzikie zwierzęta.
Wikołak to człowiek dotknięty klątwą Welesa, który zmienia swą postać przy pełni księżyca. Rano odczarowuje go trzecie pianie kura i wiedzie normalne życie aż do kolejnej pełni.
Morana - pani zimy i moru.
Junacy - słowiańscy bohaterowie.
Podczas jesiennego zrównania dnia i nocy Żyrzec/Żerca odprawia Dziady, gdzie składa się ofiarę dla zmarłych.
Przyznam szczerze, że pozostał mi spory niedosyt po zakończeniu lektury. Część tematów jest jedynie wzmiankowana, a większość wierzeń zgrabnie wpleciona w historie, w których bohaterem mógłby być ktokolwiek. Dobrze się to czyta, ale wyłuskanie nielicznych informacji jest jednak dość czasochłonne. Wiem, że nie ma co porównywać dwóch kompletnie różnych gatunków, ale uważam, że gra komputerowa Wiedźmin to doskonałe studium słowiańskich bestii. Nie wspominam o warstwie graficznej, ale każde monstrum ma w świecie wykreowanym przez studio CD Project RED swój dokładny opis - stamtąd dowiedziałam się znacznie więcej. Na plus dla autorów - na końcu książki znajduje się bibliografia, więc wiadomo, gdzie szukać dalszych informacji. Dla popularyzowania wiedzy o naszych korzeniach ta piękna, ilustrowana przez Magdalenę Boffito książka na pewno zrobi dużo dobrego.
Moja ocena: 7/10.
Jakub Bobrowski, Mateusz Wrona, Mitologia słowiańska
Wydawnictwo BOSZ
Olszanica 2018
Ilustracje: Magdalena Boffito
Liczba stron: 144
ISBN: 978-83-7576-325-6
_________________________________________________________________________________
The authors of the Slavic Mythology, so beautifully published by the Bosz publishing house, are right to say that we praise others and do not know our own. Deceptive in its thickness, and in fact only a 144-page position is a reading that is hard to break away from.
The most important gods and deities of the Slavic mythology
'At the beginning there was nothing but heaven and sea' - the authors begin in a truly biblical way. Perun, the equivalent of Zeus, sat on the boat, and was the owner of a large striking hammer. As one can guess, he quickly got bored with loneliness, and looking out of the boat he noticed his reflection on the water. This reflection gave rise to Weles, the god of the abyss, someone like Hades or the insidious Loki from the Scandinavian mythology. Weles comes up with the idea of creating a land and, at Perun's command, brings him a handful of sand from the bottom of the great waters. However, Perun ordered him to bring soil in his name, and the wayward Weles persistently tries to do it in his own name. Only at the third time he follows Perun's instructions and he literally has a few grains of sand in his hand when emerging from the water. Without revealing this to Perun, he also brings a blue stone from the sea bottom. Perun forms the land, a tiny island on which the two men can barely fit. Perun falls asleep, and Weles, who wants to rule the world undividedly, tries to push his creator into the water. However, the land under the pushed Perun is constantly increasing its surface, and when the god wakes up, he immediately guesses what Veles intended. The battle of the gods begins. Perun hits Veles with a lightning, and the god falls down with his mouth full of sand. Spitting it, he creates mountains. When falling, his blue stone also breaks, and from one part Weles creates the Great Dragon. In response, Perun creates the Great Viper from the other half, and these two powers - as storm clouds and lightning - fight each other. Meanwhile, a simultaneous battle is carried on Earth - both gods pulled their hair out of which the Tree of Life grew (again, a surprising coincidence with the Norse mythology and its Yggdrasil). In the end, Perun wins the fight, and Weles is knocked down into the abyss to serve him in the roots of the tree. The victorious god also forges a chain for the Great Dragon and chains him in the underground, and the relentless beast fighting for its freedom causes earthquakes. From the feathers of the Great Viper and the scales of the Great Dragon, lightning and storm clouds are formed, respectively.
Perun built a stone shield protecting the Earth from the glare of the sun - he fixed the stone boulders tightly to the firmament, but the highest branch of the tree pierced through the stone shield, creating the Polar Star. Sparks made by the perun hammer created stars. To protect the Sun and not leave it unattended, Perun created from its rays the god of flames - Swarog. The young god also got a hammer from his creator, with which he began to forge various useful and beautiful objects, and the heat dripping from the forge was able to get through the stone shield in the form of comets. New stars have formed. This view captivated Perun so much that he set the vault of heaven moving so that it revolved around the Tree of Life and the shining Polar Star above it. However, darkness reigned on the ground. So Swarog created his son Dažbog, who travels through the sky every day, lighting the Earth from dawn to dusk. Thanks to this, life appears on Earth - plants. Swarog creates another son, Swarožič - the god of fire, who carries light in the form of flames during Dažbog's rest.
Jealous of Swarožič, Veles calls his son Orsel from the water and orders him to follow Swarožič. The latter, though, chases the new god into the water and forbids him to eat for 15 days. This is how the phases of the moon are explained. Seasons, in turn, are associated with the ritual of the gods. The tired Dažbog shortens his journey through the sky (autumn, winter), and then Veles starts sipping his life-giving power through a crack in the earth (spring). Chorus, through the gap, sees the loose chain of the Great Dragon and sends lightning deep into the earth to re-chain the chain (spring storms). This ritual is repeated every year.
Mokosh, the goddess of life, appears on earth alone and has the power to create living creatures. It is Mokosh who gives birth to Perun's son Stribog, who spreads seeds around the world - it is the god of the wind and the sea breeze that connects heaven and earth as he brought his father and mother together.
Perun often leaves Mokosh alone to wander the earth. This moment is used by Veles, who seduces the goddess, but also with her creates two figurines of clay and straw. However, none of them has the power to breathe life into them. Perun finds abandoned puppets on the shore of a lake, returning from one of his trips. He breathed life into them, from a figurine made by Weles a man was created, from the one created by Mokosh - a woman. Perun observes people and their wits, while Mokosh gives birth to Veles's son Rod. Rod grows up as a quiet and peaceful young man, and the lonely Mokosh sleeps with him and soon gives him three daughters, Rodzanicas. Perun soon discovers the betrayals of Mokosh and imposes a penalty on her - from now on she must ensure that the earth can feed its new inhabitants, people. After death, their souls go to Veles.
Slavic concept of afterlife and the Beyond is an interesting one. The human soul consists of two parts - human, emotional, and divine, gathering wisdom and experience, from the two different powers that created it. The human part of the soul goes to Nav, the underground world of Veles, and the divine to the Vyraj, which is located in the crown of the Tree of Life and is guarded by the Great Dragon, Rod and Rodzanicas. Rod's daughters also appear at the birth of a child, and one of them, called Dola, marks infant's fate and decides what will await the baby. It is Dola who spins the thread of life and cuts it. Navkas are the souls of dead newborns.
Biesy
The Earth is inhabited by various kinds of biesy - Slavic evil spirits or demons, mares that originate from evil human deeds and souls not admitted to Vyraj. They roam the earth and hurt others. However, also friendly earthly spirits exist in form of household deities that help the people keep order. Such spitits had their functions - Domovoi commanded all the others, Ovinnik took care of the home fire, Dvorovoy took care of the farm, Bannik served in the bathhouse called Banya. They all worked only at night because they could not be seen by people.
Lady Midday or Poludnitsa is a field eavil spirit that awaits young men who have not managed to leave the field in the greatest heat. There are many types od such mares or kikimores, operating on similar principles - their full spectrum and descriptions can be found in the game The Witcher.
Wąpierz (Vampire) is a creature which has the body of a corpse, but a living soul inhabits it. Becoming this sort of a vampire is a form of a punishment for wrongdoing in life. Wąpierz smells bad and has very sharp teeth. He is annihilated by cutting off his head or sticking an aspen peg into it. He feeds on blood and feels its eternal hunger.
The Vodyanoy is a bies that pulls people into the water.
The Witch is a woman who possessed her knowledge from Veles himself and received divine power from him. The secrets of her knowledge she can only pass to other women. At night, she catches Orsel with a special loop, pulls him to the ground, turns him into a cow and feeds her foundlings with this magic milk.
Striga is a devil that arises from a living person with two hearts - a pregnant woman. If she does not survive until birth or dies during it, one soul flees to Navia, and the other wanders on the ground as a vampire. The monster has wings, a long tongue and feeds on blood, it can turn into an owl. One can kill it by cutting off its head.
Aquarius has light gray or even rotten green skin, covered with lichen and ulcers releasing water and water vermin, which Aquarius happily devours. He is thin and wrinkled, his eyes are bulging like a frog's. He has a film on his feet. He is greedy and can be bribed with offerings.
Nymphs (dziwożony) live in water depths and arise from drowned virgins. They walk along the banks of streams or lakes naked and maim men. They steal human children and put changelings in their place, as their own children seem ugly to them. The child can be recovered by bringing the freak to the riverbank and beating him with a willow dip. Nymphs are afraid of the Saint Hohn's worts.
Płanetnik is an air feast, son of Strebog and an earthly woman. He has wings on his arms that he can hide. He can fly, he helps god Perun in his battles with vipers.
Vile are daughters of Strebog, they fly on Great Vipers and have long black hair. Their name comes from the serpent-like movements of their bodies in dance.
Leshy is the lord of the forest, a powerful man who cares for the good of his reign. He has tangled hair and a moss-colored beard. He is accompanied by wild animals.
Warewolf is a man affected by Veles's curse who changes his character on the full moon. In the morning, on the third cockcrow the spells looses its strength and the person leads a normal life until the next full moon.
Morana - lady of winter and plague.
Junak - a Slavic heroe.
During the autumn equalization of day and night, Żyrzec/Żerca celebrates Dziady (Forefathers' Eve), where an offering for the dead is made.
I honestly admit that I have a growing hunger for more after reading. Some of the themes are only mentioned, and most beliefs are neatly woven into stories in which anyone could be a hero. It reads well, but hacking out a few pieces of information is quite time consuming. I know that there is no reason to compare two completely different genres, but I think the Witcher computer game is a perfect study of Slavic beasts. I don't mean the phenomenal graphic layer, but each monster has its exact description in the world created by the CD Project RED studio - from there I learned much more. A plus for the authors - there is a bibliography at the end of the book, so one knows where to look for more information. This beautiful book illustrated by Magdalena Boffito will certainly do a lot of good to popularize knowledge about our roots, .
My rating: 7/10.
Author: Jakub Bobrowski, Mateusz Wrona
Title: Slavic Mythology
Publishing House: BOSZ
Olszanica 2018
Illustrated by: Magdalena Boffito
Number of pages: 144
ISBN: 978-83-7576-325-6
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz