Ostrzeżenie: jeśli chcesz przeczytać Małe życie, nie czytaj tej recenzji - zawiera ona dużo spojlerów, które odbiorą Ci część przyjemności z lektury. Plus - i tak nic Cię nie przygotuje na to, co napisała Yanagihara.
Książka o losie, którego nie da się odmienić, o kojącej sile przyjaźni i Nowym Jorku
Opublikowane w 2015 roku w Stanach Zjednoczonych, a rok później w Polsce Małe życie narobiło zamieszania na rynku wydawniczym. Książka była nominowana do Nagrody Bookera, National Book Award oraz Baileys Women's Prize for Fiction, a wśród czytelników wywołuje skrajne reakcje i ogromny oddźwięk. Nie ma się jednak co dziwić - nie jest to książka "przyjemna", bo i tematyka w niej poruszana do lekkich nie należy. Główny bohater książki, Jude St. Francis, w dzieciństwie był ofiarą wielokrotnych gwałtów, bicia oraz podpalenia, a jego opiekun, brat Luke, prostytuował go po całych Stanach Zjednoczonych.
O czterech takich, co ukradli księżyc
Powieść zaczyna się jednak bardziej niewinnie - to historia przyjaźni 4 młodych mężczyzn, prowadzona od momentu, kiedy mają oni po 20 lat, aż do ich wczesnej starości. Na naszych oczach bohaterowie dorastają, osiągają sukcesy zawodowe, układają sobie życie. Dookoła Jude'a przewija się trójka przyjaciół: Malcolm Irvine, stosunkowo najsłabiej przedstawiony, długo mieszkający u rodziców i pracujący w firmie architektonicznej mężczyzna. Malcolm wkrótce zakłada własną firmę i wraz z żoną Sophie rozkręca ją z ogromnym sukcesem; JB - Jean-Baptiste Marion - dojrzewający artysta, bardzo związany ze swoją rodziną (matką, babcią i ciotkami, ojciec zmarł, gdy JB miał 3 lata). JB jako jedyny ma ogromne wsparcie w swojej rodzinie, która niezmiennie w niego wierzy i go wspiera. Zaczyna od projektu włosy (zbiera włosy po salonach fryzjerskich i tworzy z nich różne artefakty), by osiągnąć sukces serią portretów swoich przyjaciół; Willem Ragnarsson - początkujący, a potem uznany aktor, z tragiczną historią z dzieciństwa. Trójka rodzeństwa Willema zmarła i rodzice, dystansując się od tragedii, pozostawili mu opiekę nad młodszym bratem Hemmingiem, cierpiącym na porażenie mózgowe. Willem odnosi wielki sukces jako aktor i staje się gwiazdą.
Krzywdy z dzieciństwa
Centralną pozycję zajmuje jednak Jude St. Francis, który od początku jest najbardziej enigmatyczną postacią. Czytelnik wyczuwa - jak zresztą pozostali bohaterowi - że młody prawnik skrywa jakąś mroczną tajemnicę z przeszłości, ale dopiero z czasem ogrom cierpienia Jude'a zaczyna ukazywać się w pełni. Jude został porzucony przez swoich rodziców, których nigdy nie poznał, i trafił do zakonu, gdzie opiekowali się nim bracia. Tam był gwałcony, bity, jak również podpalono mu dłoń za kradzież. Zaufał jednemu ze swoich opiekunów, bratu Luke'owi, z którym uciekł. Niestety szczęście okazało się pozorne i brat Luke prostytuował chłopca do momentu, gdy na ich trop trafiła policja. Jude został oddany do ośrodka opiekuńczego, gdzie również był gwałcony i skąd kilkakrotnie usiłował uciec. Za jedną z tych nieudanych ucieczek dostał takie lanie, że trafił do szpitala z zaognionymi ranami na plecach, które wygoiły się, pozostawiając ohydne blizny. Kiedy wreszcie udało mu się zbiec został znaleziony bardzo chory przez lekarza psychopatę, więziony i wykorzystywany seksualnie, a na koniec mężczyzna rozjechał go samochodem. Obrażenia odniesione podczas tego wypadku powodują, że Jude ma otwierające się ciągle rany na nogach. Po wyjściu ze szpitala kontynuuje swoją edukację i kończy prawo. Nie potrafi sobie jednak poradzić ze swoimi przeżyciami i traumą i tnie się żyletką, najczęściej po ramionach. To przynosi mu chwilową wolność od dręczących go "hien".
To właśnie obciążenie jednego bohatera potworną wręcz ilością cierpienia wydawało mi się nadmierne i na granicy kiczu. Jude jest postacią zborną i całkowicie spójną, a jego dążenie do autodestrukcji jest zrozumiałe, jednak miałam pewien problem z zaakceptowaniem go jako wiarygodnego bohatera. Jak gdyby Yanagihara chciała wymusić na czytelniku głębsze zaangażowanie emocjonalne chwytem trochę poniżej pasa. To jest chyba mój największy zarzut wobec tej książki - epatowanie cierpieniem i namnażanie go do niewyobrażalnego natężenia. Ja akurat byłam w stanie jakoś nad tym przejść (choć z pewną trudnością), ale dla wielu może być to bariera nie do przebycia i zadecyduje o tym, że część czytelników odłoży książkę z niesmakiem.
To, co pozwoliło mi odciągnąć uwagę od Jude'a to ogromna dojrzałość autorki i wiele ciekawych spostrzeżeń. To książka - oprócz radzenia sobie z traumą z dzieciństwa - przede wszystkim o sile i pięknie przyjaźni. Przyjaciele to odpowiednik rodziny, ale wybrani świadomie. Przyjaźń "to przywilej bycia przy drugiej osobie w jej najtrudniejszych chwilach i świadomość, że samemu też można się przy niej czuć podle" (s. 259). Dla Jude'a trud opowiedzenia o swoich potwornych doświadczeniach to jednocześnie ostateczne obnażenie i wystawienie się na pogardę i odrzucenie. Akceptacja i miłość ze strony Willema to najskuteczniejsza terapia. Dla mnie najbardziej poruszającym momentem książki nie były opisy drastycznych przeżyć głównego bohatera, ale moment, kiedy JB zostaje sam, "pozostawiony samotnie na progu starości, z nowymi przyjaciółmi, bez wątpienia, ale bez większości tych, którzy go znali od dzieciństwa" (s. 810). To zdanie pozwoliło mi docenić siłę i wartość moich przyjaźni, ich znaczenie i wpływ na moje życie.
Yanagihara jest również bacznym obserwatorem codzienności. W wielu jej spostrzeżeniach potrafiłam odnaleźć siebie samą i zadumać się na chwilę nad jej uwagami. Wielu przyjaciół głównego bohatera zastanawia się, jakim cudem ktoś tak sympatyczny i łagodny w ich mniemaniu jak Jude może być skutecznym prawnikiem korporacyjnym. W pracy przemienia się on w kogoś zupełnie innego, gdzie nikt nie zna jego słabości, a swoim bystrym umysłem jest w stanie wychwycić wszystkie słabe punkty przeciwnika i rozłożyć go na sali sądowej na łopatki. Fakt przywdziewania maski w zależności od roli jest zapewne oczywisty, ale dla mnie ożywcze było spojrzenie autorki i szczegóły, na które zwróciła uwagę. Jude nie chce zapraszać Willema na swoje przyjęcia biurowe, bo Willem jest jego łącznikiem z wewnętrznym światem słabości i niszczy balans, który wypracował sobie ambitny prawnik. Willem jest jego słabością, a na słabość nie może być miejsca w pracy.
Nieobecne dzieci
Wielu krytyków zwraca uwagę, że jest to książka napisana przez kobietę, gdzie centralną rolę pełnią mężczyźni. Faktycznie, kobiety grają role wręcz trzecioplanowe. Ja zwróciłam uwagę na ilość miejsca poświęconego na dzieci. Sam Jude został adoptowany po trzydziestce przez Harolda Steina i jego żonę Julię Altman. Było to spełnienie jego marzeń, ponieważ wpojono mu, że nikt go nie zapragnie.
Yanagihara zauważa, że miłość do dziecka jest uczuciem szczególnym, ponieważ jest oparta na lęku, na niepokoju o zdrowie i dobrobyt potomka. Jednocześnie zastanawia się nad sensem posiadania potomstwa i oczekiwaniami, jakie rodzice mają wobec dzieci.
"Wszyscy mówimy, że chcielibyśmy, aby nasze dzieci były szczęśliwe, tylko szczęśliwe, i zdrowe, ale w istocie nie tego chcemy. Chcemy, żeby były takie jak my albo lepsze (...). Nie jesteśmy przygotowani na to, że nasze dzieci będą od nas gorsze" (s. 394).
"(...) sensem posiadania dziecka nie jest to, czego ono dokona w twoim imieniu, lecz przyjemność, jaką ci sprawia, w dowolnej formie, (...) - a jeszcze ważniejsza jest przyjemność, jaką ty będziesz miał przywilej mu sprawić" (s. 394).
Dzieci w książce w zasadzie nie ma - a jeśli są, to albo cierpią (jak Jude czy Hemming), albo umierają (jak syn Harolda i jego pierwszej żony, Lisl).
"Lecz on i jego przyjaciele nie mają dzieci, a ich nieobecność sprawia, że świat rozciąga się przed nimi, niemal dławiąc się od możliwości. Bez dzieci status człowieka jako dorosłego nigdy nie jest pewny, bo bezdzietny dorosły stwarza dorosłość sam dla siebie i jakkolwiek jest to często stan ekscytujący, to jest to zarazem stan ciągłej niepewności, ciągłej wątpliwości" (s. 353).
Jednym słowem
Podsumowując - to nie jest łatwa lektura (i z pewnością nie jest krótka). Ma w sobie jednak magnetyzm i bogactwo obserwacji, które niejednemu czytelnikowi dadzą do myślenia. Przeszkadza mi, że w nieco tani sposób książka gra na emocjach poprzez nawarstwienie ohydy, która przydarzyła się Jude'owi, ale wiele innych elementów - obserwacji, przemyśleń - całkowicie mi to rekompensuje. Obejrzałam kilka wywiadów z autorką i jest ona mistrzem słowa. Jej wypowiedzi są zazwyczaj idealnie wręcz ustrukturyzowane i w punkt, w przeciwieństwie do większości beznadziejnie sformułowanych lub wręcz nieprzygotowanych pytań od prowadzących. Mimo swej długości taka właśnie jest książka - w punkt.
Moja ocena: 7,5/10
Hanya Yanagihira, Małe życie
Wydawnictwo WAB
Warszawa 2016
Tłumaczyła: Jolanta Kozak
ISBN: 978-83-280-2648-3
______________________________________________________________________________
Warning: if You are planning to read this book, avoid the below review. It contains plenty of spoilers that will take part of the reading pleasure away. And nothing is going to fully prepare you for Yanagihara's masterpiece.
A book on fate that cannot be changed, on the soothing power of friendship and on New York
Published in 2015 in the United States, and a year later in Poland, A Little Life by Hanya Hanagihara has caused some havoc on the publishing market. The book was nominated for the Man Booker Prize, National Book Award for Fiction and won Kirkus Prize for Fiction for 2015, and evokes extreme reactions and a huge resonance from the readers. But this is by no means surprising - it is not a 'pleasant' book, as it covers the most difficult and devastating topics imaginable. The main character of the book Jude St. Francis was the victim of repeated rapes, beatings and arson in his childhood, and his guardian, Brother Luke, prostituted him throughout the United States.
Heroes of the novel
The novel, however, begins more innocently - it's a story of friendship of 4 young men, run from the moment they are 20 years old until they are in their sixties. On our eyes the characters grow up, achieve professional successes, arrange their lives. There are three friends surrounding Jude: Malcolm Irvine, relatively poorly represented, who has long-lived with his parents and worked in an architectural firm. Malcolm soon sets up his own business, and he and his wife Sophie develop it with great success; JB - Jean-Baptiste Marion - a maturing artist, very close with his family (mother, grandmother and aunts, father died when JB was 3 years old). JB is the only one who has tremendous support in his relatives, who invariably believe in him and support him. He starts with the hair project (he collects hair from hairdressing salons and creates various artifacts from them) to achieve success with a series of portraits of his friends; Willem Ragnarsson - a beginning and then recognized actor, with a tragic childhood story. The three siblings of Willem died in their childhood and parents, distancing themselves from the tragedy, left the care of younger brother Hemming, suffering from cerebral palsy, to Willem. Willem experiences a great success as an actor and becomes a star.
Woes from childhood
The central position, however, is occupied by Jude St. Francis, who - from the beginning - is the most enigmatic figure. The reader senses - as the rest of the protagonists - that the young lawyer hides some dark mystery from the past, but it is only with time that Jude's suffering begins to appear fully. Jude was abandoned by his parents, whom he had never met, and went to the monastery, where brothers took care of him. There he was raped, beaten, and his hand has been set on fire for theft. He trusted one of his guardians, Brother Luke, with whom he escaped. Unfortunately, his happiness didn't last for long and brother Luke prostituted the boy until the police traced them. Jude was then put into a care center where he was also raped and from where he tried to escape several times. For one of those unsuccessful escapes he got such a spanking that he got to the hospital with inflamed wounds on his back, which healed, leaving hideous scars. When he finally managed to escape, he was found very ill by a psychopath, imprisoned and sexually abused, and finally a man run him over with his car and left him to die. The injuries sustained during this accident mean wounds that are difficult to heal and split open every now and then. After leaving the hospital, Jude continues his education and completes the law. However, he can not cope with his experiences and trauma and cuts himself with a razor blade, most often on the shoulders. This brings him temporary freedom from the 'hyenas' tormenting him.
It was this excessive burden of one hero, a terrible amount of suffering, that seemed too much to me and on the verge of kitsch. Jude is a congruent and completely cohesive character, and his attempt to self-destruct himself is understandable, but I had a problem with accepting him as a credible hero. As if Yanagihara wanted to force the reader to deeper emotional engagement with a blow a little bit below the waist. This is probably my biggest accusation against this book - shocking suffering and multiplying it to unimaginable intensity. I was able to somehow get through it (though with some difficulty), but for many it may be an impassable barrier and some readers will decide to put down the book with distaste.
Friendship - the comfort of being accepted
What allowed me to draw attention away from Jude is the author's great maturity and her very honest look at the human condition. This book is above all about the strength and beauty of friendship. Friends are the equivalent of a family, but chosen consciously. Friendship "is the privilege of being with the other person in her most difficult moments and knowing that you can feel bad for yourself" (p. 259). For Jude, it's hard to tell about his horrible experience, it's the ultimate exposure to contempt and rejection. Willem's acceptance and love prove to be the most effective therapy.
For me, the most moving moment of the book was not any of the descriptions of the hero's drastic experiences, but the part when JB is "left alone on the threshold of old age, with new friends, without a doubt, but without the majority of those who knew him from childhood" (p. 810). This sentence allowed me to appreciate the strength and value of my friendships and their meaning and influence on my life.
Yanagihara is also a watchful observer of everyday life. In many of her observations I was able to find myself and ponder for a moment on her remarks. Many of the main character's friends wonder how someone so nice and gentle in their opinion as Jude can be an effective corporate lawyer. At work, he transforms into someone completely different, as no one knows his weakness, and with his keen mind is able to catch all the weak points of the opponent and defeat them mercilessly in the courtroom. The fact of putting a mask depending on the role is probably obvious, but the author's look and the details she drew attention to were revitalizing for me. Jude does not want to invite Willem to his office parties, because Willem is his liaison with the inner world of weakness and destroys the balance that an ambitious lawyer has created for himself. In fact Willem is his weakness, and weakness can not be seen at his workplace.
Absent children
Many critics note that it is a book written by a woman, where men play a central role. In fact, women play minor roles. However, what caught my attention was the amount of space devoted to children. Jude himself was adopted in his thirties by Harold Stein and his wife Julia Altman. It was the fulfillment of his dreams, because he had been told that no one would ever want him.
Yanagihara notes that love for a child is a special feeling because it is based on fear, anxiety about the health and prosperity of the offspring. At the same time, he reflects on the sense of having children and the expectations parents have towards them:
"We all say that we would like our children to be happy, only happy and healthy, but in fact we do not want it, we want them to be like us or better (...) We are not prepared for our children to be worse than us "(p. 394).
"(...) the sense of having a child is not what they will do on your behalf, but the pleasure they gives you in any form, (...) - and the pleasure you have the privilege of making it is even more important"(p. 394).
Children in the book are basically absent - and if they are mentioned, they either suffer (like Jude or Hemming), or they die (like the son Harold and his first wife, Lisl).
"But he and his friends have no children, and their absence makes the world stretch before them, almost choking on the possibility. Without children, the status of a man as an adult is never certain, because a childless adult creates adulthood for himself and however it is often an exciting state, it is also a state of constant uncertainty, a constant doubt "(p. 353).
In summary - this is not an easy read (and certainly not short). However, it has magnetism and a wealth of observations that will give the reader more food for thought. It bothers me that in a somewhat cheap way, the book plays on readers' emotions through the monstrosities that have happened to Jude, but many other elements - observations, thoughts - completely compensate for this. I have seen several interviews with the author and she is truly the master of the word. Her statements are usually perfectly structured and very accurate, in contrast to most hopelessly formulated or even unprepared questions from the interviewers. Despite its length, this book is terribly accurate.
My rating: 7.5 / 10
Author: Hanya Yanagihara
Title: A Little Life
WAB Publishing House
Warszawa 2016
Translated by: Jolanta Kozak
ISBN: 978-83-280-2648-3
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz